Một trong những điểm nghẽn của chứng khoán Việt Nam trong việc nâng hạng thị trường là tỉ lệ giao dịch ký quỹ. Theo giới đầu tư, yêu cầu phải ký quỹ 100% bằng tiền khi giao dịch chứng khoán là không cần thiết. Điều này có thể gây trở ngại cho hiệu quả sử dụng vốn của nhà đầu tư, tính thanh khoản của thị trường và nỗ lực nâng hạng thị trường chứng khoán.
Kinh nghiệm nhiều nước trên thế giới bỏ yêu cầu ký quỹ 100%
Thời gian vừa qua, thị trường chứng khoán Việt Nam đã có nhiều nỗ lực trong cải thiện các tiêu chí nhằm thỏa mãn các điều kiện của một thị trường mới nổi. Tuy nhiên, hiện vẫn có một số trở ngại cần tập trung giải quyết, trong đó bao gồm tháo gỡ quy định bắt buộc ký quỹ 100% bằng tiền khi đặt lệnh.
Theo ông Phùng Xuân Minh – Chủ tịch HĐQT Công ty Saigon Ratings, hiện nay trên thế giới chỉ còn rất ít thị trường chứng khoán sử dụng cơ chế ký quỹ trước giao dịch (gồm Việt Nam, Nga, Kenya, và Kazakhstan). Đại đa số các thị trường phát triển và một số thị trường mới nổi đã và đang sử dụng tài sản đảm bảo như là một biện pháp quản lý rủi ro rất thành công. Tổ chức Quốc tế các Ủy ban Chứng khoán (IOSCO) cũng đánh giá việc sử dụng tài sản đảm bảo hiệu quả và hợp lý là một nguyên tắc quan trọng cho cơ sở hạ tầng của một thị trường tài chính phát triển.
“Thực tế vận hành của các thị trường chứng khoán quốc tế cũng như Việt Nam, với đặc điểm giao dịch không hủy ngang thì chứng khoán/tiền của lệnh giao dịch sau khi được khớp chính là phần tài sản đảm bảo quan trọng cho giao dịch. Do đó, yêu cầu phải ký quỹ 100% bằng tiền ngay tại thời điểm đặt lệnh giao dịch theo tôi là quy định không cần thiết, gây trở ngại cho hiệu quả sử dụng vốn của nhà đầu tư và tính thanh khoản của thị trường” – ông Minh nói.
Nghiên cứu về các thị trường chứng khoán trên thế giới, TS. Cấn Văn Lực – chuyên gia kinh tế – nhận thấy trong trường hợp không ký quỹ, tỉ lệ nhà đầu tư không thanh toán chỉ 2%, tương đương mức tổn thất 3 tỉ USD/năm.
Một trong những điểm nghẽn trong thay đổi tỉ lệ ký quỹ được ông Đặng Hồng Quang – Giám đốc, Trưởng Đại diện Văn phòng Hà Nội, VinaCapital chỉ ra là hệ thống KRX dự kiến đi vào vận hành vào cuối tháng 12.2023. Hệ thống này sẽ là cơ sở về mặt kỹ thuật cho việc không cần yêu cầu nhà đầu tư nước ngoài phải có đủ 100% tiền trong tài khoản trước khi mua chứng khoán.
Ông Quang chia sẻ: “Theo trao đổi của chúng tôi với các công ty chứng khoán, họ có thể phối hợp với các bên liên quan hỗ trợ ứng vốn cho nhà đầu tư nước ngoài để thực hiện giao dịch mà không cần ký quỹ 100%. Về lâu dài, việc triển khai mô hình đối tác bù trừ trung tâm (CCP), trong đó ngân hàng lưu ký được là thành viên thanh toán bù trừ, sẽ giải quyết được vấn đề này”.
Tăng cường kiểm soát, phòng ngừa rủi ro
Phản hồi về đề xuất bỏ ký quỹ trước giao dịch, ông Phạm Hồng Sơn – Phó Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước nhấn mạnh rủi ro là hiện hữu nên cần kiểm soát chặt, sớm muộn ủy ban cũng thực hiện điều chỉnh tỉ lệ ký quỹ nhưng cần có lộ trình.
“Trách nghiệm của công ty chứng khoán rất quan trọng. Việc phải tuân thủ 100% tiền ký quỹ còn chưa thực hiện được thì làm sao cho giao dịch ký quý chỉ 10%, 90% đến ngày T+2 mới thanh toán? Tuy nhiên tinh thần của Ủy ban là tháo gỡ để đảm bảo tiêu chí và việc lựa chọn công ty chứng khoán thực hiện là rất quan trọng” – ông Sơn nêu rõ.
TS Cấn Văn Lực đề xuất để phòng ngừa rủi ro, cần kiểm soát hành vi của nhà đầu tư bằng cách tăng chế tài, xử phạt từ 1.000 – 5.000 USD hoặc tính tiền phạt dựa trên tỉ lệ số tiền. Đồng thời tăng thẩm quyền cho các công ty chứng khoán để thẩm định rủi ro và tự đưa ra quyết định. Họ sẽ được phép quyết định một nhà đầu tư cần ký quỹ hay không. Như vậy cũng cần cơ chế xử lý rủi ro, công ty chứng khoán được phép tịch thu tài sản, chứng khoán, thanh lý chứng khoán trong trường hợp họ không thể thanh toán.
