Trong quá trình khai thác đá tại núi Đụn, xã Hà Long, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa, doanh nghiệp đã phát hiện hệ thống hang động có suối nước ngầm chảy bên trong và nhiều thạch nhũ tự nhiên siêu đẹp.
Hang Đụn (hay còn gọi là hang núi Đụn) thuộc địa phận xã Hà Long, cách trung tâm huyện Hà Trung khoảng 12km, trung tâm tỉnh Thanh Hóa khoảng 40km.
Hang động tại núi Đụn đã được nhân dân địa phương phát hiện từ lâu và coi đây là nơi linh thiêng. Được biết, đây từng là nơi trú ẩn của nhân dân địa phương trong 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ, cũng là nơi cung cấp nguồn nước sinh hoạt tưới tiêu cho bà con 3 thôn: Nghĩa Đụng, Khắc Dũng và Gia Miêu của xã Hà Long, huyện Hà Trung.
Hang núi Đụn được chú ý, quan tâm khi vào thời điểm tháng 4/2024, một công ty trong quá trình khai thác đá, làm phát lộ cửa hang. Sau đó, UBND huyện Hà Trung phối hợp với Sở Văn hoá Thể thao và Du lịch, Tài nguyên và Môi trường Thanh Hoá và UBND xã Hà Long tiến hành kiểm tra hiện trạng.
Kết quả khảo sát thực tế cho thấy, núi Đụn có quy mô, diện tích khoảng 6,5ha, nằm trong quy hoạch thăm dò, khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường. Trong núi Đụn có hang động dài khoảng 70m, rộng 50m, cao 40m. Hang có 4 cửa ra vào ở các phía Đông, Tây, Nam, Bắc. Trong hang có nhiều nhũ đá tự nhiên, có nguồn nước ngầm chảy ra khu vực di tích cấp tỉnh Hồ Bến Quân…
Sau khi phát hiện ra hệ thống hang động này, cơ quan chức năng đã cho tạm dừng hoạt động khai thác đá, đồng thời thực hiện khảo sát thực địa để có cơ sở thực hiện các bước tiếp theo.
Theo Sở Văn hoá Thể thao và Du lịch tỉnh Thanh Hóa, núi Đụn không nằm trong khu vực khoanh vùng bảo vệ của các di tích quốc gia: Đình Gia Miêu, Lăng miếu Triệu Tường; nằm phía sau và cách di tích lăng Trường Nguyên khoảng 600m; cách phạm vi, ranh giới quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị khu di tích lịch sử lăng miếu Triệu Tường, xã Hà Long, huyện Hà Trung khoảng 300m.
Theo cơ quan chức năng, núi Đụn được UBND tỉnh Thanh Hóa cấp giấy phép khai thác mỏ đá cho Công ty TNHH Tiến Thịnh, trong diện tích mỏ được cấp có 2 cửa đi vào hang trong lòng núi Đụn (phía Tây Bắc).
Để có cơ sở quan trọng tham mưu cho UBND tỉnh Thanh Hoá triển khai thực hiện công tác quy hoạch, bảo vệ, bảo tồn địa điểm núi Đụn, từng bước khai thác có hiệu quả tiềm năng cảnh quan thiên nhiên, văn hoá lịch sử của núi Đụn gắn với phát triển du lịch, Sở Văn hoá Thể thao và Du lịch Thanh Hoá phối hợp với UBND huyện Hà Trung đã tổ chức Hội thảo khoa học “Đánh giá vị trí, giá trị lịch sử, văn hóa, mối liên hệ vùng của núi Đụn trong không gian lịch sử, văn hóa của di tích quốc gia Lăng miếu Triệu Tường và các di tích nhà Nguyễn trong khu vực”.
Tại hội thảo này, có 18 tham luận của các chuyên gia, nhà khoa học trực tiếp nghiên cứu về giá trị lịch sử, văn hóa, địa chất, địa mạo của hang Đụn; mối liên hệ vùng của núi Đụn trong không gian lịch sử, văn hóa của di tích quốc gia Lăng miếu Triệu Tường, các di tích nhà Nguyễn trong khu vực; công tác bảo tồn, quảng bá, phát huy giá trị của hang Đụn.
Báo cáo tham luận của các chuyên gia cho thấy, trong hang Đụn phát hiện nhiều di vật khảo cổ thuộc nhiều thời kỳ khác nhau, tất cả đều là đồ gốm. Qua thu lượm 17 mảnh gốm tiền sử, các nhà khoa học xác định đều trong tình trạng vỡ nát, gồm 3 mảnh miệng và 14 mảnh thân với hai loại khác nhau.
Loại bên ngoài có màu xám đen/xám vàng; xương gốm thô, màu xám đen, độ nung thấp nên xương gốm khá bở; đây có thể là những di vật thuộc giai đoạn hậu kỳ Đá mới – sơ kỳ Kim khí. Loại thứ hai bên ngoài có màu nâu đỏ bề mặt lẫn nhiều cát màu trắng sữa hoặc nâu đen, đây có thể là các di vật thuộc giai đoạn tiền Đông Sơn – Đông Sơn ở lưu vực sông Mã…
Theo đánh giá của các nhà khoa học, hang Đụn chứa đựng những giá trị kép về di sản thiên nhiên và văn hóa. Núi Đụn có mối liên hệ mật thiết, nằm trong không gian của khu vực núi Triệu Tường – nơi có di tích quốc gia Lăng miếu Triệu Tường. Nơi đây chứa các di tích, di vật khảo cổ của cả thời tiền sử và lịch sử, minh chứng cho nhiều thời kỳ con người đã sử dụng hang này cư trú tạm thời để tránh thiên tai, địch họa hay là nơi đóng quân trong các cuộc chiến tranh. Ngoài ra, sự phong phú, đa dạng và độc đáo của hệ thống thạch nhũ trong hang sẽ là điểm đến hấp dẫn cho du khách nếu được bảo tồn.
Vừa qua, Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hoá đã có ý kiến chỉ đạo dừng hoàn toàn hoạt động khai thác đá ở núi Đụn để ngành chức năng hoàn thiện thủ tục khoanh vùng bảo vệ di tích.
