Hành trình tới Soọng cô và trở thành nghệ nhân của bà Tô Thị Tạ (xã Bình Dân, huyện Vân Đồn) là sự kết duyên giữa đam mê và chịu khó học hỏi, sưu tầm những nét văn hoá của quê hương với các vùng đất giàu bản sắc văn hoá của người Sán Dìu.
Nghệ nhân Tô Thị Tạ, sinh năm 1954, ở xã Cộng Hoà – nay là Hải Hoà (TP Cẩm Phả). Thuở nhỏ, bà Tạ đã yêu và thích thú với làn điệu Soọng cô của dân tộc mình. “Thời xưa, hát Soọng cô là truyền thống, hoạt động thường xuyên yêu thích của bà con dân tộc Sán Dìu mỗi khi nông nhàn, Tết lễ, đám cưới, giao lưu… Những làn điệu mượt mà, nhẹ nhàng mà thiết tha gắn chặt với đời sống đó đã khắc sâu vào tâm hồn của tôi” – bà Tô Thị Tạ kể lại.
Theo bà Tạ, ngay từ khi 9-10 tuổi, bà đã thích đi theo các anh chị, cô bác, lắng nghe những lời ca tiếng hát cất lên từ các thôn xóm, từ nhà này đến nhà kia và từ làng này đến làng khác. Sau mỗi lần trở về nhà, những lúc có thời gian, bà đều nhẩm lại và học thuộc bài hát. Tới khi 15-16 tuổi, bà Tạ đã chính thức được cùng các anh, chị đi sang làng khác để hát giao lưu đối đáp.
Năm 1974, bà Tạ lập gia đình và về sinh sống ở thôn Đầm Tròn (xã Bình Dân, Vân Đồn), xã có đông người Sán Dìu cư trú. Vì thế, ở đây bà Tạ có dịp giao lưu, tìm hiểu thêm các bài, các làn điệu Soọng cô từ những nghệ sĩ hát Soọng cô giỏi trong làng. Nay đã ngoài 70 tuổi nhưng bà vẫn còn thuộc nằm lòng hàng chục tới cả trăm bài hát Soọng cô.
Năm 2014, xã Bình Dân thành lập CLB Hát Soọng cô, bà Tạ cùng một số người trở thành thành viên tích cực của CLB. Bà Tạ cùng nhiều thành viên trong CLB đã có dịp đi giao lưu, học hỏi, mở rộng thêm kiến thức, sưu tầm được nhiều bài soọng cô ở trong và ngoài tỉnh như: Bắc Giang, Vĩnh Phúc, Thái Nguyên…
Trong những lần giao lưu đó, bà Tạ bổ sung vào bộ sưu tập của mình rất nhiều bài hát, làn điệu mới. Tất cả được bà sưu tầm lại, ghi chép thành sách để tiện lưu trữ. Nhờ đó, bà đã có cho mình kho tàng hàng trăm bài hát Soọng cô.
Với vốn kiến thức về Soọng cô, bà Tạ và các thành viên trong CLB đã mở các lớp dạy hát Soọng cô cho người dân, đặc biệt là thanh thiếu niên. Cho tới nay, bà đã đứng lớp, truyền dạy được cho trên 36 người hát thành thạo. Không chỉ thế, bà còn cùng các thành viên trong CLB thường xuyên tham gia biểu diễn giới thiệu, quảng bá nghệ thuật hát của người Sán Dìu trong các cuộc thi, biểu diễn phục vụ du khách tới tham quan xã…
Ông Tô Văn Lưu, Chủ tịch UBND xã Bình Dân đánh giá: Bà Tạ là nghệ nhân lưu giữ nhiều làn điệu Soọng cô truyền thống giá trị và là người nhiệt huyết truyền dạy cho cộng đồng, giới trẻ, tích cực tham gia các hoạt động giới thiệu quảng bá nét đặc sắc văn hoá này.
Với những đóng góp tích cực này, bà đã được công nhận là nghệ nhân năm 2016. Đây là điều động viên bà ngày càng say mê nghiên cứu, sưu tầm và truyền thụ lại nghệ thuật hát cũng như văn hoá đặc sắc của người Sán Dìu cho cộng đồng.
