Sau gần 20 năm thi hành và qua nhiều lần sửa đổi, bổ sung, Luật Điện lực năm 2004 đã bộc lộ nhiều bất cập, vướng mắc, không giải quyết hết các vấn đề mới phát sinh trong thực tiễn. Đây là nguyên nhân gây khó khăn cho quá trình triển khai thực hiện quy hoạch phát triển điện lực, ảnh hưởng đến an ninh năng lượng quốc gia.
Vì vậy, nhiệm vụ cấp bách là cần sớm sửa đổi, bổ sung Luật Điện lực nhằm đáp ứng mục tiêu triển khai các chính sách của Đảng, Nhà nước đối với lĩnh vực năng lượng nói chung và điện lực nói riêng, nhất là việc bảo đảm cung ứng đủ điện cho phát triển kinh tế-xã hội.
Khuyến khích nguồn năng lượng tái tạo
Thời gian qua, Đảng, Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách lớn liên quan đến lĩnh vực năng lượng nói chung và điện lực nói riêng; nhiều luật mới có liên quan cũng đã được sửa đổi, bổ sung. Thực hiện Nghị quyết số 129/2024/QH15 của Quốc hội, Chính phủ đã giao Bộ Công thương chủ trì, phối hợp các bộ, cơ quan, tổ chức liên quan xây dựng dự án Luật Điện lực (sửa đổi). Hiện nay, hồ sơ Dự án Luật Điện lực (sửa đổi) đã được Chính phủ trình Quốc hội từ cuối tháng 9 vừa qua. Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, chuyển đổi số, chuyển dịch năng lượng xanh đang diễn ra mạnh mẽ và là xu thế chủ đạo, tác động lớn đến sự phát triển của ngành điện nước ta.
Bộ trưởng Công thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, việc xây dựng Luật Điện lực (sửa đổi) là để kịp thời thể chế hóa đầy đủ, toàn diện các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về phát triển bền vững lĩnh vực điện lực; bãi bỏ các quy định không còn phù hợp, gây cản trở cũng như bổ sung các quy định mang tính nguyên tắc, nền tảng phù hợp với tình hình mới, hướng tới mục tiêu tăng gấp hai lần công suất đặt toàn hệ thống vào năm 2030 và thay đổi căn bản cơ cấu các nguồn điện để đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.
Cụ thể, hiện tại các nguồn thủy điện lớn của nước ta đã khai thác gần hết; các nhà máy nhiệt điện than mới khó thu xếp, huy động vốn đầu tư; nhà máy điện khí hóa lỏng nhập khẩu phụ thuộc nhiều vào giá dầu thế giới và giá bán điện còn khá cao;… Trong khi đó, nhu cầu điện cho phát triển kinh tế-xã hội vẫn duy trì ở mức khoảng 8-9%/năm tới năm 2030, là một thách thức lớn đối với ngành điện. Nghị quyết số 55-NQ/TW của Bộ Chính trị đã đề ra nhiều nhiệm vụ, giải pháp như xây dựng cơ chế, chính sách đột phá để khuyến khích và thúc đẩy phát triển mạnh mẽ các nguồn năng lượng tái tạo nhằm thay thế tối đa các nguồn năng lượng hóa thạch.
Thực hiện chủ trương nêu trên, dự thảo luật mới đã đưa vào các quy định khung, bao gồm: Chính phủ sẽ ban hành cơ chế ưu đãi, hỗ trợ phát triển hệ thống lưu trữ của dự án điện từ nguồn năng lượng tái tạo; cơ chế khuyến khích, hỗ trợ đối với phát triển điện gió ngoài khơi như bên mua điện và bên bán điện được quyền thỏa thuận trong hợp đồng mua bán điện về tỷ lệ bảo đảm huy động sản lượng điện tối thiểu hằng năm, miễn tiền sử dụng đất trong giai đoạn thực hiện đầu tư xây dựng dự án hoặc các chính sách ưu đãi cho điện năng lượng mới;…
Các cơ chế, chính sách này sau đó sẽ được quy định cụ thể tại các văn bản dưới luật. Trong quá trình quản lý và theo từng thời kỳ, Chính phủ sẽ quy định quy mô các nguồn điện này cho phù hợp; đơn giản hóa các thủ tục nhưng vẫn bảo đảm kiểm soát phát triển để tránh lãng phí nguồn lực.
Một khó khăn của hầu hết các dự án điện khí hiện nay là có quy mô lớn, vốn đầu tư cao, chi phí sản xuất điện phụ thuộc vào giá và nguồn khí biến động theo thị trường thế giới. Để huy động được vốn đầu tư (chủ yếu từ nguồn FDI), cần có cơ chế về bảo đảm doanh thu và khả năng trả nợ của dự án sau khi đi vào vận hành, trong khi pháp luật về điện lực hiện hành lại chưa quy định cụ thể về vấn đề này. Do đó, dự thảo luật mới đã bổ sung một số quy định nguyên tắc về việc giao Chính phủ ban hành cơ chế cho phát triển điện khí phù hợp với từng thời kỳ về sản lượng điện hợp đồng tối thiểu dài hạn, nguyên tắc giá điện,…
Thúc đẩy thị trường điện cạnh tranh
Để thúc đẩy hơn nữa việc triển khai và hoàn thiện thị trường điện cạnh tranh, nhất là cấp độ bán lẻ điện cạnh tranh, trong quá trình xây dựng dự thảo Luật Điện lực (sửa đổi), Bộ Công thương đã bổ sung nhiều nội dung theo hướng tháo gỡ vướng mắc trong quá trình triển khai thị trường điện thời gian qua, tạo cơ sở pháp lý cho việc thực hiện các cơ chế mua bán điện mới, xu hướng tiêu thụ điện “sạch” của khách hàng.
Dự thảo luật mới đã bổ sung, điều chỉnh các quy định liên quan đến cơ chế giá điện để thúc đẩy hình thành thị trường bán lẻ điện cạnh tranh; bổ sung quy định về cơ chế mua bán điện trực tiếp giữa đơn vị phát điện và khách hàng sử dụng điện lớn, đồng thời giao Chính phủ quy định chi tiết về nguyên tắc, hoạt động, trình tự tham gia của cơ chế này, đáp ứng nhu cầu của các khách hàng sử dụng điện lớn có mong muốn mua điện xanh, sạch.
Một vấn đề đáng chú ý khác trong dự thảo luật mới là điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân theo cơ chế thị trường. Theo đó, dự thảo đề xuất Chính phủ sẽ đảm nhận vai trò quy định cơ chế điều chỉnh giá bán lẻ điện, tạo điều kiện cho giá điện phản ánh kịp thời biến động thị trường, chi phí đầu vào và lợi nhuận hợp lý. Điều này giúp bảo toàn và phát triển vốn của doanh nghiệp điện lực, đồng thời bảo đảm giá điện bình quân được điều chỉnh ít nhất ba tháng một lần.
Việc thay đổi thẩm quyền quyết định giá điện cũng nhằm nâng cao tính linh hoạt trong việc phản ánh chi phí, tăng cường tính minh bạch, bảo đảm nguyên tắc chung là Chính phủ đóng vai trò ban hành thể chế pháp luật, cơ chế, chính sách về điều chỉnh giá điện phù hợp với định hướng tại Nghị quyết số 55-NQ/TW, phù hợp với thực tiễn điều chỉnh giá điện thời gian qua.
Nhìn chung, các chuyên gia đánh giá dự thảo Luật Điện lực (sửa đổi) lần này không chỉ là công cụ pháp lý để điều tiết thị trường điện, mà còn là bước tiến quan trọng trong việc phát triển năng lượng bền vững. Việc hoàn thiện chính sách giá điện giúp tạo ra thị trường điện minh bạch, công bằng và cạnh tranh, góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao về năng lượng của Việt Nam.
Theo Tiến sĩ Thái Doãn Hoàng Cầu, chuyên gia về lĩnh vực năng lượng, điểm nổi bật của dự thảo lần này là phân quyền nhiều hơn cho Chính phủ, các cấp có thẩm quyền trong việc ban hành các quyết định, quy trình, quy định liên quan đặc thù của ngành điện. Nhờ vậy, các văn bản pháp lý có tính bổ trợ cho Luật Điện lực mới sẽ được cập nhật, thay đổi linh hoạt, thường xuyên hơn nhằm đáp ứng các thay đổi nhanh về công nghệ, nhu cầu điện năng, phát triển kinh tế cũng như thiết kế, vận hành các cơ chế thị trường điện; từ đó, tăng tính khả thi và ổn định của dự luật trước những thay đổi của thực tiễn. Các chuyên gia năng lượng cũng kỳ vọng dự luật sớm được Quốc hội thông qua và ban hành để thúc đẩy phát triển ngành điện lực Việt Nam.
