Ngày 8/4/2024, Ban Quản lý di sản văn hóa Mỹ Sơn tổ chức hội thảo báo cáo kết quả thăm dò, khai quật khảo cổ học phế tích kiến trúc đường dẫn ở phía Đông tháp K khu di tích Mỹ Sơn (xã Duy Phú, huyện Duy Xuyên). Hầu hết ý kiến chuyên gia bày tỏ quan điểm cần tiếp tục khai quật khảo cổ tận cùng con đường dẫn vào khu đền tháp Mỹ Sơn trước khi tiến hành bảo tồn trùng tu di tích phục vụ du lịch.
Phát hiện quan trọng về di tích Mỹ Sơn
TS. Lê Đình Phụng – Hội Khảo cổ học Việt Nam khẳng định, đây là lần đầu tiên giới khảo cổ trong nước biết đến một “con đường thần linh” của người Chăm xưa đi vào hành lễ tại Mỹ Sơn. Kết quả này cực kỳ quan trọng, đánh dấu một thời kỳ phát triển mới của Mỹ Sơn với hàng loạt kiến trúc được xây dựng sau thế kỷ 10 như nhóm tháp K, H, G hoặc công trình kiến trúc đơn lẻ như E4.
“Sự tồn tại của con đường cho thấy Mỹ Sơn luôn đóng vai trò vị trí tâm linh, là nơi hội tụ thần linh của người Chăm trong suốt chiều dài lịch sử ” – TS. Lê Đình Phụng phân tích
Năm 2017 – 2018, khi nhóm chuyên gia Ấn Độ tu bổ, tôn tạo tháp K ghi nhận tháp có hai cửa Đông và Tây. Ở phía đông tháp K có hai đoạn tường bao của một con đường hướng về nhóm tháp E, F.
Tháng 6/2023, Ban Quản lý di sản văn hóa Mỹ Sơn phối hợp Viện Khảo cổ học đào thăm dò diện tích 20m² tại khu vực quanh tháp K nhằm xác thực những thông tin về dấu tích kiến trúc trên đã phát hiện hai đoạn của các tường bao kéo dài từ tháp K về phía Đông tạo thành con đường hướng vào các khu tháp E và F.
Những tư liệu thu được giúp đoàn công tác xác định kiến trúc đường dẫn này là phát hiện mới về những vết tích chưa từng được biết đến ở Mỹ Sơn trong lịch sử tồn tại của di tích.
Ngày 1/3/2024, dự án thăm dò khai quật khảo cổ học khu vực phía Đông tháp K do Ban Quản lý di sản văn hóa Mỹ Sơn phối hợp Viện Khảo cổ học (Bộ VH-TT&DL) triển khai, tổng diện tích 220m² (diện tích thăm dò 20m² và diện tích khai quật 200m²). Thời gian kéo dài 2 tháng (kết thúc ngày 29/4).
Trong khu vực khai quật đã làm xuất lộ cấu trúc của một đoạn kiến trúc đường dẫn phía đông tháp K dài 20m, theo hướng Đông – Tây lệch về phía Bắc 45º. Tổng chiều dài con đường tính từ chân tháp K là 52,5m, rộng phủ bì 9m gồm lòng đường và hai bức tường xếp gạch bo hai bên. Lòng đường rộng 7,9m, bề mặt bằng phẳng, cấu tạo từ cát sỏi và gạch vụn được đầm chặt, có độ dày từ 0,15 – 0,2m.
Trong 4 hố thăm dò, tổng diện tích 20m² (mỗi hố có kích thước 5 x 1m = 5m2) đều phát hiện dấu tích kiến trúc đường dẫn.
Cần tiếp tục khai quật khảo cổ hết con đường
Phát hiện này làm cơ sở cho những phỏng đoán về chiều dài con đường không chỉ dừng lại ở vị trí hiện tại mà còn có thể đi xa hơn. Nhà nghiên cứu văn hóa Chăm Lê Trí Công ước tính, con đường có thể kéo dài 500m – 600m sang đến khu F.
“Sẽ có 2 dự đoán, hoặc con đường dẫn đến một mandapa (nhà chờ) của tháp F hoặc là một sân rộng tập trung trước khu F” – ông Lê Trí Công nói.
Theo TS. Nguyễn Ngọc Quý – Viện Khảo cổ học, chủ trì dự án, kết quả thăm dò, khai quật đợt này khẳng định có một con đường dẫn bắt đầu từ tháp K đi vào khu trung tâm Mỹ Sơn ở thế kỷ XII mà lần đầu tiên giới nghiên cứu khảo cổ – lịch sử trong nước và quốc tế được biết đến.
Con đường này kéo dài trên một khoảng không gian hơn 500m, khởi đầu từ tháp K hướng đến khu vực sân trước khu tháp F. Hiện tại, qua kết quả thăm dò, khai quật trong hai năm 2023 – 2024 có thể xác định chắc chắn cấu trúc của con đường từ tháp K đến khu suối cạn ở về phía đông, cách tháp K khoảng 150m.
“Con đường này có nhiều chức năng có thể là thần đạo (đường đi của các vị thần Ấn Độ giáo), đường hoàng gia (đường dành cho vua chúa và tăng lữ Champa) đi vào trung tâm Mỹ Sơn để cúng tế… Tóm lại, đây là con đường thiêng, con đường dẫn thần linh, vua chúa và tăng lữ đi vào không gian thiêng Mỹ Sơn” – TS.Nguyễn Ngọc Quý nói.
PGS.TS Ngô Văn Doanh – nhà nghiên cứu văn hóa Chăm chia sẻ, việc phát hiện “con đường thần linh” rất quan trọng, nên cần tiếp tục nghiên cứu đến tận cùng trước khi bảo tồn nguyên gốc, nguyên trạng phế tích này. Từ đó, đóng góp thêm những tư liệu mới giúp nhận thức toàn diện hơn về không gian văn hóa, lịch sử, kiến trúc Mỹ Sơn.
Đặc biệt, kết quả nghiên cứu sẽ góp phần giúp Ban Quản lý di sản văn hóa Mỹ Sơn phát huy tốt hơn giá trị lịch sử văn hóa di tích, tổ chức đưa đón du khách theo đúng con đường di sản người Chăm đã để lại, giúp du khách có cái nhìn rõ hơn về di tích Mỹ Sơn và văn hóa Chămpa trong lịch sử.
Theo TS.Nguyễn Ngọc Quý, hiện tại dự án đã cơ bản kết thúc, thời gian tới các cơ quan liên quan cần có kế hoạch tiếp tục khai quật nghiên cứu nhằm làm rõ quy mô, cấu trúc và diện mạo của “con đường thiêng”, đưa di tích từ lòng đất Mỹ Sơn ra ánh sáng.
“Ban Quản lý di sản văn hóa Mỹ Sơn, UBND huyện Duy Xuyên và các cơ quan chức năng cần xem xét, phê duyệt tiếp tục thực hiện nhiệm vụ “Khai quật nghiên cứu khảo cổ học kiến trúc đường dẫn vào Mỹ Sơn” dự kiến thực hiện trong giai đoạn năm 2025 – 2026”, TS.Nguyễn Ngọc Quý đề xuất.
