Da vàng giòn, thịt thơm ngọt, mềm mà săn chắc, khác biệt hoàn toàn so với các giống gà khác đã giúp gà Tiên Yên có mặt trong danh sách 50 món ăn đặc sản ngon nhất Việt Nam (theo Sách Kỷ lục Việt Nam).
Năm 2012, khi Tiên Yên rà soát con số thực tế đàn gà để đưa vào chương trình OCOP tỉnh, toàn huyện chỉ có hơn 6.000 con, thấp hơn 3 lần so với con số các xã báo cáo. 3 năm sau đó, số gà thực tế tăng lên gần 100.000 con. Đây cũng là lúc huyện Tiên Yên quyết định đặt ra mục tiêu phấn đấu đạt 1 triệu con gà Tiên Yên. Năm 2023, đàn gà của huyện Tiên Yên đạt vượt 1,2 triệu con.
Câu chuyện của những người trong cuộc cho thấy một hành trình nhân đàn gà Tiên Yên đầy nỗ lực của cả Đảng bộ, chính quyền và nhân dân huyện Tiên Yên.
Khâu khó nhất đã có “chìa khoá” để mở
Ông Trần Văn Đa, Phó Bí thư xã Phong Dụ, là người nuôi gà Tiên Yên từ rất sớm. Ông cho biết, không ai biết con gà Tiên Yên có mặt ở Tiên Yên khi nào, chỉ biết rằng giống gà này có sự kết hợp giữa giống gà ri, gà râu và gà đồi. Chúng đặc biệt ưa thích môi trường chăn thả, hoang dã, nhưng cũng vì đặc tính này mà tỷ lệ sống của gà Tiên Yên trong tự nhiên không cao. Những năm 2010, chúng tôi nằm trong tổ tuyển gà ông bà, bố mẹ. Tổ này phục vụ kế hoạch phục tráng giống gà Tiên Yên, anh em chúng tôi đến từng bản, từng nhà để hỏi mua những con trống, con mái to đẹp, sau đó nuôi nhốt chúng lại để giao phối tự nhiên. Chúng tôi thu lấy trứng chuyển cho 3 hộ được huyện đầu tư máy để ấp thành gà giống rồi phân bổ cho các hộ dân nhân đàn. Thế nhưng các tổ tuyển giống của chúng tôi cũng chỉ hoạt động được thời gian ngắn bởi trên địa bàn huyện Tiên Yên thực sự còn rất ít gà. Việc các hộ dân sống biệt lập, số đàn gà nhỏ lẻ dẫn đến chúng dần bị cận huyết, bị thoái hoá giống, sức kháng thể yếu, trong khi gà sống trong môi trường nuôi tự nhiên lại dễ bị nhiễm dịch bệnh. Thành ra đàn gà của mỗi hộ tính đến cuối vụ nuôi chỉ còn được vài con sống sót, số lượng, chất lượng không đủ tiêu chuẩn để nhân giống. Tuyển giống thất bại. May quá mà sau đó có công nghệ thụ tinh nhân tạo trên con gà như bây giờ, nếu không thì Tiên Yên khó có thể phục hồi đàn gà của địa phương mình.
Năm 2013, ông Lý Văn Diểng là người đầu tiên công bố thành công công nghệ thụ tinh nhân tạo đàn gà Tiên Yên. Học lâm nghiệp, phụ trách về rừng nhưng ông Diểng có tình yêu với con gà từ nhỏ. Ông kể, thuở nhỏ trong khi mấy thằng bạn nuôi chim, thi chim hót, thi chọi chim thì mình nuôi gà. Con gà trông nó đẹp vậy, lại to nữa, mình rất thích, thích đến khi trưởng thành. Nhưng đúng là thích nuôi gà chứ làm giống gà thì đó là việc chẳng bao giờ nghĩ đến.
Được biết câu chuyện làm giống gà Tiên Yên của ông Diểng xuất phát từ hai lời hứa về gà Tiên Yên mà không thành, một trên bàn nhậu với người bạn và một với người già. Ông Diểng nói: Có gì đâu, nghĩ gà Tiên Yên quê mình thiếu gì, nên có ông bạn quý mình mời về ăn gà Tiên Yên, thế nhưng nhà hàng thịt một con gà khác cho bạn ăn, mình thành thất hứa. Người nữa là ông bố của một người bạn, chỉ chịu xuống ở với con khi có đàn gà Tiên Yên để nuôi. Mình hứa chắc như đinh đóng cột, cuối cùng cũng chẳng lấy được chục giống nào cho cụ…
Ông Diểng bắt đầu làm giống gà Tiên Yên từ sự gợi mở của người bạn về phương pháp thụ tinh nhân tạo trên gia súc, gia cầm. Kết quả sau hơn 7 tháng tìm hiểu, học hỏi ở các trại gà lớn, ở các viện nghiên cứu, cuối năm 2013, lần đầu tiên ông Diểng vuốt thành công tinh dịch của con gà trống đưa ra ngoài.
Ông Diểng tâm sự: Khâu khó nhất đã có chìa khoá để mở. Bài toán số lượng, chất lượng và tính thuần chủng về giống của con gà Tiên Yên đã có lời giải. Các việc tiếp theo về cách pha chế, chia tỷ lệ, đưa dung dịch vào gà mái, dụng cụ thực hiện… trở nên đơn giản hơn.
Những mẻ giống đầu tiên ông Diểng quyết định để lại nuôi. Trại gà của ông lứa đầu tiên đạt 9.000 con, một con số không dám tin thời điểm bấy giờ.
Gà giống Tiên Yên có thể xuất trại ở nhiều loại ngày tuổi, loại ngày tuổi nào cũng đều được tiêm vắc-xin cần thiết, được hình thành kháng thể để thích nghi môi trường nuôi thả, được phát huy đặc tính của giống gà chăn thả tinh ranh, độc lập… tỷ lệ sống đến khi thu hoạch của gà Tiên Yên đạt đến 97%.
Từ làm chủ con giống, huyện Tiên Yên triển khai tiếp Đề án “2 con, 1 cây”, trong đó phát triển con gà Tiên Yên là chủ đạo. Số lượng đàn gà Tiên Yên cũng vì thế mà tăng lên theo mỗi năm.
Gà Tiên Yên phải là thương hiệu cấp tỉnh
Năm 2023, tổng đàn gà của huyện Tiên Yên là trên 1,2 triệu con. Bà Đỗ Thị Duyên, Trưởng Phòng NN&PTNT huyện, cho biết: Đây là con số chỉ tính ở 400 cơ sở và 7 HTX nuôi gà Tiên Yên với quy mô 500 con trở lên, đàn gà trong dân với số lượng nhỏ hơn không tính.
Được biết Tiên Yên hiện có những CLB 10.000 con gà; có khoảng 300 hộ thường xuyên có đàn gà 3.000 con trở lên. Người nuôi gà Tiên Yên đã đạt trình độ thành thạo về quy trình chăn nuôi. Ông Hoàng Văn Sinh, Chủ tịch UBND huyện Tiên Yên, cho rằng: Tiên Yên giờ không lo thiếu gà mà là lo đầu ra cho con gà.
Gà Tiên Yên thường được tiêu dùng mạnh vào dịp đầu và cuối năm, bị ứ ế vào thời điểm giữa năm. Khoảng từ tháng 6-8, nhiều đàn để quá lứa, dẫn đến thiệt hại cho người nuôi. Như vậy giống như nhiều nông sản khác, đàn gà Tiên Yên cũng bị rơi vào tính mùa vụ, thiếu sự ổn định để có thể phát triển bền vững.
Giải quyết vấn đề này, huyện Tiên Yên bằng nhiều giải pháp đã hỗ trợ kết nối các hộ nuôi đến với các đơn vị, doanh nghiệp trên địa bàn, hỗ trợ xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu, giới thiệu sản phẩm…
Thời điểm cuối năm 2023, huyện Tiên Yên đẩy mạnh triển khai công thức phối trộn thức ăn trên đàn gà nhằm tạo ra loại gà ít mỡ dưới da, đáp ứng theo phân khúc khách hàng. Đặc biệt, để đa dạng sản phẩm, một số cơ sở đã ứng dụng hình thức chế biến mới như gà ủ muối, xông khói, hun khói, ủ xì dầu… Theo giới chuyên môn, mặc dù đã đạt kết quả đáng phấn khởi, tuy nhiên Tiên Yên vẫn cần những giải pháp căn cơ, bền vững để nâng cao giá trị đàn gà.
Ông Hoàng Văn Sinh, Chủ tịch UBND huyện Tiên Yên, cho biết: Cái bí của gà Tiên Yên là hiện vẫn quanh quẩn với thương hiệu địa phương. Khi gà Tiên Yên chưa phải là thương hiệu sản phẩm cấp tỉnh thì sản phẩm này chưa đủ điều kiện để có thể vươn cao, vươn xa.
Thực tế với 400 cơ sở và 7 HTX nuôi, với những CLB 10.000 con gà, CLB 3.000 con gà… mà Tiên Yên đang có thì việc đảm bảo chất lượng chăn nuôi sẽ dễ thực hiện. Các đơn vị nuôi này sẽ thống nhất với nhau từ quy trình nuôi, chủng loại thức ăn và các vật tư khác, thời gian vào đàn, thời gian thu hoạch… để tạo ra sự đồng đều về chất lượng của con gà. Tuy nhiên, việc nâng cấp thương hiệu gà Tiên Yên thành thương hiệu nông sản cấp tỉnh Quảng Ninh cần có sự hỗ trợ đồng hành từ tỉnh, từ các sở, ngành chuyên môn tỉnh…
Tết Giáp Thìn 2024 này, khoảng 200.000 con gà Tiên Yên đã được khách hàng đặt hàng; khoảng 30.000 con gà được đặt hàng trong dịp Tết thanh minh. Đó là những tín hiệu rất vui của gà Tiên Yên.
Từ những nỗ lực rất đáng ghi nhận của huyện Tiên Yên, đàn gà Tiên Yên phát triển vượt mục tiêu đề ra. Trong tương lai không xa, khi gà Tiên Yên có thể thành thương hiệu cấp tỉnh Quảng Ninh, tin rằng đàn gà Tiên Yên sẽ có cơ hội vươn xa hơn nữa. Con gà Tiên Yên sẽ mang lại giá trị cao hơn, cải thiện, làm giàu đời sống nhân dân tốt hơn, tạo ra giá trị gia tăng cho địa phương và xã hội.
