Trung Quốc hiện tiêu thụ khoảng 91% tổng lượng sầu riêng toàn cầu, với nguồn cung chủ yếu đến từ Thái Lan và Việt Nam. Tuy nhiên, “chiếc bánh” thị phần sầu riêng Trung Quốc hiện đang bị cạnh tranh mạnh bởi các nước Đông Nam Á.
Lý do Việt Nam bị “hụt hơi”
Thị trường sầu riêng tại Trung Quốc được chuyên gia đánh giá đang tăng trưởng ổn định và sớm đạt quy mô 10 tỷ USD. Trong khi Trung Quốc đang tích cực tìm kiếm thêm nguồn cung mới để đa dạng hóa thị trường nhập khẩu.
Theo thống kê từ cơ quan hải quan Trung Quốc, trong 2 tháng đầu năm, quốc gia này chi hơn 120 triệu USD để nhập khẩu 22.980 tấn sầu riêng nguyên quả, giảm 56,8% về lượng và giảm 57,8% về trị giá so với cùng kỳ năm 2024. Trong đó, 4 nhà cung cấp sầu riêng chính cho thị trường Trung Quốc gồm: Thái Lan, Việt Nam, Malaysia và Philippines.
Trong 2 tháng đầu năm, thị phần sầu riêng của Việt Nam tại Trung Quốc đã giảm mạnh xuống còn 37%, so với mức 61,7% cùng kỳ năm trước. Trong khi đó, Thái Lan đã gia tăng lên 62,3%, so với mức 36,9% cùng kỳ năm trước, vượt Việt Nam giành lại vị trí đầu bảng. Đứng ở vị trí thứ ba là Malaysia với 0,6% và Philippines ở vị trí thứ tư với 0,2%.
Theo Hiệp hội rau quả Việt Nam, nguyên nhân chính khiến sầu riêng Việt Nam để “hụt miếng bánh lớn” vì nước này tăng cường kiểm soát chất lượng mặt hàng sầu riêng từ đầu năm nay. Ngoài các tiêu chí kỹ thuật như dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, kim loại nặng (đặc biệt là Cadimi), Trung Quốc còn kiểm tra gắt gao các chất cấm như vàng O, tỷ lệ kiểm định từng lô hàng xuất khẩu bị nâng từ 10% lên 100%.
Việc tăng cường kiểm định khiến thời gian thông quan kéo dài gấp nhiều lần, có khi lên đến một tuần. Không ít lô hàng dù vượt qua kiểm tra tại Việt Nam nhưng bị hư hỏng khi đến chợ đầu mối ở Trung Quốc do chờ đợi quá lâu.
Hiệp hội rau quả Việt Nam nhận định, mục tiêu 3,5 tỷ USD xuất khẩu sầu riêng trong năm 2025 đang đứng trước nguy cơ không thể đạt được nếu tình trạng hiện tại tiếp diễn.
Cuộc đua giành thị phần
Trong bối cảnh Trung Quốc đang tích cực tìm kiếm thêm nguồn cung mới để đa dạng hóa thị trường nhập khẩu sầu riêng, nhiều nước Đông Nam Á ngay lập tức tranh thủ cơ hội giành lấy thị phần ở ngành hàng tỷ đô này. Trong đó, Malaysia tập trung sản xuất những sản phẩm chất lượng cao nhất, hướng đến giới siêu giàu.
Theo SCMP, để phục vụ cho giới siêu giàu Trung Quốc, người nông dân trồng sầu riêng tại Malaysia luôn để trái cây chín tự nhiên rụng xuống gốc rồi mới thu hoạch.
Ngay sau khi thu hoạch, sầu riêng tươi Malaysia chín tự nhiên được vận chuyển bằng đường hàng không đến Trung Quốc chỉ trong vòng 48 giờ. Với thời gian vận chuyển ngắn, giúp trái sầu riêng giữ nguyên được độ tươi ngon khi đến tay người tiêu dùng của đất nước tỷ dân.
Đây là một lợi thế cạnh tranh trong cuộc đua giành thị phần của ngành hàng tỷ đô này, đặc biệt khi người tiêu dùng Trung Quốc ngày càng khắt khe với chất lượng và nguồn gốc thực phẩm.
Ông Sam Tan – Chủ tịch Hiệp hội xuất khẩu sầu riêng Malaysia – cho biết thị trường Trung Quốc hiện đang nghiêng về các sản phẩm chín tự nhiên, không hóa chất. Ông cũng đề xuất Chính phủ ban hành quy định cấm thu hoạch sớm để bảo toàn chất lượng và uy tín của sầu riêng Malaysia trên thị trường quốc tế. Các nhà xuất khẩu Malaysia hiện kỳ vọng sẽ tăng sản lượng xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc thêm 30% trong năm 2025.
Lào cũng vừa đưa ra những chiến lược quốc gia để hướng tới mục tiêu trở thành nhà cung cấp sầu riêng quan trọng cho thị trường Trung Quốc. Cụ thể, tỉnh Attapeu của Lào đã chính thức cấp quyền khai thác đất cho ba công ty trong nước để trồng sầu riêng trên diện tích hơn 273 ha, thời hạn 30 năm.
Chuyên gia đánh giá, để xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc, Lào là nước có lợi thế lớn về logistics. Tuyến đường sắt Viêng Chăn – Côn Minh có thể giúp các container rút ngắn thời gian vận chuyển, tạo điều kiện thuận lợi cho hàng hóa Lào xuất khẩu sang Trung Quốc.
Với sản lượng lên tới 1,83 triệu tấn mỗi năm, Indonesia hiện là một trong những quốc gia sản xuất sầu riêng lớn nhất thế giới. Theo Bangkok Post, Indonesia đang mở rộng canh tác và hoàn tất các thủ tục pháp lý để chuẩn bị bắt đầu xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc.
Theo đó, cơ quan hải quan Trung Quốc đã hoàn tất việc kiểm tra các vùng trồng và cơ sở đóng gói sầu riêng của Indonesia. Ngành sầu riêng Indonesia hiện đang tập trung giải quyết các vấn đề về logistics để chuẩn bị cho việc xuất khẩu sang Trung Quốc.
Một công ty xuất khẩu sầu riêng cho biết việc vận chuyển sầu riêng trực tiếp từ cảng Pantoloan ở tỉnh Trung Sulawesi đến Trung Quốc có thể rút ngắn từ một tháng xuống còn một tuần, đồng thời có khả năng cắt giảm một nửa chi phí vận chuyển.
Ngoài sự cạnh tranh của các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á, sầu riêng nội địa cũng cố gắng giành được “miếng bánh”. Thời gian gần đây, sầu riêng nội địa lác đác xuất hiện trên các kệ hàng tại Trung Quốc khiến cho các nhà đầu tư “sôi sục”. Nhiều nhà đầu tư đã bắt đầu trồng những trang trại sầu riêng trải dài tít tắp tại Hải Nam và các tỉnh biên giới phía Nam như Vân Nam, Quảng Tây.
Theo SCMP, hàng loạt ông chủ từ các ngành công nghiệp khác – từ chủ mỏ ở Sơn Tây đến đại gia sản xuất ở Quảng Đông – đều đổ tiền vào trồng sầu riêng. Ông Michael Wang – người nổi tiếng trên mạng xã hội với biệt danh Maikou Wang – cho biết năm ngoái ông đã tiếp đón hơn 800 lượt nhà đầu tư muốn tham gia vào lĩnh vực trồng sầu riêng.
Từng bị xem là “vùng đất chết”, không dành cho cây sầu riêng do khí hậu khắc nghiệt và gió mùa thất thường, Hải Nam giờ đây là biểu tượng cho sự liều lĩnh và bền bỉ. Những người trồng sầu riêng ở Trung Quốc quyết tâm tập trung vào chất lượng để đáp ứng nhu cầu lớn trong nước.
