Văn hóa ẩm thực không chỉ đơn thuần là món ăn, thực phẩm mà còn mang trong mình những câu chuyện về đời sống và thói quen sinh hoạt của cộng đồng, là phần không thể tách rời của mỗi địa phương, vùng đất. Đến với Quảng Ninh, du khách không chỉ ấn tượng bởi cảnh quan ngoạn mục, sự chân thành mến khách mà còn bởi nét đặc sắc, hấp dẫn của những đặc sản mang đậm dấu ấn địa phương, như: Chả mực Hạ Long, nem chua Quảng Yên, bánh gật gù Tiên Yên, rươi Đông Triều, phở xào Bình Liêu… Thưởng thức ẩm thực Quảng Ninh, du khách không chỉ cảm nhận được hương vị đặc trưng mà còn trải nghiệm những nét đẹp văn hóa bản địa, từ đó thêm yêu quý và trân trọng mảnh đất này hơn.
Từ những câu chuyện văn hóa…
Với điều kiện tự nhiên đa dạng, Quảng Ninh sở hữu các món ẩm thực trên rừng, dưới biển rất phong phú, đa dạng. Cùng với đó, lối sống khoáng đạt, hòa hợp với tự nhiên của người dân Quảng Ninh cũng tạo nên nét đặc trưng mang đậm bản sắc.
Để nhắc đến món ăn đã trở thành “đại sứ” văn hóa, du lịch của Hạ Long nói riêng, Quảng Ninh nói chung, có lẽ “chả mực” là món ăn xứng tầm hơn cả. Chả mực Hạ Long, Quảng Ninh là một trong 50 đặc sản nổi tiếng của Việt Nam do Trung tâm Sách kỷ lục Việt Nam công nhận. Chả được làm từ nguồn nguyên liệu tại chỗ là mực mai ở vùng biển Hạ Long hoặc Vân Đồn. Mực sau khi đánh bắt sẽ được các cơ sở sản xuất chế biến, làm sạch và giã tay, nặn thành bánh, rán và xả nguội, hút chân không ngay để giữ được hương vị đặc biệt tươi ngon.
Bà Nguyễn Thị Bích (70 tuổi) là tiểu thương đã có hơn 40 năm gắn bó với việc buôn hải sản và cung cấp mực mai cho các cơ sở sản xuất chả mực tại Hạ Long, cho biết: Chả mực là món ăn được người dân Hạ Long sáng tạo trong quá trình lao động, sản xuất. Không ai nhớ nghề làm chả mực Hạ Long có từ bao giờ. Chỉ biết rằng, ngay từ những năm đầu thế kỷ XX, khi cuộc sống còn khó khăn, người dân Hạ Long đã bắt đầu làm chả mực. Khi đó, người dân mua mực về làm, giã tay rồi rán. Quy trình hoàn toàn thủ công.
Đến nay, chả mực là món ăn không thể thiếu trong mâm cỗ, đồng thời cũng là đặc sản thơm thảo đãi khách của người Hạ Long nói riêng, Quảng Ninh nói chung. Chả mực là món ăn phổ biến trên các du thuyền phục vụ du khách tham quan Vịnh Hạ Long hay trong các bữa tiệc tiếp khách long trọng của tỉnh.
Ngược lên với các huyện miền núi (Bình Liêu, Ba Chẽ, Đầm Hà, Tiên Yên), các món ăn phần lớn được tạo nên từ sản vật của núi rừng. Ở mảnh đất biên giới Bình Liêu, văn hóa ẩm thực của đồng bào Tày, Dao, Sán Chỉ nơi đây từ lâu cũng đã trở thành nét đẹp, tạo sức hấp dẫn với du khách bốn phương. Đó là các loại bánh như: Bánh lá ngải, bánh tài lồng ệp, bánh dày, bánh chưng gù, bánh coóc mò hay các món ăn như phở xào Đồng Văn, xôi ngũ sắc, xôi nếp lá gừng, cá suối, miến dong, ngan đen…
Bà Hoàng Thị Cam, chủ homestay Hải Oanh (xã Lục Hồn, Bình Liêu), chia sẻ: Từ nhiều năm nay, gia đình chúng tôi phục vụ cả dịch vụ ăn uống cho du khách, ưu tiên lựa chọn và giới thiệu những món ăn truyền thống, được chế biến từ nguyên liệu, nông sản địa phương. Điển hình, mỗi dịp Hội mùa vàng, du khách đều háo hức thưởng thức món xôi nếp lá gừng của người Tày Bình Liêu. Xôi được nấu từ gạo nếp ngon nhất vừa thu hoạch, đồ chín, rồi quét nước lá gừng để có màu xanh đẹp mắt. Màu xanh của xôi nếp tượng trưng cho núi rừng, ruộng đồng tươi tốt, gửi gắm ước muốn của bà con về những vụ mùa sau bội thu và một cuộc sống ấm no, đủ đầy.
Với đặc tính thịt thơm ngon, da dày và giòn, màu vàng óng đẹp mắt, gà Tiên Yên từ lâu là một đặc sản nông nghiệp nổi tiếng nhất của huyện Tiên Yên. Để quảng bá đặc sản này, từ năm 2018, huyện Tiên Yên đã tổ chức Lễ hội ẩm thực gà Tiên Yên. Du khách khi tham dự lễ hội được thưởng thức các món ăn như: Gà luộc, gà hấp muối, gà nướng, gà nấu canh rượu gừng, gà nấu canh thuốc bắc, nộm gà, gà rang, gà chiên, phở gà, miến gà… Qua đó, đã quảng bá, giới thiệu thương hiệu gà Tiên Yên nói riêng và những nét đặc sắc trong văn hóa ẩm thực của vùng đất Tiên Yên đến với đông đảo nhân dân và du khách.
Hay nhắc đến thương hiệu nước mắm Vân Đồn, du khách không chỉ bị cuốn hút bởi hương vị đậm đà, ngọt vị mà còn bởi những câu chuyện độc đáo gắn liền với những làng chài, thương cảng xưa với nhiều huyền tích. Có thể thấy, từ việc phát triển các thương hiệu mắm cá đến mắm sá sùng trở thành những sản phẩm OCOP chính là một hành trình dài với bao tình yêu, tâm huyết của các thế hệ làm nghề, truyền nghề của địa phương.
Trong nhiều năm qua, Quảng Ninh là địa phương đi đầu toàn quốc trong xây dựng và triển khai chương trình OCOP – Mỗi xã, phường một sản phẩm. Đến nay, toàn tỉnh có 417 sản phẩm OCOP đạt từ 3-5 sao. Trong đó, nhiều sản phẩm của Quảng Ninh được khách du lịch yêu thích mua sắm, như: Rượu nếp cái hoa vàng Đông Triều, sản phẩm từ thịt lợn Móng Cái, gà Tiên Yên, sá sùng Vân Đồn, mực ống Cô Tô, chả mực Hạ Long, trà hoa vàng Ba Chẽ…
Cùng với việc triển khai các sự kiện, chương trình thúc đẩy khai thác giá trị ẩm thực của các sản phẩm OCOP như Hội chợ OCOP Quảng Ninh, Tuần văn hóa ẩm thực, Liên hoan ẩm thực Quảng Ninh…, tỉnh đang tập trung chỉ đạo các ngành, địa phương chú trọng phát huy hơn nữa giá trị văn hóa của từng địa phương qua mô hình OCOP; xác định sản phẩm OCOP là sản phẩm văn hóa và quan tâm đầu tư nâng cao hơn nữa tính chuyên nghiệp cho từng sản phẩm, mang đậm giá trị văn hóa bản địa.
… đến trải nghiệm “food tour”
“Food tour” hay du lịch ẩm thực là một hoạt động trải nghiệm, thưởng thức nhiều món ăn tại cùng một vùng miền đã trở nên phổ biến đối với khách du lịch nói chung, đặc biệt là giới trẻ hiện nay. Bên cạnh việc thưởng thức và cảm nhận hương vị mới mẻ, đặc trưng của các món ăn, qua foodtour, du khách còn được khám phá những nét văn hóa bản địa của con người tại mỗi vùng đất, làm phong phú trải nghiệm chuyến du lịch hơn.
Thông qua các trang mạng xã hội facebook, zalo, tiktok, việc biết đến các hành trình foodtour tại các địa điểm du lịch trở nên phổ biến. Chị Phạm Thị Lan (du khách Hà Nội) chia sẻ: Trước khi đến với Hạ Long, tôi cũng tìm hiểu thông tin trên mạng xã hội, xem các video, clip của người nổi tiếng, các food blogger về những địa điểm ăn chơi hấp dẫn của Hạ Long. Thật sự trải nghiệm foodtour tại Hạ Long là điều tôi thích nhất trong chuyến du lịch này. Từ các món ăn sáng như bún, phở tôm, bề bề, cù kỳ rất vừa miệng đến các món ăn trưa, ăn tối ngập tràn hải sản tươi sống với cách chế biến mới mẻ, khác lạ. Những món ăn vặt đường phố tại chợ Hạ Long I, khu du lịch Bãi Cháy cũng phong phú, đa dạng vô cùng. Chả mực Hạ Long, mực khô cũng là món ăn chắc chắn có trong túi quà mang về tặng người thân của tôi.
Đầu tháng 7 vừa qua, tuyến phố thương mại VuiFest Hạ Long (phường Bãi Cháy) đi vào hoạt động, quy tụ gần 100 lều bạt và 40 gian hàng kinh doanh theo mô hình chợ đêm giải trí. Đến với VuiFest Hạ Long, du khách sẽ có những trải nghiệm không gian ẩm thực đặc sắc từ các món ăn là đặc sản Hạ Long như bánh cuốn chả mực, các loại hải sản tươi ngon, sữa chua trân châu, nước giải khát đến các món ăn vặt đường phố phong phú của 3 miền.
Cuối tháng 6 vừa qua, Sở Du lịch và Hiệp hội Doanh nghiệp TP Hạ Long phối hợp tổ chức lễ ra mắt website amazinghalong.vn và kênh tiktok Food Tour Quảng Ninh. Đây là website đầu tiên của Quảng Ninh được tích hợp các công nghệ số hiện đại, như: Bản đồ số, hình ảnh thực tế ảo (VR); thực tế ảo tăng cường (AR)… quảng bá du lịch, giúp du khách tìm hiểu thông tin, hình ảnh của nhà hàng, khách sạn, điểm vui chơi giải trí, thực đơn, khám phá các địa điểm xung quanh, tối ưu hóa lịch trình du lịch, đặt dịch vụ… Bên cạnh đó, website amazinghalong.vn liên kết với kênh tiktok Food Tour Quảng Ninh. Đây là kênh tiktok giúp quảng bá, giới thiệu, cung cấp thông tin chi tiết các nhà hàng, quán ăn, điểm đến hấp dẫn hiện đã thu hút trên 46.800 lượt người theo dõi.
Cùng với đó, các đơn vị kinh doanh dịch vụ, du lịch cũng đã nhanh chóng nắm bắt xu hướng “foodtour” đáp ứng nhu cầu trải nghiệm của du khách. Theo đó, chương trình Free Walking Tour Ha Long của hãng lữ hành Vietravel Quảng Ninh hay City tour của Tổng Công ty Du lịch Sen Á Đông hay Sài Gòn Tourist tổ chức đều là các hoạt động đưa du khách ngắm những thắng cảnh, điểm đến, góc nhìn đẹp về thành phố biển bên bờ di sản Vịnh Hạ Long gắn với khám phá ẩm thực địa phương cùng các món ăn đậm chất Hạ Long.
