Tranh cảnh sắc vịnh Hạ Long dài 5 m, gần 90 năm tuổi, thu hút khán giả tại triển lãm tác phẩm hiếm về mỹ thuật Đông Dương.
Tác phẩm của họa sĩ người Pháp Jean-Louis Paguenaud (1876-1952) gây chú ý ở triển lãm Mộng Viễn Đông, khai mạc chiều 14/8. Tranh dài 513 cm, rộng 212 cm, là tác phẩm lớn nhất của một họa sĩ thời Đông Dương từng được trưng bày.
Sử dụng chất liệu sơn dầu trên toan, Paguenaud ghi lại một góc vịnh Hạ Long với cảnh non xanh nước biếc cùng thảm thực vật trù phú. Ông từng được chính phủ Pháp cử đến Việt Nam đầu thế kỷ 20 với vai trò họa sĩ “hải quân” – danh hiệu cao quý dành cho các tài năng hội họa xuất sắc. Sau khi về Pháp, năm 1934, ông hồi tưởng và tái hiện danh thắng tại xưởng vẽ của mình.
Ngắm bức tranh tại triển lãm, nhà nghiên cứu Ngô Kim Khôi – chuyên về mỹ thuật Đông Dương – đánh giá tác phẩm là kiệt tác thú vị với gam màu rực rỡ, thể hiện cảm quan của một họa sĩ châu Âu lần đầu đến một đất nước nhiệt đới. Tranh tiêu biểu cho phong cách exoticism (hương xa) – chỉ nguồn cảm hứng nghệ thuật được gợi từ những vùng đất xa lạ, mới mẻ.
Ông Ace Lê – giám tuyển sự kiện – cho biết việc trưng bày bức tranh này là thử thách lớn với Sotheby”s, nhà tổ chức triển lãm. Tranh thuộc bộ sưu tập cá nhân của một người ở Hà Nội, từng xảy ra hiện tượng chùng toan, bị mai một do thời tiết. Khi mượn tranh, các chuyên gia chỉ có 12 ngày để vận chuyển, phục chế lại tình trạng tốt nhất trước khi giới thiệu với công chúng.
Công đoạn hạ và bọc tranh mất bốn ngày do tác phẩm nặng 160 kg. Êkíp huy động một nhóm art-handling (các chuyên gia hậu cần tranh) gồm 15 người để dọn đồ, dựng dàn giáo. Đến bước vận chuyển tranh vào TP HCM, do tư gia nhà sưu tập nằm trong một con ngõ, đội ngũ phải tính toán để mang tranh ra mặt đường lớn với độ rung lắc ít nhất, sau đó gói giấy bong bóng, chuyển bằng xe container suốt ba ngày vào Nam.
Bước cuối – phục chế và căng toan – là công đoạn khó nhất, do trong nước còn thiếu chuyên gia. Hiền Nguyễn – người chuyên học phục chế và thực hành ở Pháp 17 năm – nghiên cứu thực hiện với nhóm 20 người. Theo Ace Lê, Jean-Louis Paguenaud có kỹ năng vẽ xuất sắc, mặt tranh vẫn còn tốt đến 90%, êkíp chỉ mất hai ngày rưỡi để phục chế những xây xát nhỏ. Họ cũng tính toán lắp đặt vách tường đủ chắc để treo tranh suốt bốn ngày tại địa điểm triển lãm.
Ngoài tác phẩm, 55 bức tranh khác về Đông Dương của các họa sĩ châu Âu lần đầu ra mắt công chúng Việt, tại sự kiện do Sotheby’s – một trong những nhà đấu giá tranh hàng đầu – tổ chức. Triển lãm được chia thành ba phần, tương ứng với ba gian phòng. Ở phòng một, khán giả chiêm ngưỡng tranh của các giảng viên trường Mỹ thuật Đông Dương (1924-1945), cái nôi của mỹ thuật hiện đại Việt, từng đào tạo nên nhiều danh họa như Lê Phổ, Mai Trung Thứ, Nguyễn Gia Trí.
Phòng thứ hai trưng bày tác phẩm của các “họa sĩ hải quân” đến Việt Nam cuối thế kỷ 19 – đầu thế kỷ 20, đặt nền móng cho mỹ thuật Đông Dương sau đó. Phòng thứ ba là tranh của các “họa sĩ du hành” – những người đến Việt Nam theo diện học bổng, di cư gia đình, thể hiện cuộc viễn du nghệ thuật của hội họa phương Tây.
56 tác phẩm được ban tổ chức mượn từ 25 nhà sưu tập Việt đang sinh sống trong và ngoài nước. So với Hồn xưa bến lạ – Sotheby’s từng mở ở TP HCM năm 2022 về bốn danh họa Việt, các tranh trong triển lãm lần này dễ xác minh về lai lịch hơn, do đa số họa sĩ Pháp đều còn người thân sinh sống. Loạt tranh được giới thiệu với mục đích phi thương mại, chủ yếu tập trung vào giá trị văn hóa, lịch sử để khán giả Việt có dịp tìm hiểu, tiếp cận.
Khách mời – ca sĩ Thanh Bùi xúc động khi xem tác phẩm của các họa sĩ Pháp, từ bức vẽ kênh Tàu Hủ (Sài Gòn) đến những ruộng lúa Sơn Tây (Hà Nội). “Tôi cảm nhận tình yêu của họ dành cho Việt Nam dù đã xa cả thế kỷ. Tôi mong có nhiều triển lãm hơn như thế, để không chỉ công chúng nói chung mà còn học sinh, sinh viên biết đến, trân trọng các giá trị tinh hoa xưa”, anh nói.
Sotheby’s là một trong những nhà đấu giá tranh và đồ cổ lớn nhất thế giới, có mặt ở 40 quốc gia và vùng lãnh thổ. Năm 2021, doanh thu của Sotheby’s là 5 tỷ USD riêng ở mảng tranh. Ace Lê là một nhà nghiên cứu, giám tuyển nghệ thuật độc lập. Anh hiện là cố vấn của Kho dữ liệu Nghệ thuật Việt Nam (ViAA), thành viên chương trình Lãnh đạo Nghệ thuật Quốc tế 2022 của Hội đồng Nghệ thuật Australia. Anh tốt nghiệp thạc sĩ về Nghiên cứu Bảo tàng và Thực hành Giám tuyển tại Nanyang Technological University, Singapore.
