Cách đây 60 năm, ngày 2 và 5/8/1964, quân và dân nhiều tỉnh ven biển miền Bắc đã dũng cảm chiến đấu, đánh đuổi tàu khu trục Ma-đốc của đế quốc Mỹ xâm phạm vùng biển miền Bắc nước ta. Chiến thắng này đã góp phần cổ vũ toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta thi đua đánh giặc lập công, quyết tâm giành độc lập dân tộc, thống nhất đất nước. Làm nên chiến thắng vẻ vang ấy, có sự đóng góp không nhỏ của các lực lượng tự vệ ngành Than.
Ngược dòng lịch sử, năm 1964 với ý đồ thực hiện chiến tranh phá hoại bằng không quân và hải quân ra miền Bắc, đế quốc Mỹ tạo ra “Sự kiện vịnh Bắc Bộ” để lấy cớ tấn công phá hoại miền Bắc, nhằm ngăn chặn ta chi viện sức người, sức của cho chiến trường miền Nam. Ngày 5/8/1964, Mỹ huy động hơn 60 máy bay, chia làm 3 đợt tấn công cùng một lúc vào các mục tiêu kinh tế, quân sự và căn cứ hải quân của Việt Nam từ Quảng Bình đến Nghệ An, Thanh Hóa và Quảng Ninh.
Trong cuộc chiến không cân sức ấy, Đảng bộ, nhân dân, lực lượng vũ trang tỉnh Quảng Ninh nói chung và lực lượng tự vệ ngành Than đã đồng tâm nhất trí, hết lòng sẵn sàng chiến đấu bảo vệ Vùng mỏ. Cùng với sự hỗ trợ phối hợp, chi viện chiến đấu của đơn vị phòng không, hải quân Việt Nam đã bắn rơi 8 máy bay phản lực hiện đại, bắt sống Trung úy phi công E.Alvarez. Không quân và hải quân Mỹ bị thất bại nặng nề buộc phải rút khỏi vùng biển miền Bắc. Chiến thắng trận đầu của bộ đội Hải quân và quân dân miền Bắc khẳng định ý chí kiên cường của dân tộc Việt Nam không chịu khuất phục trước bất cứ kẻ thù xâm lược nào.
60 năm đã trôi qua, nhưng trong ký ức của những người tham gia vào lực lượng tự vệ Xí nghiệp bến Hòn Gai (nay là Công ty Tuyển than Hòn Gai), âm vang chiến thắng trận đầu vẫn còn vẹn nguyên trong tâm trí họ. Ông Vũ Thế Xuân, cựu tự vệ Xí nghiệp bến Hòn Gai, chia sẻ: Ngày 20/8/1960, tự vệ bến Hòn Gai ra đời cùng với ngày thành lập Xí nghiệp bến Hòn Gai. Trận địa pháo phòng không 37mm thuộc lực lượng tự vệ đã tham gia nhiều trận chiến đấu, trong đó có trận đánh trả không quân Mỹ ngày 5/8/1964, là chiến thắng trận đầu giặc Mỹ xâm lược đánh phá miền Bắc.
“Trước khi Mỹ đánh phá khu vực Vùng mỏ năm 1964, chúng tôi đã được huấn luyện bắn súng bộ binh tầm thấp. Ngày hôm đó, máy bay Mỹ dội bom liên tục xuống khu vực Hòn Gai, trong đó các nhà máy, xí nghiệp than nằm trong tầm ngắm công kích của địch. Nhận được thông tin, lực lượng tự vệ bến Hòn Gai lập tức vào vị trí chiến đấu bảo vệ xí nghiệp. Sau những giờ đấu súng diễn ra ác liệt từ các trận địa pháo vào ngày 5/8/1964, chúng tôi liên tục nhận được tin vui khi lực lượng phòng không bắn rơi máy bay và bắt sống được phi công. Sau chiến thắng vang dội này, lực lượng tự vệ Xí nghiệp bến Hòn Gai được trang bị bắn súng máy đại liên và tham gia trực trận địa pháo phòng không 37mm. Đây là niềm vinh dự tiếp thêm động lực, niềm tin, giúp chúng tôi sẵn sàng chiến đấu với quân địch trong những trận chiến tiếp theo” – ông Vũ Thế Xuân chia sẻ.
Ông Bùi Văn Inh, cựu tự vệ Công ty CP Than Hà Tu, cho biết: Dù không tham gia trực tiếp vào trận đối đầu lịch sử năm 1964, nhưng qua lời kể của những người tham gia vào trận đánh năm đó, trận địa pháo Hà Tu là một trong những địa điểm giao tranh rất ác liệt và gian khổ. Lực lượng tự vệ tham gia trận địa pháo Hà Tu đã phối hợp với các lực lượng bắn trả nhiều giờ xua đuổi máy bay của địch khỏi vùng trời miền Bắc. Lực lượng tự vệ của đơn vị phải trải qua biết bao gian nan vất vả để góp phần làm nên một chiến thắng vang dội.
Sau chiến thắng trận đầu, khi về chúc Tết Ất Tỵ (1965) ở Vùng mỏ, Bác Hồ khen quân và dân Quảng Ninh trong ngày 5/8/1964 đã cho bọn đế quốc hiếu chiến Mỹ một bài học đích đáng. Thực hiện lời dạy của Bác, những năm sau đó lực lượng tự vệ của công ty đã tổ chức vừa sản xuất vừa chiến đấu với tinh thần “Trận địa là nhà, Vùng mỏ là quê hương”, “Chắc tay búa, tay súng”, “Địch phá hoại một, ta làm bù lại hai, ba” tiếp tục lập nên những chiến công trong các lần đánh đuổi quân địch bắn phá Vùng mỏ vào năm 1972.
60 năm đã trôi qua kể từ sau chiến thắng vang dội trận đầu, các địa điểm từng là nơi chiến đấu oanh liệt như: Đồi Đặng Bá Hát, bến phà cũ, nhà máy tuyển than Hòn Gai… đã trải qua bao đổi thay, phát triển cùng Vùng mỏ bất khuất. Trong công cuộc đổi mới, các đơn vị tự vệ thuộc Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam (TKV) luôn ghi nhớ bài học kinh nghiệm từ chiến thắng trận đầu của quân và dân Vùng mỏ. Giữa thời bình, lực lượng tự vệ ngành Than đang phát huy truyền thống tiếp tục nâng cao chất lượng huấn luyện, khả năng sẵn sàng chiến đấu, góp phần đảm bảo an toàn cho phát triển sản xuất, đóng góp tích cực vào nhiệm vụ quân sự, quốc phòng của địa phương.
