8 tháng đầu năm 2023, xuất khẩu rau quả đạt kim ngạch 3,45 tỷ USD, tăng 57,5% so với cùng kỳ năm 2022, vượt qua con số 3,36 tỷ USD của cả năm 2022. Với nhiều lợi thế hiện có, ngành hàng rau quả đang dần tiến đến mục tiêu kỷ lục 5 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu trong năm nay.
Rau quả cũng là nhóm hàng ghi nhận sự tăng trưởng xuất khẩu cao nhất của toàn ngành nông nghiệp 8 tháng đầu năm 2023. Trung Quốc tiếp tục giữ vị trí số 1 về thị trường xuất khẩu các mặt hàng này của Việt Nam.
Đa dạng thị trường xuất khẩu
Theo Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam Đặng Phúc Nguyên, thời gian qua, các mặt hàng rau quả của Việt Nam được xuất khẩu chủ yếu đến các thị trường Trung Quốc, Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản… Theo thống kê sơ bộ của Tổng cục Hải quan, 8 tháng đầu năm 2023, Trung Quốc dẫn đầu với kim ngạch xuất khẩu khoảng 2,26 tỷ USD, chiếm 63,6% kim ngạch xuất khẩu toàn ngành rau quả cả nước, tăng 133,6% so với cùng kỳ năm 2022 và tăng 47,7% so với tổng kim ngạch cả năm 2022 (1,53 tỷ USD).
Nguyên nhân là từ đầu năm 2023, Trung Quốc đã mở cửa lại biên giới sau một thời gian dài hạn chế giao thương để phòng, chống dịch Covid-19. Bên cạnh đó là sự tăng trưởng mạnh của xuất khẩu sầu riêng sau khi được cấp phép xuất khẩu chính ngạch vào thị trường này. 8 tháng đầu năm nay, xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam đạt khoảng 1,3 tỷ USD thì có đến 90% là xuất khẩu vào Trung Quốc. Dự kiến cả năm xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc có thể đạt mức kỷ lục 1,5 tỷ USD. Ngoài ra, các loại trái cây khác cũng được Trung Quốc đẩy mạnh thu mua như: chuối, mít, thanh long, dưa hấu…
Cùng với Trung Quốc, các thị trường Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản cũng tăng nhập khẩu các mặt hàng rau quả Việt Nam. Trong đó, thanh long, xoài, mít và chuối là bốn loại trái cây có khối lượng xuất khẩu lớn nhất, chiếm khoảng 85% khối lượng xuất khẩu quả tươi của Việt Nam hiện nay.
Theo Cục Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), các mặt hàng rau quả đã mở cửa thị trường của Việt Nam hiện nay là: thanh long, nhãn, vải, xoài, chôm chôm, bưởi, chanh, vú sữa, chuối. Các mặt hàng đang đàm phán mở cửa thị trường là chanh leo sang Mỹ, Australia; bưởi sang Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia, Ấn Độ; sầu riêng sang Ấn Độ; các loại quả có múi, dừa, sầu riêng đông lạnh sang Trung Quốc.
Các mặt hàng khác có tiềm năng mở cửa thị trường trong tương lai là bơ, chanh không hạt. Mới nhất, vào đầu tháng 8/2023, Cục Kiểm dịch thực vật Mỹ (APHIS) đã chính thức thông tin về việc phê duyệt nhập khẩu dừa non Việt Nam. APHIS khẳng định, các nhà sản xuất Việt Nam có thể bắt đầu xuất khẩu dừa sọ sang Mỹ. Việt Nam thuộc tốp 10 nước trồng dừa lớn nhất thế giới, hiện có khoảng 200.000 ha dừa, với sản lượng khoảng 2 triệu tấn, tập trung chủ yếu tại các tỉnh duyên hải miền trung và đồng bằng sông Cửu Long.
Cùng với việc đàm phán xuất khẩu chính ngạch các sản phẩm từ dừa sang Trung Quốc, thời gian tới trái dừa Việt Nam được kỳ vọng sẽ nhanh chóng trở thành mặt hàng tỷ USD, góp phần nâng cao kim ngạch xuất khẩu của toàn ngành rau quả.
Nâng cao chất lượng và năng lực chế biến
Với đà xuất khẩu khẩu rau quả như hiện nay, mục tiêu 5 tỷ USD kim ngạch cả năm 2023 là không quá xa vời. Tuy nhiên, trong quá trình tăng trưởng nóng của nhiều mặt hàng hiện nay, nhất là các mặt hàng trái cây, thì yêu cầu giữ vững và không ngừng nâng cao chất lượng, bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm là yếu tố quan trọng hàng đầu, quyết định uy tín và giá trị của cả ngành hàng.
Thí dụ cụ thể về mặt hàng sầu riêng, ông Nguyễn Quốc Toản – Giám đốc Trung tâm Chuyển đổi số và Thống kê nông nghiệp cho rằng: Sầu riêng đang tăng trưởng nóng trong thời gian vừa qua do mang lại giá trị kinh tế lớn.
Tuy nhiên ngành hàng này cũng đang xuất hiện những bất cập như: cạnh tranh trong thu mua, gom hàng; hạ tầng chế biến; quản trị chất lượng; liên kết giữa nhà vườn, thương lái, doanh nghiệp xuất khẩu; nguồn nhân lực… Do đó Việt Nam phải xây dựng khung chính sách và các tiêu chuẩn sản xuất và xuất khẩu phù hợp; quy hoạch chặt chẽ việc phát triển diện tích trồng sầu riêng trên cả nước. Ngoài sản phẩm tươi, ngành hàng cần phát triển thêm các mặt hàng chế biến, quan tâm hơn đến các thị trường khác ngoài Trung Quốc như Mỹ, EU…
Cùng quan điểm này, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Cánh đồng vàng Nông Ngọc Trung nhận định: Việt Nam còn yếu về mảng chế biến sầu riêng so với Thái Lan. Trong thời gian tới, lĩnh vực này cần tập trung hơn để thúc đẩy xuất khẩu. Theo đó, các doanh nghiệp cần có tư duy bắt tay đồng hành đưa sản phẩm ra thị trường thế giới thay vì đối đầu, cạnh tranh về giá.
Để giải quyết một phần vấn đề chất lượng sản phẩm, Phó Cục trưởng Bảo vệ thực vật Nguyễn Thị Thu Hương cho biết: Thời gian tới, Cục sẽ tập trung các giải pháp nhằm minh bạch thông tin, cơ sở dữ liệu; hoàn thiện hướng dẫn kỹ thuật; hoàn thiện bộ tài liệu ngành hàng để có những tiêu chuẩn về giống, phân bón, kỹ thuật sản xuất… cho nông dân thuận tiện sử dụng.
Ngành nông nghiệp cần đẩy mạnh chuyển đổi số, đầu tư xây dựng cơ sở dữ liệu, đưa phần mềm quản lý vùng trồng và cơ sở đóng gói vào sử dụng rộng rãi; phối hợp với các địa phương tăng cường kiểm tra, giám sát công tác cấp và quản lý mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói.
Thực tế, nhu cầu nhập khẩu rau quả của các thị trường trên thế giới còn rất lớn nên việc Việt Nam bảo đảm về chất lượng hàng hóa sẽ là cơ hội để khai thác tiềm năng này. Cụ thể, trong giai đoạn năm 2018-2022, nhu cầu nhập khẩu hàng rau quả của Mỹ bình quân khoảng 46 tỷ USD/năm, nhưng trị giá nhập khẩu từ Việt Nam chỉ chiếm chưa tới 0,6%. Thị trường Hàn Quốc có nhu cầu nhập khẩu hàng rau quả trung bình đạt 3,9 tỷ USD/năm, nhưng trị giá nhập khẩu từ Việt Nam cũng chỉ chiếm 4,3%. Thị trường Nhật Bản có nhu cầu nhập khẩu hàng rau quả trung bình đạt 10 tỷ USD/năm, nhưng nhập khẩu từ Việt Nam chỉ chiếm 0,6%…
Riêng thị trường Mỹ, nhu cầu nhập khẩu quả xoài rất lớn, song hiện Mỹ nhập khẩu xoài tươi từ Việt Nam chỉ chiếm 0,19% tổng lượng nhập khẩu. Nguyên nhân là do vị trí địa lý xa xôi và khâu bảo quản gặp nhiều khó khăn khiến mặt hàng xoài chưa phát huy hết giá trị ở thị trường tiềm năng này.
Trong khi đó, với các sản phẩm chế biến như nước xoài ép, Mỹ nhập khẩu từ Việt Nam có tỷ trọng tăng đáng kể từ 2,73% trong 5 tháng đầu năm 2022 lên 5,84% trong 5 tháng đầu năm 2023. Vì vậy, đẩy mạnh chế biến sâu là hướng đi mà các doanh nghiệp nên đầu tư để tăng kim ngạch xuất khẩu thời gian tới.
