Là điểm đến đẹp, thoáng tầm nhìn, Khu di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh trên đảo Cô Tô ghi dấu tình cảm của Người với biển đảo. Nơi đây được coi là cột mốc văn hóa, cột mốc chủ quyền trên vùng biển đảo, là điểm hẹn bắt đầu cho tour tham quan đảo, hành trình “về nguồn” ý nghĩa khi tháng 5 về.
Khu di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh trên đảo Cô Tô (thị trấn Cô Tô) nằm trên địa thế rộng, phía trước là bãi cát trải dài, bao quát cả vùng biển đảo xanh ngát. Nơi đây ghi dấu sự kiện Bác ra thăm đảo năm 1961. Chính từ chuyến thăm đã khích lệ quân dân Cô Tô và các vùng biển đảo kiên cường chiến đấu, chiến thắng chiến tranh phá hoại miền Bắc bằng không quân và hải quân của giặc Mỹ (1964-1968). Tình cảm của Bác với đảo xa vẫn còn vẹn nguyên trong tâm trí nhiều người. Theo ghi chép lời kể của ông Hoàng Đức Hứa (thôn 2, xã Thanh Lân), năm đó ông đã gác mọi công việc, từ gà gáy cùng nhiều người dân Thanh Lân háo hức đi đò sang đón Bác. Bác xuất hiện giản dị, khuôn mặt hồng hào, tóc trắng với bộ kaki, đôi dép cao su giữa rừng cờ đỏ, hoa sim tím. Bác khen ngợi đảo, căn dặn mọi người tăng gia sản xuất, trồng rừng, làm muối, vươn khơi; dặn trẻ học hành đầy đủ. Tuy đảo ở xa nhưng Bác luôn hướng về đảo nhỏ.
Sau chuyến thăm, tượng Bác và bia được dựng ở chính vị trí máy bay trực thăng hạ cánh, đưa bác tới thăm đảo tiền tiêu Cô Tô. Ngày nay, khuôn viên Khu lưu niệm đã được chỉnh trang đẹp, khang trang hơn rất nhiều. Sau khi được xếp hạng là Di tích Quốc gia đặc biệt, Khu lưu niệm được tôn tạo, quan tâm đầu tư, mở rộng từ 6.500m2 lên 62.500m2 trong giai đoạn từ 2006-2010 và 2021. Phía chếch Khu lưu niệm là Công viên tùng quy mô 2,19ha, vừa thể hiện tình cảm của quân dân Cô Tô vừa mở thêm không gian xanh cho khuôn viên di tích.
Điều quen thuộc và cũng rất ấn tượng khi tới đây là bức tượng Bác rất đẹp, mềm mại, có “hồn” hướng ra biển. Ít ai biết rằng, tượng Bác và Khu lưu niệm cũng đã nhiều lần được thiết kế, làm mới nhằm lưu giữ tốt nhất hồn cốt, âm vang câu chuyện năm xưa. Ban đầu, tượng Bác do các nghệ sĩ của Ty Văn hóa và Công ty Mỹ thuật – Mỹ nghệ Quảng Ninh do ông Nguyễn Văn Quế thiết kế cùng 2 ông Nguyễn Đức Nựu và Lê Văn Minh thi công. Về sau, để bền vững với thời gian, tạo vẻ đẹp, bức tượng bán thân được thay thế bằng tượng toàn thân, chất liệu cũng thay đổi bằng xi măng cốt thép. Cho tới năm 1997, bức tượng toàn thân tạc bằng đá granit đã thay thế vừa đảm bảo sự bền vững và tính thẩm mỹ.
Các bức tượng đều do các nhà thiết kế giỏi tạo tác công phu. Bức tượng hiện nay khắc họa hình ảnh Bác trong tư thế đứng, mặc áo kaki, dép cao su, hướng ra biển như chào đón những con thuyền và che chở cho vùng biển tiền tiêu. Không chỉ vậy, khu di tích còn có quần thể các điểm di tích ý nghĩa khác, như cánh đồng muối và dốc khoai, nơi Bác tới thăm. Cho tới nay, đền thờ Bác, Nhà trưng bày lưu niệm cải tạo từ nhà ủy ban hành chính Cô Tô xưa… cũng được đầu tư, mang diện mạo mới khang trang.
Ông Nguyễn Hải Linh, Trưởng Phòng VH-TT&DL Cô Tô, chia sẻ: Có thể nói, Khu di tích với tượng Bác ở đảo tiền tiêu Cô Tô – địa phương duy nhất được dựng tượng khi Bác còn sống, động viên nhân dân, chiến sĩ giữ, phát triển đảo hơn nữa… Khu lưu niệm là niềm tự hào, cũng là điểm đến thu hút đông đảo du khách trong nước và quốc tế tham quan, chiêm bái, là điểm đầu tiên cho hành trình tìm hiểu lịch sử, văn hóa đảo Cô Tô.
Hiện đây là điểm đến, là nơi bắt đầu nhiều hành trình, tuyến du lịch văn hóa lịch sử, sinh thái, như: Tuyến du lịch văn hóa, lịch sử, tâm linh sinh thái biển thị trấn Cô Tô – xã Đồng Tiến; tuyến du lịch sinh thái biển, khám phá, mạo hiểm thị trấn Cô Tô – đảo Cô Tô con; tuyến du lịch sinh thái biển thị trấn Cô Tô – xã Thanh Lân…
Khu lưu niệm là tài sản đặc biệt, là động lực để Cô Tô chuyển mình đi lên. Với diện mạo khang trang, khu lưu niệm là nơi tiến hành các nghi lễ trang trọng nhất, những sự kiện văn hóa lớn; dịp thượng cờ, các đoàn báo công với Bác… Đồng thời, cũng là điểm đến đầu tiên của nhiều đoàn du khách tới chiêm bái bắt đầu cho hành trình tham quan đảo.
