Ẩm thực Quảng Ninh đa dạng và phong phú, trong đó có nhiều đặc sản vùng miền. Song nói về tính đại diện và nổi tiếng nhất, có lẽ không món ăn nào xứng tầm hơn chả mực.
Chả mực Hạ Long, Quảng Ninh là 1 trong 50 đặc sản nổi tiếng của Việt Nam do Trung tâm Sách kỷ lục Việt Nam công nhận. Chả được làm từ nguồn nguyên liệu tại chỗ, đặc biệt tươi ngon. Đó là mực mai ở vùng biển Hạ Long hoặc Vân Đồn. Mực mai sau khi thu mua sẽ được các cơ sở sản xuất chế biến, làm sạch và giã tay, nặn thành bánh, rán và xả nguội, hút chân không ngay, để giữ được hương vị tươi ngon.
Chả mực là món ăn được người dân Hạ Long sáng tạo trong quá trình lao động, sản xuất. Không ai nhớ nghề làm chả mực Hạ Long đã có từ bao giờ. Chỉ biết rằng ngay từ những năm đầu thế kỷ XX, khi cuộc sống còn khó khăn, người dân Hạ Long đã bắt đầu làm chả mực. Bà Nguyễn Thị Bích (70 tuổi) là tiểu thương đã có hơn 40 năm gắn bó với việc buôn hải sản và cung cấp mực mai cho các cơ sở sản xuất chả mực tại Hạ Long cho biết: “Chả mực này có từ lâu đời lắm rồi. Khi đó, người dân mua mực về làm, treo lên, giã tay rồi rán. Quy trình hoàn toàn thủ công”.
Ngày nay, chả mực Hạ Long đã được sản xuất với quy mô lớn hơn, quy trình hiện đại hơn nhằm đáp ứng nhu cầu tăng cao của du khách. Năm 2013, chả mực Hạ Long được đăng ký nhãn hiệu tập thể, chỉ dẫn địa lý thành công với 20 thành viên. Bà Nguyễn Thị Thủy (tên thường gọi là Thoan), Chủ tịch Hiệp hội sản xuất kinh doanh Chả mực Hạ Long, chia sẻ: “Để trở thành thành viên hiệp hội, các cơ sở phải có ít nhất 3 năm kinh nghiệm sản xuất, kinh doanh chả mực. Ngoài ra, các thành viên cũng phải cam kết về việc sử dụng nguồn nguyên liệu đảm bảo, chuẩn xác về chỉ dẫn địa lý; tuân thủ nghiêm các quy định về vệ sinh an toàn thực phẩm…, từ đó đảm bảo chất lượng và bảo vệ thương hiệu chả mực Hạ Long”.
Chả mực Hạ Long ngon, giòn sần sật, được nêm nếm gia vị vừa đủ; phù hợp ăn cùng bánh cuốn, xôi, cơm… Đây là món ăn không thể thiếu trong mâm cỗ, đồng thời cũng là món ăn đãi khách của người Hạ Long nói riêng, Quảng Ninh nói chung. Chả mực là món ăn phổ biến trên các du thuyền phục vụ du khách tham quan Vịnh Hạ Long hay trong các bữa tiệc tiếp khách long trọng của tỉnh. Trong chuyến thăm tới Hạ Long năm 2019, tỷ phú người Anh Joe Lewis, ông chủ CLB bóng đá Tottenham Hotspur, vì quá yêu thích đặc sản này đã phải thốt lên: “Tôi chưa bao giờ ăn nhiều chả mực đến thế trong cuộc đời mình!”.
Mới đây nhất, hai thuyền trưởng của Đoàn đua thuyền buồm Clipper Race mùa giải 2023 và 2024 là thuyền trưởng Josh Stickland (Đội Ha Long Bay, Vietnam) và thuyền trưởng Hannah Brewis (Đội Washington DC) cũng đã có những trải nghiệm tuyệt vời với món chả mực của người địa phương. Không chỉ được thưởng thức đặc sản Hạ Long mà hai vị thuyền trưởng còn trực tiếp tham gia vào quy trình mua nguyên liệu, tự tay chế biến chả mực Hạ Long theo công thức truyền thống.
Thuyền trưởng Hannah Brewis chia sẻ: “Chả mực rất tươi và không hề tanh chút nào. Rất ngon. Và sẽ ngon hơn khi bạn ăn cùng với tương ớt hoặc nước mắm”. Còn thuyền trưởng Josh Stickland, từ trải nghiệm làm chả mực đã có được những kỷ niệm khó quên, anh nói: “Thật tuyệt vời khi được trải nghiệm ẩm thực và văn hóa Quảng Ninh. Nếu bạn đang tìm kiếm một kỳ nghỉ thì Hạ Long, Quảng Ninh chính là lựa chọn hoàn hảo dành cho bạn.”
Có thể thấy, chả mực Hạ Long đã vượt khỏi danh xưng của một đặc sản địa phương mà trở thành một trong những đặc sản ẩm thực nổi tiếng nhất Việt Nam, là đại diện ẩm thực của Quảng Ninh – Việt Nam, đưa văn hóa Việt Nam ra thế giới. Khai thác yếu tố văn hóa của chả mực Hạ Long, các doanh nghiệp tại Quảng Ninh đang cân nhắc những bước đi xa hơn: Từ hoàn thiện thiết kế, mẫu mã đóng gói sản phẩm để chả mực trở thành món quà lưu niệm cho du khách đến việc xây dựng câu chuyện chả mực gắn với sự phát triển của làng chài tại Quảng Ninh.
Từ ngày 27/4-1/5 tới đây, TP Hạ Long sẽ lần đầu tiên tổ chức Lễ hội bia chả mực. Sự kiện sẽ có quy mô 20 gian hàng của các cơ sở sản xuất, kinh doanh chả mực nổi tiếng trên địa bàn TP Hạ Long. Đến đây, du khách sẽ được nghe giới thiệu, tìm hiểu về cách chế biến món chả mực truyền thống của người Quảng Ninh, chiêm ngưỡng và thưởng thức chiếc chả mực lớn nhất Việt Nam (với mức kỷ lục dự kiến là 1,6 tạ).
Ông Bùi Minh Tấn, Trưởng Phòng Kinh tế – Hạ tầng TP Hạ Long, cho biết: “Lễ hội bia chả mực lần đầu được TP Hạ Long tổ chức với mong muốn quảng bá và phát huy các giá trị của món chả mực trong phát triển du lịch, khai thác tiềm năng của du lịch ẩm thực trong phát triển du lịch TP Hạ Long. Chả mực là đại diện xứng đáng để đưa du lịch Hạ Long, Quảng Ninh đến gần hơn với du khách trong nước và quốc tế. Đây cũng là nét mới của chuỗi hoạt động kích cầu du lịch của TP Hạ Long dịp 30/4 và 1/5 này. Cùng với tham quan, mua sắm, thưởng thức đặc sản chả mực Hạ Long, du khách sẽ được tham gia và thưởng thức nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật, biểu diễn DJ hấp dẫn vào các buổi tối trong thời gian diễn ra Lễ hội”.
