Mỹ Sơn, khu di sản văn hóa thế giới nằm giữa vùng đất Quảng Nam, không chỉ là nơi lưu giữ dấu ấn của một nền văn minh Chăm Pa huy hoàng mà còn là chứng nhân lịch sử, tồn tại qua biết bao biến động của thời gian. Thế nhưng, những thách thức từ thiên nhiên, đặc biệt là mưa bão và hiện tượng xói mòn, đang làm gia tăng áp lực lên công tác bảo tồn các công trình kiến trúc cổ tại đây. Những tòa tháp tráng lệ từng sừng sững qua hàng thế kỷ nay đứng trước nguy cơ xuống cấp nghiêm trọng do sự bào mòn không ngừng của thời tiết và sự tác động của môi trường tự nhiên.
Vùng đất Quảng Nam, với khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, thường xuyên hứng chịu những đợt mưa lũ lớn kéo dài từ tháng 9 đến tháng 12. Tại Mỹ Sơn, những cơn mưa như trút nước, cùng với lượng độ ẩm cao, đã gây ra nhiều tổn hại đến các công trình kiến trúc đền tháp. Các bức tường gạch, vốn đã chịu sự khắc nghiệt của thời gian, nay trở nên yếu đi do ảnh hưởng của mưa bão, nước mưa thấm vào làm bong tróc vữa, tạo ra các vết nứt và sụt lún. Nền móng không còn vững chãi đã khiến nhiều tòa tháp cổ đứng trước nguy cơ sụp đổ, đặc biệt là những công trình đã xuống cấp từ lâu, như nhóm tháp A’, E và F.
Những năm gần đây, dưới sự tài trợ của nhiều tổ chức quốc tế và chính phủ, các dự án trùng tu đã được triển khai để bảo vệ di sản Mỹ Sơn trước sự tàn phá của thiên nhiên. Tại nhóm tháp H, các chuyên gia đến từ Ấn Độ đã tiến hành các biện pháp củng cố tạm thời, dùng gỗ để áp giữ những bức tường gạch yếu ớt khỏi bị sụp đổ khi mùa mưa bão đến. Tuy nhiên, thời tiết khắc nghiệt đã buộc nhiều dự án phải tạm dừng, chờ đến khi điều kiện thời tiết cho phép để tiếp tục công tác bảo tồn.
Ông Lê Văn Minh, chuyên gia đã có nhiều năm nghiên cứu về khu di tích Mỹ Sơn, chia sẻ rằng những công trình được trùng tu từ thập kỷ 1980 và những năm đầu thế kỷ XXI đã phần nào giúp các khu tháp A, B, C, D và G đứng vững. Tuy nhiên, những công trình thuộc nhóm tháp A’, E, F đang trong tình trạng gần như phế tích. Nếu không có những biện pháp kịp thời, nguy cơ mất đi những phần quan trọng của di sản là điều khó tránh khỏi. Trước áp lực của thiên nhiên, các biện pháp như phát quang rừng, thông thoáng không gian để giảm độ ẩm, hay dưỡng cây xung quanh để giảm sức gió đều đã được thực hiện, tuy nhiên chỉ là giải pháp tạm thời.
Thách thức lớn đối với việc bảo tồn Mỹ Sơn không chỉ dừng lại ở tác động của thiên nhiên mà còn nằm ở các quy định pháp lý nghiêm ngặt về bảo tồn di sản. Theo ông Lê Trung Cường, Phó chủ tịch UBND huyện Duy Xuyên, khu vực 1 của Mỹ Sơn được coi là “bất khả xâm phạm,” điều này đồng nghĩa với việc các hoạt động trùng tu phải tuân thủ nghiêm ngặt theo Luật Di sản, dưới sự phê duyệt của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Mọi hạng mục trùng tu đều phải thông qua các hội thảo khoa học và được phê duyệt cẩn thận để không làm tổn hại đến cảnh quan và giá trị văn hóa của khu vực.
Trong khi Mỹ Sơn đứng trước nguy cơ hư hại bởi mưa lũ và xói mòn, các chuyên gia vẫn không ngừng tìm kiếm các giải pháp bền vững để bảo tồn di sản. Ngoài các dự án trùng tu do chính phủ và các tổ chức quốc tế tài trợ, việc xã hội hóa và thu hút sự đầu tư từ các nguồn lực bên ngoài cũng là giải pháp quan trọng. Ông Lê Trung Cường nhấn mạnh rằng, dù gặp khó khăn về nguồn lực và pháp lý, nhưng việc bảo tồn Mỹ Sơn luôn đặt lên hàng đầu nhằm bảo vệ những giá trị văn hóa vô giá của dân tộc.
Những giải pháp bảo tồn tạm thời như gia cố các bức tường gạch, phát quang cây cối và thông gió cho di tích chỉ là những bước đầu trong quá trình dài bảo vệ di sản. Để Mỹ Sơn tiếp tục trường tồn với thời gian, cần có sự chung tay của cả cộng đồng, các chuyên gia và chính quyền địa phương. Bên cạnh đó, sự tham gia của các nghệ nhân, những người thợ lành nghề trong các lĩnh vực như mộc, đắp vữa, lợp ngói cũng đóng vai trò quan trọng. Ông Nguyễn Chí Trung, Giám đốc Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An, chia sẻ rằng, việc bảo tồn di sản không chỉ là giữ lại những giá trị văn hóa mà còn đòi hỏi kỹ năng và kiến thức chuyên môn sâu rộng, vì đó là một ngành khoa học đòi hỏi sự tỉ mỉ và tinh tế.
Mỹ Sơn là khu di tích đặc biệt, mang trong mình di sản văn hóa vô giá và minh chứng cho sự tồn tại của nền văn minh Chăm Pa, cùng những giá trị tinh thần quý báu của nhân loại. Những nỗ lực bảo tồn của Việt Nam, kết hợp với sự hỗ trợ từ cộng đồng quốc tế, đang góp phần quan trọng vào việc giữ gìn di sản này cho các thế hệ sau. Khi di tích được bảo tồn đúng cách, Mỹ Sơn có thể tiếp tục truyền tải những giá trị văn hóa và lịch sử vượt thời gian, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá khứ và định hướng cho tương lai.
Hoàng Anh
