Trung Quốc từng là một trong những thị trường lớn nhất của gạo Việt Nam, song xuất khẩu gạo sang thị trường này đang bị cạnh tranh khốc liệt khiến kim ngạch sụt giảm. Vậy để giữ được thị trường truyền thống, các nhà sản xuất và doanh nghiệp xuất khẩu cần làm gì?
Xuất khẩu gạo sang Trung Quốc gặp khó
Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, trong 11 tháng năm 2024, xuất khẩu gạo Việt Nam đạt gần 8,5 triệu tấn, thu về 5,31 tỷ USD, tăng 10,6% về khối lượng và tăng 22,4% về giá trị so với cùng kỳ năm trước.
Không chỉ có mức giá cao hơn đáng kể so với các năm trước, giá gạo Việt Nam hiện nay còn thuộc nhóm cao nhất thế giới. Tính đến ngày 4/12/2024, giá gạo 5% tấm của Việt Nam là 517 USD/tấn, vượt xa Thái Lan (499 USD/tấn), Ấn Độ (451 USD/tấn) và Pakistan (453 USD/tấn).
Tuy nhiên, bức tranh trên thị trường xuất khẩu gạo không hoàn toàn là điểm sáng khi xuất khẩu gạo sang Trung Quốc – một trong những thị trường truyền thống giảm sâu tới 71,3% so với cùng kỳ năm 2023.
Trước đó, giá trị xuất khẩu gạo Việt sang Trung Quốc từ năm 2012-2016 duy trì tương đối ổn định. Năm 2017, gạo xuất sang thị trường này tăng đột biến, đạt gần 1,03 tỷ USD, chiếm gần 40% trong tổng giá trị xuất khẩu gạo.
Tuy nhiên, kim ngạch xuất khẩu mặt hàng này sang thị trường Trung Quốc năm 2019 bất ngờ sụt giảm về mức 240,3 triệu USD, nhưng nhanh chóng hồi phục ở các năm sau đó.
Song từ đầu năm đến nay, xuất khẩu gạo sang thị trường này khó khăn hơn. Theo các chuyên gia, lý do khiến gạo xuất khẩu sang thị trường này giảm là do Trung Quốc nâng tiêu chuẩn về chất lượng gạo so với trước. Từ gạo thơm, gạo cao cấp, gạo ST24… đều rất khắt khe về chất lượng và mẫu mã bao bì; còn gạo chế biến, Trung Quốc chỉ nhập gạo giá rẻ, số lượng lớn.
Trong khi đó, tại thị trường Trung Quốc, gạo Việt Nam đang phải cạnh tranh mạnh mẽ với gạo cùng loại đến từ Thái Lan, Campuchia. Đây đều là những quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới, không chỉ có chất lượng gạo tốt mà bao bì cũng rất hấp dẫn.
Chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú phân tích thêm, những năm gần đây, Trung Quốc có chính sách dần chủ động nguồn lương thực trong nước để bảo đảm an ninh lương thực, cho nên những năm gần đây, sản lượng gạo sản xuất của Trung Quốc đạt khá.
Bên cạnh đó, gạo tẻ chất lượng cao vẫn chiếm tỷ lệ cao trong cơ cấu gạo xuất khẩu của Việt Nam, trong khi Trung Quốc sử dụng gạo nếp nhiều hơn trong các món ăn của mình.
“Đối với gạo tẻ, một số loại gạo chất lượng cao được bổ sung vào tiêu thụ ở phân khúc gạo cao cấp chủ yếu được nhập khẩu từ Thái Lan hoặc Campuchia, vì gạo của các quốc gia này được đầu tư rất lớn vào thương hiệu và bao bì. Một số loại gạo phổ thông khác được dùng để phối trộn với các loại gạo của nước sở tại hoặc được chế biến, đóng gói theo thương hiệu của doanh nghiệp nước này lại không phải loại gạo thế mạnh của Việt Nam là gạo thơm chất lượng cao”, chuyên gia Vũ Vinh Phú phân tích.
Ông Vũ Vinh Phú cũng cho rằng, thời gian qua, giá gạo xuất khẩu của Việt Nam tăng khá cao. Điều này giúp gia tăng kim ngạch xuất khẩu chung, song khiến gạo Việt khó cạnh tranh ở thị trường Trung Quốc.
Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) lý giải, thời gian qua, Trung Quốc hạn chế số lượng doanh nghiệp gạo được phép xuất khẩu. Hiện nay, Trung Quốc chỉ cho phép 21 doanh nghiệp được phép xuất khẩu gạo sang thị trường này trong tổng số khoảng 161 doanh nghiệp gạo Việt Nam đã được cấp phép.
Tìm cơ hội gia tăng xuất khẩu gạo tại Trung Quốc
Ông Nông Đức Lai, Tham tán Thương mại Việt Nam tại Trung Quốc cho biết, Trung Quốc là quốc gia đông dân và người dân có thói quen ăn cơm hằng ngày. Thói quen này đã đi vào văn hóa ẩm thực của người Trung Quốc, do đó, nhu cầu tiêu dùng đối với gạo tại thị trường này là rất lớn. Trung Quốc cũng là quốc gia sản xuất và có sản lượng gạo lớn nhất toàn cầu.
Đáng chú ý, hiện dòng gạo ST đang được ưa chuộng tại thị trường Trung Quốc vì nhiều lần được chứng nhận gạo ngon nhất thế giới nên các doanh nghiệp cần duy trì, phát huy, mở rộng và tranh thủ xây dựng thương hiệu cho các sản phẩm gạo Việt Nam tại thị trường tiềm năng bậc nhất này.
Để thúc đẩy xuất khẩu gạo sang Trung Quốc, đầu tháng 12 vừa qua, hai đơn vị của Bộ Công thương là Cục Xuất nhập khẩu và Cục Xúc tiến thương mại đã tổ chức hoạt động giao thương xúc tiến thương mại mặt hàng gạo tại thị trường Trung Quốc.
Trong khuôn khổ chương trình làm việc, Đoàn công tác đã làm việc với Sở Thương mại tỉnh Hồ Nam, Ủy ban Xúc tiến thương mại quốc tế của thành phố Thâm Quyến (tỉnh Quảng Đông), Ủy ban Xúc tiến thương mại quốc tế tỉnh Hồ Nam. Bên cạnh đó, tổ chức hoạt động giao thương, kết nối mặt hàng gạo giữa doanh nghiệp Việt Nam và doanh nghiệp Trung Quốc tại thành phố Thâm Quyến và thành phố Trường Sa, tỉnh Hồ Nam.
Ngoài ra, đoàn cũng khảo sát thực địa và làm việc với các công ty lớn tại thành phố Thâm Quyến (tỉnh Quảng Đông) và thành phố Trường Sa (tỉnh Hồ Nam) để tìm kiếm cơ hội thúc đẩy thương mại gạo giữa Việt Nam-Trung Quốc nói chung và Việt Nam-Thâm Quyến/Hồ Nam nói riêng, đồng thời kết nối doanh nghiệp hai nước thúc đẩy xuất khẩu.
Tại các buổi làm việc, hai bên cung cấp các thông tin về cơ chế, chính sách xuất nhập khẩu nông sản nói chung và mặt hàng gạo nói riêng. Đoàn công tác đã giới thiệu với phía bạn về tiềm năng, năng lực sản xuất, xuất khẩu gạo của Việt Nam với đa dạng về chủng loại, sự năng động của doanh nghiệp Việt Nam trong đổi mới, ứng dụng khoa học-công nghệ tiên tiến vào sản xuất để không ngừng nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng nhu cầu thị trường.
Đoàn công tác đã thông tin cho phía bạn về việc Bộ Công thương Việt Nam đã cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo cho 161 thương nhân.
Đặc biệt, hội thảo giao thương tại thành phố Thâm Quyến (tỉnh Quảng Đông) và tỉnh Hồ Nam đã thu hút sự tham gia của gần 100 đại biểu đến từ gần 40 doanh nghiệp tại các địa phương. Đoàn doanh nghiệp Việt Nam còn làm việc tại một số nhà xưởng, kho bãi, vận tải và một số doanh nghiệp nhập khẩu gạo lớn tại Trung Quốc; tìm hiểu hệ thống và cách thức phân phối, bán lẻ và tiêu thụ của người tiêu dùng Trung Quốc, từ đó xây dựng phương thức thâm nhập trực tiếp, gia tăng thị phần tại thị trường này.
Ông Nông Đức Lai khuyến cáo, xuất khẩu gạo của Việt Nam cần phát huy và tận dụng lợi thế của mình tại thị trường Trung Quốc, bởi trong những năm qua, Việt Nam đã thiết lập được quan hệ bạn hàng truyền thống tốt đẹp với nước bạn; đồng thời, duy trì tỷ trọng gạo Việt Nam trong tổng nhập khẩu của thị trường Trung Quốc.
Bên cạnh đó, cần đa dạng hóa công tác xúc tiến thương mại nhằm thâm nhập vào các khu vực tiềm năng của nước bạn. Đặc biệt, chú trọng xây dựng thương hiệu gạo để thị trường dễ nhận biết và dễ chọn lựa, sử dụng.
