Vịnh Hạ Long là di sản thế giới nổi tiếng khắp năm châu, từng được đánh giá là điểm đến mà du khách phải tới ít nhất một lần trong đời. Chính vì thế, công tác quản lý, bảo vệ nguyên trạng khu di sản luôn được tỉnh chú trọng, nhất là vấn đề bảo vệ môi trường. Nhưng kể từ năm 2023 tới nay, tình trạng rác thải trôi nổi trên vịnh lại thường xuyên trở thành vấn đề nóng, thu hút sự chú ý của công chúng, nhất là du khách đến với Vịnh Hạ Long…
Nan giải tình trạng rác trôi nổi
Chủ nhật vừa qua, chúng tôi có dịp đi thực tế một số khu vực trên Vịnh Hạ Long. Chuyến ca nô lướt sóng chạy từ khu vực Cảng tàu của Ban Quản lý Vịnh Hạ Long ra điểm đến đầu tiên là khu vực động Thiên Cung – Đầu Gỗ, sau đó chạy ra khu vực Hoa Cương, Trống Mái, Mê Cung rồi khu vực Trà Sản – Cống Đỏ. Dọc đường ra Thiên Cung – Đầu Gỗ, thi thoảng chúng tôi lại thấy một phao xốp đơn lẻ trôi nổi. Cô nhân viên Ban Quản lý Vịnh Hạ Long đi cùng bảo: Thời tiết lặng gió như này, rác sẽ lại xuất hiện nhiều…
Tuy nhiên, không phải điểm nào cũng có rác trôi nổi, như ở khu vực vịnh trước động Thiên Cung – Đầu Gỗ hay xa hơn nữa là khu vực Trà Sản – Cống Đỏ khá sạch sẽ. Ngược lại, khi xuồng chạy ra khu vực Hoa Cương, Trống Mái rồi Mê Cung thì rác tương đối nhiều, phân bố rộng và kéo dài suốt một vùng. Xuồng lướt qua, chúng tôi vẫn có thể nhìn tương đối rõ những chiếc phao xốp đã ngả màu, những vụn phao xốp trôi nổi vô định, những thanh bè tre dài cả mét và cả những chai nhựa dập dềnh trên biển…
Khu vực này có tới mấy chiếc thuyền máy đang tích cực vớt rác. Trên thuyền đã có khá nhiều rác, đa số là phao xốp. Trong khi thuyền chạy, người cầm vợt ra sức vớt nhưng cũng chỉ có thể vớt những mảnh to…
Đó chỉ là những quan sát thực tế của chúng tôi trong chuyến công tác, một lát cắt của tình trạng rác trôi nổi tái xuất hiện trên Vịnh Hạ Long thời gian gần đây. Còn về nguồn gốc rác trên vịnh, ông Vũ Kiên Cường, Trưởng Ban Quản lý Vịnh Hạ Long, phân tích: Khi chúng ta thực hiện chủ trương di dời, tháo dỡ những vật liệu lồng, bè không thân thiện với môi trường của các hộ nuôi trồng thuỷ sản, thay thế bằng các vật liệu bền vững hơn vào năm 2023 thì có một lượng rác do chưa được tập kết, thu gom kịp thời, khi gặp thủy triều lớn đã theo dòng chảy phát tán sang khu vực Vịnh Hạ Long, trong đó có một lượng không nhỏ dạt vào các chân đảo và rừng ngập mặn trên Vịnh.
Thứ hai là tình trạng các loại rác thải sinh hoạt như túi nilong, vỏ đựng thực phẩm, chai nhựa… phát tán từ khu vực ven bờ xuống môi trường Vịnh, qua các cửa cống thoát nước tại các xã, phường ven bờ. Thứ ba là lượng rác đại dương trôi nổi vì Vịnh Hạ Long là vịnh mở đối với đại dương và các vùng biển khác của tỉnh và của Cát Bà (Hải Phòng). Vì vậy, vào một số thời điểm trong năm, do ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên khu vực, thủy triều, gió và dòng chảy vịnh phức tạp, chất thải từ các khu vực tiếp giáp với Vịnh Hạ Long và ở các chân đảo, rừng ngập mặn theo dòng chảy phát tán vào khu vực di sản.
Thứ tư là có một lượng rác lớn từ 5.000ha rừng đặc dụng cảnh quan trên núi đá của Vịnh Hạ Long, thường xuyên phát tán xuống khi trời mưa, giông bão. Mặt khác, do đặc thù Vịnh Hạ Long với địa hình là vùng biển đảo rộng lớn, nhiều đảo đá, gây khó khăn cho công tác kiểm soát, thu gom và xử lý rác thải…
Như vậy, xét về nguyên nhân thì có nhiều, gồm cả yếu tố chủ quan và khách quan. Chỉ có điều, Vịnh Hạ Long là điểm đến thu hút khách quanh năm. Thời điểm từ đầu năm đến nay, lượng khách đến với Vịnh Hạ Long, trong đó có lượng lớn là khách quốc tế, có sự gia tăng mạnh mẽ, theo ước tính là gần bằng với giai đoạn trước khi có dịch Covid-19. Chính vì thế, thời gian qua một số du khách khi chứng kiến rác trôi nổi, phát tán trên Vịnh Hạ Long đã rất quan tâm, thậm chí có những phản hồi bức xúc trên mạng xã hội, gây ảnh hưởng tới thương hiệu du lịch di sản.
Làm sao giải quyết triệt để?
Để giải quyết cấp thiết tình trạng rác trôi nổi này, Ban Quản lý Vịnh Hạ Long đã phối hợp với các sở, ban, ngành, UBND TP Hạ Long tiến hành chiến dịch cao điểm ra quân tổng dọn, thu gom rác thải trên Vịnh Hạ Long. Theo đó, tăng cường lực lượng, nhân lực, phương tiện của các tổ chức, cá nhân hoạt động trên vịnh, các tổ chức đoàn thể, lực lượng công an, quân đội, thanh niên xung kích và nhân dân để thực hiện công tác thu gom rác thải trôi nổi, rác thải tại các chân đảo, bãi cát trên Vịnh Hạ Long.
Theo thống kê, từ Tết Nguyên đán đến nay, mỗi ngày trên Vịnh Hạ Long huy động khoảng 20 phương tiện, 40-50 nhân lực để thu gom rác thải. Tổng lượng rác thải thu gom từ đầu năm đến nay khoảng trên 75 tấn và trên 2.000m3 phao xốp, bè tre các loại.
Cùng với đó, các địa phương ven bờ cũng tổ chức nhiều đợt cao điểm thu gom, xử lý phao xốp, rác thải tại các khu vực ven bờ, chân núi đá, bãi cát để ngăn chặn từ nguồn phát tán rác thải ra di sản Vịnh Hạ Long. Đồng thời yêu cầu các địa phương tập trung thay thế toàn bộ phao xốp trong hoạt động nuôi trồng thủy sản, giám sát chặt chẽ hoạt động di dời, tháo dỡ, xử lý phao xốp, lồng bè nuôi trồng thủy sản thải bỏ không để phát tán phao xốp ra môi trường Vịnh Hạ Long.
Thực tế cho thấy, rác trôi nổi mà chủ yếu là vật liệu nuôi trồng thuỷ sản xuất hiện trở lại đã nhiều lần, vì vậy, thiết nghĩ cần một giải pháp hiệu quả hơn để giải quyết triệt để tình trạng này. Cùng với việc xử lý từ nguồn thì quan sát của chúng tôi cũng cho thấy, các phương tiện, vật dụng vớt rác trên biển còn khá đơn sơ, thủ công.
Chia sẻ với chúng tôi, ông Cường cho hay: Tỉnh đã chỉ đạo thu gom triệt để rác thải tại các đô thị, các khu dân cư tập trung ven bờ với tỷ lệ thu gom và xử lý rác thải khu vực đô thị ven bờ đạt 99%, trong đó chú trọng thu gom rác thải tại các khu vực bờ biển và các cống thoát nước. Để nâng cao hiệu quả công tác thu gom rác, tỉnh chỉ đạo bố trí 2 vùng thu gom trên vịnh: Khu vực ven bờ để ngăn chặn từ nguồn rác thải phát sinh ra vịnh, do UBND TP Hạ Long và các phường, xã khu vực này thu gom; các khu vực có các hoạt động kinh tế – xã hội trên Vịnh Hạ Long, các điểm du lịch, dịch vụ, luồng tuyến tham quan, các điểm nuôi trồng thuỷ sản, khu vực bãi triều, chân đảo, bãi cát do Ban Quản lý Vịnh Hạ Long thu gom.
ʺVề lâu dài, việc thu gom rác thải trên Vịnh Hạ Long sẽ cần thiết giao về cho một đầu mối quản lý. Tỉnh chủ trương là giao về cho UBND TP Hạ Long thực hiện, với các giải pháp đồng bộ, tổng thể, có đầu tư nguồn lực, phương tiện mới, hiện đại để đảm bảo công tác thu gom rác được đồng bộ, hiệu quả, đảm bảo về môi trường, cảnh quan của Vịnh Hạ Long’’- ông Cường cho biết thêm.
