Lâu nay, người ta vẫn sợ hãi những cơn mưa trên mỏ vì đi liền với nó là nguy cơ lũ bùn, sạt lở bãi thải. Nhưng nắng trên mỏ cũng không kém phần thử thách với mỗi người thợ. Lên mỏ giữa những ngày hè nắng lửa, mới thấm thía từng giọt mồ hôi rơi trên vai áo công nhân.
Nắng cồn cào lửa bỏng
Chúng tôi lên khai trường sản xuất mặt bằng diện +150 Công ty CP Than Hà Tu. +150 nghĩa là nơi chúng tôi đứng chân cao hơn 150 mét so với mực nước biển. Lòng moong Hà Tu điểm sâu nhất đã sâu đến khoảng 190 mét. Từ trên bờ moong nhìn xuống lòng moong sâu hun hút, những người bị rối loạn tiền đình như tôi không dám đứng nhìn lâu vì cảm giác chóng mặt.
Không đứng lâu được cũng vì say nắng. Cái nắng ở lòng moong than nếu ai chưa đến sẽ chưa thể hình dung nổi sự chói gắt của nó. Đó là cái gắt gỏng của thứ nắng dội từ trên đầu xuống và nắng dưới chân hắt lên từ than. Giữa cái nắng chói chang mùa hạ, không một ngọn gió nào ngang qua thì lòng moong than không khác gì chảo lửa. Có nhà thơ nào đó đã ví von rằng nắng không phải từ mặt trời chiếu xuống mà tưởng chừng nắng chui lên từ đáy mỏ.
Cái nắng ấy dù là trời có gió đi nữa thì cũng khiến ngọn gió mỏng tang như lá cỏ cô liêu đi hoang tựa kiếp không nhà. Nếu lãng mạn hơn thì nắng trên mỏ được so sánh như trái tim yêu đương khát khao cồn cào lửa bỏng nhớ nhung vì xa cách. Thậm chí loài động vật thân thuộc với mùa hạ như là ve sầu cũng phải đi tìm nơi trốn nắng.
Nắng còn đi liền với bụi. Có được ngọn than sinh ra lửa hồng, người thợ mỏ đã phải trải qua biết bao bụi bặm lấm lem với than đen. Mà quy trình nào của sản xuất than cũng có thể sinh ra bụi. Anh Trần Quốc Toàn là Phó Giám đốc Công ty phụ trách sản xuất, là người trực tiếp điều hành trên khai trường, cho chúng tôi biết rằng, các quy trình để hòn than đến tay khách hàng phải trải qua giai đoạn khoan nổ mìn, rồi bốc xúc đất đá, lấy than, vận chuyển than về kho, rồi sàng tuyển, chế biến ra sản phẩm tinh. Quá trình nào cũng phát tán bụi, nhất là những công đoạn khoan nổ, bốc xúc, vận chuyển than và đất đá trên khai trường.
Bụi từ than chưa nhiều bằng bụi phát sinh từ đất đá. Để lấy được mỗi tấn than thì phải bốc xúc và chở đi lên bãi thải hàng chục tấn đất đá. Bởi vậy, mỗi năm, những người thợ mỏ Hà Tu đã phải bốc đi 46 triệu m3 đất từ lòng moong đưa lên.
Ấy vậy nhưng khai trường của Hà Tu lại nằm trong lòng thành phố. Công ty CP Than Hà Tu-TKV là đơn vị khai thác than lộ thiên có khai trường sản xuất, bãi đổ thải tiếp giáp nhiều khu vực dân cư phường Hà Tu của TP Hạ Long. Quá trình đổ thải, vận chuyển than, đất đá trên khai trường dễ phát sinh bụi ra môi trường xung quanh. Thế nên điều kiện bắt buộc là Than Hà Tu tuyệt nhiên không được làm phát tán bụi ra khu dân cư ảnh hưởng đến dân sinh cũng như làm chùn bước chân khách du lịch.
Làm dịu đi cơn nóng
Anh Toàn thông tin cho chúng tôi biết về các giải pháp mà Công ty đang áp dụng để giảm nhiệt mùa hè cho người lao động. Ví dụ như người làm việc ngoài trời thì thỉnh thoảng có bố trí những chòi dựng bằng tôn cách nhiệt có lắp điều hoà. Còn nếu là vận hành máy móc, xe cộ thì đương nhiên trong xe đều đã có điều hoà cả rồi. Nhiều loại xe đời mới điều hoà mát lạnh và kín bưng, bụi không lọt vào được. Công nhân vận hành thậm chí có thể mặc áo trắng để đi làm.
Về vật chất thì Công ty quan tâm bằng cách tăng thêm tiền cho bữa ăn công nghiệp. Trong mỗi suất cơm vào mùa hè này có thể đi kèm sữa chua hay chai nước khoáng lạnh. Làm việc trong khung giờ nắng nóng trên khai trường còn được đề nghị thêm cơ chế giờ tăng thêm khi làm ngoài khung giờ quy định.
Rồi thì đến biện pháp dùng nước dập được bụi thì cũng là giải pháp làm dịu bớt được cơn nóng. Thời tiết nắng hè gay gắt như những ngày này như thách thức những chiếc xe phun nước dập bụi. Anh Trần Hải Hưng, Phó Quản đốc Công trường Bơm nước và làm đường, vừa lau mồ hôi vừa kể: “Dưới trời nóng bức như thế này, xe tưới nước xong một lát quay lại đường đã khô khốc rồi. Và bụi thì nhiều vô kể. Khai trường lại rộng. Camera cũng không thể đủ để bắt hết tất cả các góc độ được nên tôi phải ra khai trường chọn điểm cao dễ quan sát để dùng bộ đàm điều hành công việc cho anh em”.
Anh Hưng chỉ cho tôi thấy một chiếc xe thuộc loại “hàng khủng” bây giờ. Tên gọi đầy đủ của nó là xe tưới nước chuyên dụng công suất lớn CAT 773E – GF13W. Đây là dòng xe tưới nước dập bụi chuyên dụng đầu tiên và lớn nhất Việt Nam với dung tích thùng lên đến 50 m3 (tương đương 50 tấn nước) mua về từ tháng 11/2021. Giá trị của loại xe này lên đến gần 17 tỷ đồng. Đổi lại, nó có thể đáp ứng tưới nước dập bụi trên các tuyến đường vận chuyển đất đá, đồng thời cũng có thể sử dụng làm phương tiện cứu hoả.
Để giảm thiểu lượng bụi phát tán ra môi trường, Công ty còn đầu tư 13 tỷ đồng thực hiện Dự án phun sương dập bụi cao áp tại các kho than và bãi thải. Trong đó, lắp đặt 4 hệ thống phun sương dập bụi cao áp cố định tại kho than, 2 hệ thống phun sương dập bụi cao áp di động ở bãi thải. Mỗi vòi bơm cao áp như thế phun xa được khoảng 150 mét. Tổng cộng có đến 9 cụm vòi như thế trên khai trường này. Tổng số tiền mà Than Hà Tu bỏ ra đầu tư phục vụ đề án tổng thể phun sương dập bụi giai đoạn 2020-2025 đến nay đã có giá trị lên đến 125 tỷ đồng. Đồng thời, để đảm bảo hệ thống hoạt động hiệu quả, các cán bộ chuyên môn của mỏ thường xuyên thực hiện công tác duy tu, bảo dưỡng công trình đáp ứng yêu cầu bảo vệ môi trường.
Tăng cường các mảng xanh cũng là cách xua bớt đi cái nóng. Những mảng xanh giúp mát mắt, giảm nóng bức, giảm stress, mỏi mệt. Cứ như theo anh Toàn nói thì mát con mắt sẽ làm người ta dần mát người, mát lòng, mát dạ, theo cả nghĩa đen và nghĩa bóng. Vì vậy, Công ty rất tích cực trồng cây cải tạo bãi thải, triển khai trồng vành đai cây xanh khu vực phía Đông và phía Tây khai trường mỏ.
Đến nay, Công ty đã trồng được hơn 120 ha rừng. Riêng trong năm 2023, Công ty tập trung trồng các loài cây gỗ lớn với 12 ha lim, lát. Điều đặc biệt hơn nữa là cây được trồng theo hàng lối mô phỏng biểu tượng di sản thế giới. Cây cối được quan tâm chăm sóc, sinh trưởng phát triển tốt. Tôi mường tượng, khoảng mươi năm nữa, từ trên trực thăng người ta nhìn xuống sẽ thấy những hàng cây lim, lát kết thành biểu tượng hình tròn biểu hiện cho thiên nhiên và cũng là thái độ trân trọng môi trường tự nhiên của những người công nhân mỏ.
Hằng năm, căn cứ vào nhiệm vụ bảo vệ môi trường trong sản xuất, Công ty xây dựng kế hoạch cụ thể, tập trung rà soát các nội dung, chỉ đạo của cơ quan chức năng để chấp hành nghiêm túc các thủ tục pháp lý về công tác bảo vệ môi trường theo đúng quy định, như: Lập báo cáo đánh giá tác động môi trường; lập phương án cải tạo, phục hồi môi trường.
Để kịp thời xây dựng các giải pháp khắc phục môi trường phát sinh trong quá trình sản xuất, năm 2021, Công ty chủ động xây dựng phương án bảo vệ môi trường tổng thể và là một trong 5 đơn vị đầu tiên có phương án bảo vệ môi trường tổng thể được Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam thông qua. Thời gian thực hiện phương án từ năm 2021-2030 với tổng giá trị trên 171 tỷ đồng.
Từng bước xanh hoá khai trường giữa lòng thành phố của Than Hà Tu cũng là việc thực hiện chủ trương chung của Tập đoàn “Đưa công viên vào trong mỏ, nhà máy” và triển khai thực hiện tiêu chí môi trường sáng – xanh – sạch. Việc này không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn tạo cảnh quan đẹp để có thể nghĩ đến câu chuyện xa hơn là du lịch khai trường. Anh Toàn cho biết, trên khai trường Hà Tu có rất nhiều điểm quan sát thực tế rất đẹp. Và cũng tại Hà Tu trước đây đã từng phối hợp tổ chức đón khách du lịch trải nghiệm check in khai trường mỏ. Việc này đã được thực hiện thí điểm vài chuyến nhưng vì nhiều lý do khác nhau đã phải dừng lại.
Rời khai trường, con đường chúng tôi quay trở lại văn phòng Công ty rợp trời cây xanh. Nào là phi lao, nào xoài, nào hoa giấy nở hai bên đường. Thỉnh thoảng, chúng tôi lại gặp đôi ba cây phượng hoa nở như lửa cháy khát khao ở một góc trời. Ở góc khác lại gặp cây bằng lăng hoa tím dịu dàng đứng bên đường như một nỗi nhớ nhung xa xôi. Anh Toàn bảo với chúng tôi rằng, có người ví von không gian này giống như một resort.
Tôi biết, nó còn quá xa xôi để trở thành một khu nghỉ dưỡng nhưng cũng đủ giảm đi biết bao mệt nhọc, căng thẳng của công nhân sau một ngày làm việc trên khai trường nắng lửa. Có lên mỏ, chứng kiến cái nắng lửa chói chang mới thấy hết bản lĩnh của người thợ mỏ luôn biết vượt qua sự khắc nghiệt của thời tiết, để cho dòng than thao thiết chảy về bến và toả đi muôn nơi, làm giàu cho quê hương, đất nước.
