Có thể ví bộ trang phục truyền thống của người Dao Thanh Y tỉnh Quảng Ninh như một tác phẩm nghệ thuật rực rỡ, được người nghệ nhân chăm chút gửi gắm biết bao tâm tình vào trong từng đường kim mũi chỉ.
Dân tộc Dao ở Quảng Ninh có 3 nhánh là Dao Thanh Y, Dao Thanh Phán và Dao Lô Gang với những nét văn hoá đa dạng, đặc sắc. Riêng người Dao Thanh Y, ở khu vực miền Đông và miền Tây của tỉnh cũng có những nét văn hoá khác biệt, thể hiện ngay trong trang phục.
Xã Quảng Đức (huyện Hải Hà) có hơn 90% dân số là đồng bào Dao Thanh Y sinh sống. Trang phục truyền thống của đàn ông Dao Thanh Y có phần giống với Dao Thanh Phán, đều tương đối đơn giản, vải được nhuộm bằng lá cây chàm. Áo bao gồm hai loại áo chính là áo ngắn và áo dài. Áo ngắn mặc trong sinh hoạt thường nhật, còn áo dài là để mặc vào các dịp lễ, tết quan trọng. Riêng áo ngắn của nam giới Dao Thanh Y được may theo lối của người Hoa, với cổ áo cao, nẹp ngực to, đính nhiều khuy được tết bằng vải hoặc khuy đồng, thường xẻ trước ngực, bên trái may thêm cái nẹp cổ xuống đến gần gấu áo. Quần của đàn ông may theo kiểu cạp lá tọa. Thời cổ xưa, họ thường dùng đồ trang sức bằng bạc hoặc đồng để đeo tay, đeo cổ, tuy nhiên đến nay đã bị mai một…
Sự khác biệt tạo thành bản sắc thể hiện ở trang phục phụ nữ. Trang phục nữ Dao Thanh Y là sự kết hợp của nhiều màu sắc, như xanh, đỏ, vàng, đen, trắng… Nổi bật nhất là các họa tiết hoa, lá, chim, sao… được thêu bằng chỉ len nhiều màu ở vạt áo, vai áo, đai thắt lưng, mũ đội đầu, yếm ngực… Áo dài, ống tay rộng, cổ áo thấp có thêu chữ Vạn bằng tiếng Hán.
Phụ nữ Dao Thanh Y khu vực miền Đông của tỉnh mặc quần cộc, chỉ dài tới ngang đùi, ống hơi hẹp, dưới gấu không thêu, quấn một miếng vải đen ở bắp chân và buộc lại bằng các sợi chỉ đỏ. Trong khi đó, phụ nữ Dao Thanh Y ở TP Hạ Long và TP Uông Bí lại mặc quần dài. Những hoa văn trên trang phục của phụ nữ cũng được thêu sặc sỡ với nhiều họa tiết phong phú như hình cỏ cây, hoa lá hay bất kỳ vật dụng nào mà người dân nơi đây cảm thấy gần gũi trong sinh hoạt hằng ngày. Gam màu chủ đạo là màu đen và đỏ làm cho bộ quần áo nổi bật, rực rỡ.
Đặc biệt, trang phục phụ nữ Dao Thanh Y ở khu vực miền Tây ít sợi tua trang trí hơn khu vực miền Đông của tỉnh. Do đó, trang phục của người Dao Thanh Y ở miền Đông được phối nhiều màu hơn, sặc sỡ hơn, nhất là trang phục cô dâu.
Về khăn đội đầu, phụ nữ Dao Thanh Y để tóc dài rẽ ngôi, quấn sau gáy và quanh đầu, vuốt ngược lên thành búi. Các búi tóc được cột chặt với nhau bằng dây gai. Hằng ngày, họ đội một cái mũ làm bằng xơ mướp, quấn chỉ đen, có gắn ngôi sao và những hàng khuy bằng bạc, trùm bên trên mũ là khăn vấn đầu được thêu kín các họa tiết bằng chỉ đỏ và đen.
Nhìn chung, trang phục truyền thống của người Dao có nhiều nét độc đáo, mang đậm dấu ấn thủ công và gắn bó chặt chẽ với đời sống người dân mỗi vùng. Để gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc bền vững, đồng bào Dao Thanh Y rất chú trọng trong việc truyền dạy nghề cho thế hệ trẻ. Mỗi cô gái người Dao Thanh Y đều biết may vá, thêu thùa từ nhỏ, vì vậy mỗi người đều có ít nhất một bộ trang phục truyền thống để mặc trong các dịp lễ, tết theo phong tục tập quán của dân tộc mình.
Huỳnh Đăng
