Nằm ngay dưới chân núi Yên Tử, xã Thượng Yên Công (TP Uông Bí) có gần 60% dân cư là đồng bào dân tộc thiểu số, có những thôn, xóm với 100% người dân là người Dao Thanh Y. Nơi đây, đang được chính quyền địa phương và nhân dân chung tay xây dựng trở thành không gian bảo tồn văn hóa dân tộc thiểu số đặc sắc, tạo nhiều trải nghiệm hấp dẫn, mới lạ cho du khách khi về với Yên Tử.
Xóm Gốc Đa, xã Thượng Yên Công có 67 hộ dân. 100% dân cư là người Dao Thanh Y. Các gia đình ở đây sinh sống quần tụ. Trong đời sống sinh hoạt hàng ngày, người dân mặc trang phục giống như người Kinh. Chỉ vào các dịp đặc biệt như lễ, tết, việc làng, đám cưới hay lễ cấp sắc, người dân mới mặc trang phục truyền thống và thực hiện các nghi lễ, tập tục được cha ông truyền lại.
Từ khi mô hình du lịch cộng đồng của gia đình ông Trương Văn Dương (tại xóm Gốc Đa, thôn Khe Sú 2) đi vào hoạt động, những nét đẹp văn hóa truyền thống của người Dao Thanh Y đã được thực hiện thường xuyên và phổ biến hơn. Tham gia vào mô hình, người phụ nữ Dao mặc trang phục truyền thống, giới thiệu cho du khách về nghệ thuật thêu, may tinh xảo; phục vụ du khách những món ăn truyền thống và áp dụng những tri thức của nghề thuốc người Dao để du khách trải nghiệm.
“Tôi đã được đi nhiều nơi, tham quan những bản, làng của người dân tộc thiểu số ở Tây Bắc và nhận thấy, tại sao ở đó người ta có thể biến văn hóa thành sản phẩm du lịch mà người Dao Thanh Y ở xã Thượng Yên Công lại chưa làm được? Từ suy nghĩ đó, tôi quyết tâm đầu tư, cùng anh, em, hàng xóm xây dựng mô hình du lịch cộng đồng này” – ông Dương chia sẻ.
Hiện mô hình du lịch cộng đồng của gia đình ông Dương mới cung cấp dịch vụ tham quan, tắm và ngâm chân bằng lá thuốc, dịch vụ ăn uống. Ông cho biết, cuối năm nay sẽ xây dựng thêm khu homestay có quy mô 10 phòng, mở rộng khu trưng bày nghề thêu và may trang phục truyền thống, đưa thêm các tiết mục biểu diễn văn hóa, nghệ thuật dân gian vào phục vụ du khách.
Xóm Gốc Đa cũng xuất hiện ngày càng nhiều công trình mang dáng dấp truyền thống hơn. Khu nhà ở và nhà thờ của gia đình anh Triệu Văn Điền đang được hoàn thiện, là một trong số đó. Khu nhà gồm có 3 không gian: Nhà chính hai tầng, tầng 1 dành để ở và tầng 2 dành làm không gian thờ cúng; bên trái là khu nhà trưng bày văn hóa người Dao Thanh Y và bên phải là khu nhà bếp và công trình phụ.
“Mùng 1 Tết hàng năm, những nam giới đã trải qua cấp sắc sẽ đến tất cả các nhà để cầu tài, cầu lộc, cầu bình an cho gia đình và dân làng. Chúng tôi đi thắp hương và thăm từ nhà ông trưởng bản đến nhà các thầy rồi đến thăm nhà nhau. Như gia đình tôi có ông nội làm thầy nên hàng năm bà con đến thăm, chúc Tết và thắp hương rất đông. Mục đích của tôi xây dựng nhà thờ khang trang, mô phỏng kiến trúc truyền thống vừa để đón bà con tới thăm, vừa để góp chút sức bảo tồn văn hóa của dân tộc mình. Sang năm, tôi sẽ xây dựng thêm 4 căn homestay để du khách được cùng ăn, cùng ở và trải nghiệm văn hóa của người Dao Thanh Y chúng tôi” – anh Điền cho biết thêm.
Xác định văn hóa truyền thống của người Dao Thanh Y là nét đặc sắc của xã Thượng Yên Công, chính quyền xã đã xây dựng Kế hoạch Xây dựng Làng du lịch cộng đồng tại thôn Khe Sú 2. Kế hoạch lấy xóm Gốc Đa làm trung tâm, mục tiêu đưa Tổ nhân dân Gốc Đa trở thành Làng du lịch cộng đồng với ít nhất 2 hộ dân làm dịch vụ ẩm thực; 2 hộ dân có dịch vụ tắm, ngâm và bán thảo dược; thành lập các tổ thêu hoặc CLB thêu và vận động những gia đình có điều kiện phù hợp cải tạo và xây mới nhà mang bản sắc dân tộc Dao thành các homestay phục vụ khách lưu trú.
Bà Phạm Thị Phương Thúy, Phó Chủ tịch UBND xã Thượng Yên Công, cho biết: “Kế hoạch chỉ có thể thành công nếu nhận được sự đồng tình, ủng hộ của người dân, khơi dậy được sức dân và sự chung tay của người dân trong bảo tồn văn hóa. Cùng với phát huy vai trò của người uy tín, già làng, trưởng bản trong bảo tồn văn hóa truyền thống, chúng tôi sẽ đẩy mạnh công tác tuyên truyền, thông tin tới từng người dân, gia đình để người dân hiểu và chung tay khôi phục những nét văn hóa truyền thống đang có nguy cơ bị mai một”.
Mới đây, người dân xóm Gốc Đa lại càng vui mừng hơn khi tại Nhà văn hóa xã Thượng Yên Công, Nhà trưng bày không gian văn hóa đồng bào dân tộc Dao Thanh Y được khai trương. Công trình được đánh giá là bảo tàng của cộng đồng, được xây dựng từ chính những vật dụng, của hồi môn và đóng góp của các cá nhân, gia đình trong xóm Gốc Đa cũng như cộng đồng người Dao trên toàn thành phố. Không chỉ là nơi gìn giữ, tôn vinh các giá trị của người Dao Thanh Y mà Nhà trưng bày còn hứa hẹn trở thành điểm tham quan chính, hấp dẫn du khách.
Dưới chân non thiêng Yên Tử, danh sơn đang đứng trước cơ hội trở thành di sản thế giới, những giá trị văn hóa quý báu của người Dao Thanh Y đang dần được đánh thức và được tiếp thêm sức sống mới, lan tỏa mạnh mẽ trong cuộc sống hiện đại.
