Đã thành thông lệ, hàng năm, bắt đầu từ giữa tháng Chạp là đồng bào các dân tộc Dao trên địa bàn huyện Bình Liêu lại rộn ràng đón Tết sớm của dân tộc. Theo phong tục của người Dao, Tết sớm sẽ được tổ chức ăn Tết tại nhà trưởng họ (nhà tổ) – nơi thờ cúng tổ tiên của mỗi dòng họ người Dao. Sau khi tổ chức xong tại nhà tổ, các gia đình mới được tổ chức Tết sớm tại gia đình mình.
Hàng năm, mỗi khi nhận lời mời ăn Tết sớm của anh em, bạn bè người Dao ở các thôn, bản trên địa bàn huyện, chúng tôi lại có cảm giác ấm áp – như chúng tôi cũng chính là những người con trong nhà. Có mặt tại thôn Sam Quang, xã Đồng Tâm theo lời mời của anh Chìu A Tài, chúng tôi càng cảm nhận rõ nét sự ấm áp, rộn ràng không khí đón Tết sớm của bà con nơi đây. Không ồn ào náo nhiệt, Tết sớm của người Dao bình dị, mộc mạc mà đầm ấm, chân tình.
Anh Chìu A Tài chia sẻ: “Mặc dù chúng tôi là thế hệ trẻ, đã thoát ly đi làm việc khác, nhưng đã thành thông lệ, hằng năm, dù ở đâu, làm gì, đến tháng Chạp, chúng tôi lại về nhà để làm Tết sớm của dân tộc chúng tôi. Trước đó, tại nhà tổ, gia đình chúng tôi đã tổ chức đón Tết sớm, nên từ 15 tháng Chạp Âm lịch trở đi, các gia đình trong dòng họ của chúng tôi sẽ tổ chức Tết sớm tùy theo điều kiện của từng gia đình”.
Mặc dù đây không phải là lần đầu được đón Tết sớm cùng bà con, nhưng mỗi lần tham dự tại một dòng họ, chúng tôi lại có cảm giác mình cũng là những đứa con đi xa lâu ngày trở về nhà sum vầy, được mọi người chào đón niềm nở.
Chị Phùn Thị Mai, thôn Phiêng Sáp, xã Đồng Tâm, cho biết thêm: “Theo tục lệ của người Dao chúng tôi, Tết ở đây thường bắt đầu từ 15 tháng Chạp đến 30 tháng Giêng. Mọi người quan niệm, mình đã mời tổ tiên xuống giúp bảo vệ nhà cửa, mùa màng trong một năm (thực hiện ở nghi lễ đầu năm mới), thì đến cuối năm phải có lễ tạ ơn. Sau khi tổ chức được buổi ăn Tết chung tại nhà tổ thì các gia đình trong dòng họ mới được về chuẩn bị đón Tết ở nhà riêng của mình”.
Mâm cỗ cúng của đồng bào dân tộc Dao rất đơn giản, với những nông sản bình dị do nhà nuôi, trồng được, như: Gà, thịt lợn, bánh giầy, bánh chưng, rau xào, cơm,…
Cũng giống với các dân tộc khác, đồng bào Dao Thanh Phán quan niệm, Tết đến, tổ tiên sẽ trở về để đoàn tụ, đón Tết cùng gia đình. Nhưng thay vì mua tiền vàng, con cháu trong nhà tỉ mẩn chuẩn bị từng xấp giấy màu vàng, được làm từ vỏ cây keo, sau đó đóng dấu bằng dầu đen để tổ tiên có “lộ phí” về nhà. Khi tất cả lễ vật được bày trước bàn thờ gia tiên, thầy cúng được gia đình mời về, đại diện cho gia chủ báo cáo những việc đã làm trong năm qua, tạ ơn tổ tiên đã phù hộ cho các thành viên trong dòng họ và cầu cho năm mới may mắn, bình an, mưa thuận gió hoà, mùa màng bội thu. Sau khi làm lễ xong, chủ nhà đem vàng tiền hoá cho tổ tiên, lễ vật được mang xuống bày ra mâm cho con cháu cùng hưởng lộc. Bàn thờ tổ tiên của người Dao Thanh Phán như một ngôi nhà nhỏ đặt bên phải sát mép tường trong gian giữa ngôi nhà của trưởng họ, bưng kín 3 mặt, mặt còn lại để đặt đồ cúng và thắp hương. Khi có những việc đại sự, người Dao Thanh Phán cúng tổ tiên 9 đời, hằng ngày thì chỉ cúng 3 đời.
Cũng giống như bà con Dao Thanh Phán, từ rằm tháng Chạp trở đi, các dòng họ dân tộc Dao Thanh Y trên địa bàn huyện Bình Liêu lại tất bật các công đoạn dọn dẹp nhà cửa và gọi anh em, bạn bè đến giúp các nhà tổ thịt lợn, thịt gà, gói bánh,… để cùng dòng họ đón Tết sớm. Không khí ấm cúng, thắm tình đoàn kết thôn bản đã xua đi cái giá lạnh của thời tiết, chỉ còn tiếng nói, tiếng cười rộn rã, vui tươi của bà con sau một năm làm việc vất vả được quây quần cùng nhau đón Tết.
Tết sớm của bà con người Dao, tùy theo dòng họ sẽ chọn ngày đẹp để tổ chức ăn Tết tại nhà trưởng họ (nhà tổ) – nơi thờ cúng tổ tiên của mỗi dòng họ người Dao. Ngày tổ chức được thông báo tới các gia đình trong dòng họ. Mỗi gia đình khi đến ăn Tết sớm sẽ mang theo lễ vật (gà, thịt lợn, rượu, gạo nếp, hương, giấy vàng…) đến góp (hoặc góp tiền) để cùng nhau tổ chức đón Tết.
Những gia đình ở cùng một thôn thì tất cả các thành viên cùng đến để giúp làm các công việc cần thiết. Theo sự sắp xếp của trưởng họ, mỗi người sẽ tự giác làm các phần việc của mình. Chị em phụ nữ nấu cơm, nhặt rau, chế biến gia vị, làm các món ăn truyền thống; cánh đàn ông, thanh niên khỏe mạnh thì giã bánh giầy, mổ lợn, mổ gà; người già thì giúp thầy cúng cắt vàng mã, sắp xếp đồ lễ…
Tháng Chạp đến, khi những cành đào bắt đầu thi nhau khoe sắc, trên các bản Dao, các dòng họ người Dao lại cùng nhau quây quần bên mâm cỗ Tết ấm tình đoàn kết, đượm nồng hương sắc của mùa xuân. Họ gửi gắm trong đó không chỉ là những mong ước đầu xuân mới, hy vọng về cuộc sống đổi thay sung túc, tiến bộ hơn mà còn chứa đựng cả tình yêu, niềm trân trọng, gìn giữ văn hóa truyền thống quê hương.
