Dự luật Luật Tổ chức chính quyền địa phương quy định chính quyền cấp cơ sở đảm nhận các nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương cấp xã và huyện.
Thể chế hóa đầy đủ các quan điểm chỉ đạo của Đảng đã nêu tại Nghị quyết Đại hội XIII, Nghị quyết số 18-NQ/TW, Nghị quyết số 27-NQ/TW và các Kết luận của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về triển khai nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị; cụ thể các quy định của Hiến pháp năm 2013 (sau khi sửa đổi) về tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp; tiếp tục đẩy mạnh phân quyền, phân cấp triệt để giữa cơ quan nhà nước ở Trung ương với địa phương; giữa chính quyền địa phương cấp tỉnh cho chính quyền địa phương cấp cơ sở; đổi mới mô hình tổ chức và phương thức hoạt động của chính quyền địa phương 2 cấp, Bộ Nội vụ đã chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan xây dựng dự án Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi).
Dự án Luật gồm 7 chương, 49 điều, sửa đổi cơ bản, toàn diện các quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương hiện hành, quy định về đơn vị hành chính và tổ chức, hoạt động của chính quyền địa phương ở các đơn vị hành chính.
Một trong những điểm đáng chú ý trong dự thảo Luật là sửa đổi các quy định liên quan đến việc phân định nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương cấp tỉnh, cấp cơ sở và đẩy mạnh phân quyền, phân cấp giữa Trung ương với địa phương và giữa chính quyền địa phương cấp tỉnh với chính quyền địa phương cấp cơ sở.
Trên cơ sở mô hình chính quyền địa phương 2 cấp (gồm cấp tỉnh và cấp cơ sở), dự luật phân định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của từng cấp chính quyền địa phương theo hướng: Cấp tỉnh tập trung ban hành cơ chế, chính sách, chiến lược, quy hoạch, quản lý vĩ mô, các vấn đề có tính chất liên vùng, liên cơ sở, vượt quá năng lực giải quyết của cơ sở, đòi hỏi chuyên môn sâu và đảm bảo tính thống nhất trên toàn cấp tỉnh.
Cấp cơ sở là cấp tổ chức thực hiện chính sách (từ trung ương và cấp tỉnh), tập trung vào các nhiệm vụ phục vụ người dân, trực tiếp giải quyết các vấn đề của cộng đồng dân cư, cung cấp các dịch vụ công cơ bản, thiết yếu cho người dân trên địa bàn; các nhiệm vụ cần sự tham gia của cộng đồng, phát huy tính chủ động, sáng tạo của cấp cơ sở.
Bộ Nội vụ cho biết để thực hiện nhất quán nguyên tắc “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm,” ngoài các nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương cấp tỉnh theo quy định hiện hành, dự thảo Luật đã bổ sung một số quy định nhằm đẩy mạnh phân quyền từ Trung ương cho chính quyền địa phương cấp tỉnh, nhất là trong việc ban hành các cơ chế, chính sách, các lĩnh vực quy hoạch, tài chính, ngân sách, đầu tư… của địa phương.
Chính quyền địa phương cấp cơ sở đảm nhận các nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương cấp xã và cấp huyện hiện nay.
Đồng thời, dự thảo Luật quy định căn cứ tình hình thực tiễn, chính quyền địa phương cấp tỉnh đẩy mạnh phân cấp, ủy quyền các nhiệm vụ, quyền hạn của mình cho chính quyền địa phương cấp cơ sở nhằm nâng cao năng lực quản trị của cấp cơ sở, tăng cường hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả trong quản lý nhà nước và thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội của địa phương.
Đặc biệt là đẩy mạnh phân cấp, ủy quyền cho chính quyền địa phương phường để quản lý và phát triển đô thị, phát triển kinh tế đô thị và đẩy mạnh phân cấp, ủy quyền cho chính quyền địa phương đặc khu để trao quyền tự chủ trong quản lý nhà nước ở khu vực hải đảo, bảo đảm sự linh hoạt, chủ động ứng phó khi có sự kiện, tình huống đột xuất, bất ngờ xảy ra nhằm bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ quốc gia trên các vùng biển, hải đảo, phát huy lợi thế, tiềm năng kinh tế biển, hội nhập kinh tế quốc tế, bảo đảm thu hút người dân sinh sống, bảo vệ và phát triển hải đảo.
Để bảo đảm cho chính quyền địa phương các cấp thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ, quyền hạn được giao, dự thảo Luật đã sửa đổi, bổ sung các quy định về tổ chức bộ máy của chính quyền địa phương cấp tỉnh và cấp cơ sở. Theo đó, chính quyền địa phương cấp tỉnh cơ bản giữ như quy định hiện hành.
Dự thảo Luật chỉ tăng số lượng số lượng thích hợp đại biểu Hội đồng Nhân dân cấp tỉnh cho phù hợp với việc sáp nhập các đơn vị hành chính cấp tỉnh.
Số lượng đại biểu Hội đồng Nhân dân tỉnh miền núi, vùng cao được bầu tăng tối đa từ 75 lên 90 đại biểu; số lượng đại biểu Hội đồng Nhân dân tỉnh (còn lại) và các thành phố trực thuộc trung ương được bầu tăng tối đa từ 85 lên 90 đại biểu; Hội đồng Nhân dân thành phố Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh được bầu 125 đại biểu (bằng số quy định tại Luật Thủ đô áp dụng cho thành phố Hà Nội).
Dự luật bổ sung quy định Ủy viên của Ban của Hội đồng Nhân dân cấp tỉnh có thể là đại biểu hoạt động chuyên trách do Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định để kế thừa quy định tại các Nghị quyết của Quốc hội về tổ chức chính quyền đô thị (Luật Thủ đô năm 2024 và các Nghị quyết của Quốc hội về tổ chức chính quyền đô thị tại Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Hải Phòng đã có quy định mỗi Ban của Hội đồng Nhân dân thành phố có 1 Ủy viên hoạt động chuyên trách).
Đối với chính quyền địa phương cấp cơ sở, dự thảo Luật quy định về cơ cấu tổ chức của Hội đồng Nhân dân và Ủy ban Nhân dân cấp cơ sở (xã, phường, đặc khu) cơ bản thiết kế như đối với Hội đồng Nhân dân và Ủy ban Nhân dân cấp huyện (trước khi giải thể) nhưng có quy mô nhỏ hơn.
Số lượng đại biểu Hội đồng Nhân dân cấp cơ sở tối đa là 40 đại biểu (riêng đối với các xã do có vị trí biệt lập không tiến hành tổ chức lại nếu có quy mô dân số ít thì cơ bản giữ nguyên như quy định của Luật hiện hành); Hội đồng Nhân dân cấp cơ sở có 2 Ban là Ban Pháp chế và Ban Kinh tế-Xã hội; Ủy ban Nhân dân cấp cơ sở được tổ chức các cơ quan chuyên môn với số lượng phù hợp.
Dự thảo Luật kế thừa quy định hiện hành về kỳ họp thường lệ của Hội đồng Nhân dân mỗi năm ít nhất 2 kỳ và họp chuyên đề hoặc họp để giải quyết công việc phát sinh đột xuất./.
