Những người gìn giữ làn điệu Xoan

PhuthoPortal – Với niềm đam mê Hát Xoan cháy bỏng, các nghệ nhân Hát Xoan trên mảnh đất cội nguồn của dân tộc đã dành trọn cuộc đời để học hỏi, gìn giữ và phát huy nét đẹp của di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại này, để di sản mãi ngân vang và ngày càng lan tỏa trong cộng đồng.

Nghệ nhân Nguyễn Thị Chuông: Hơn 50 năm gắn bó với Hát Xoan 

Tác phong nhanh nhẹn, khuôn mặt phúc hậu, chẳng ai nghĩ nghệ nhân Nguyễn Thị Chuông (phường Xoan An Thái) năm nay đã 70 tuổi. Hơn 50 năm gắn bó với Hát Xoan, tình yêu của bà với câu hát quê hương không những không phai mờ mà còn ngày càng tha thiết, sâu đậm hơn.
Sinh năm 1955 ở khu 6, xã Phượng Lâu, thành phố Việt Trì, 19 tuổi nghệ nhân Nguyễn Thị Chuông đã theo các đào, kép của phường Xoan tập hát. Lớn lên, bà hát được tất cả các điệu Xoan mà hát điệu nào cũng hay. Càng hát nhiều bà lại càng hiểu và thấm thía những ý nghĩa sâu sắc của các câu Xoan cổ. Khi am hiểu, nắm giữ và thực hành thuần thục các quả cách, làn điệu Hát Xoan cổ, bà Chuông cùng các đào, kép trong phường Xoan An Thái đi biểu diễn ở nhiều địa phương trên cả nước và trong nhiều sự kiện lớn của tỉnh. Bà chia sẻ: Hơn 50 năm gắn bó với Hát Xoan, điều hạnh phúc nhất chính là được mang Hát Xoan – di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại, nét đặc sắc của quê hương mình đi biểu diễn ở các tỉnh, thành phố. Mỗi lần đứng trên sân khấu, được khán giả chào đón, chăm chú nghe và say mê, hoà mình vào câu hát là chúng tôi phấn khởi lắm.

Dù cuộc sống còn nhiều khó khăn nhưng bà Chuông và các nghệ nhân phường Xoan An Thái vẫn kiên trì gìn giữ di sản. Hầu hết những nghệ nhân của phường Xoan An Thái đều có xuất thân từ nông dân và bà Chuông cũng không ngoại lệ. Ban ngày họ là nông dân, buổi chiều lại hóa thành đào, kép Xoan, sẵn sàng biểu diễn khi có khách du lịch hoặc đoàn nghệ thuật đến thăm. Ngoài việc biểu diễn, bà còn miệt mài truyền dạy Hát Xoan cho thế hệ trẻ. Con trai bà, nghệ nhân Bùi Đức Thành, hiện là hạt nhân của phường Xoan An Thái, còn các cháu nội cũng đang tiếp nối truyền thống gia đình. Với những đóng góp to lớn, năm 2019, bà Nguyễn Thị Chuông được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú. 
Nghệ nhân Bùi Thị Hà: Hát Xoan đã gắn bó như máu thịt
Lớn lên trong cái nôi của làn điệu Xoan, nghệ nhân Bùi Thị Hà “bén duyên” với Xoan từ khi còn rất nhỏ. Bà kể: Từ nhỏ tôi đã được nghe và theo các cụ trong làng đi Hát Xoan tại đình làng An Thái. Tôi lớn lên cùng những câu Xoan mộc mạc, cứ nghe và hát theo các bà, các chị, để rồi yêu Hát Xoan lúc nào không hay.
Được đào tạo bài bản bởi nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch – Trùm phường Xoan An Thái, bà Hà đã dành gần 40 năm để học và thực hành thuần thục 31 bài Xoan cổ. Với bà Hà, Hát Xoan không chỉ là nghệ thuật mà còn là một phần cuộc sống. “Hát Xoan đã gắn bó như máu thịt, thân thuộc như ăn cơm mỗi ngày, là nghệ thuật không thể tách rời cuộc sống” – Bà tâm sự.

Cùng với các nghệ nhân kỳ cựu của phường Xoan An Thái, bà Hà đã tích cực tham gia các hoạt động biểu diễn, truyền dạy cho thế hệ kế cận, giáo viên âm nhạc và học sinh trên địa bàn thành phố Việt Trì, góp phần duy trì và phát triển di sản văn hóa này. Nhờ những cống hiến không ngừng, năm 2019, bà được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú.
Nghệ nhân Bùi Thị Hà chia sẻ: Hát Xoan thường được biểu diễn tại sân đình, gắn với những sinh hoạt tập thể hết sức gần gũi với người dân, giai điệu mộc mạc, giản dị và dễ thể hiện nên người học rất dễ tiếp thu… Hát Xoan có hát cửa đình và hát hội. Hát cửa đình thì nhịp điệu và lời ngắn, không luyến, phải nghiêm trang, còn khi hát hội lại phải dùng lối hát đối đáp, hát luyến láy giao duyên, múa hát vui tươi.
Có thể thấy, những nghệ nhân Hát Xoan Phú Thọ chính là những “người giữ lửa” âm thầm nhưng bền bỉ, góp phần quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của di sản văn hóa phi vật thể này. Bằng tình yêu, tâm huyết và sự kiên trì, họ không chỉ gìn giữ những làn điệu cổ, mà còn truyền dạy cho thế hệ trẻ, giúp Hát Xoan ngày càng lan tỏa sâu rộng trong đời sống văn hóa cộng đồng. Chính sự cống hiến của họ đã làm nên sức sống mãnh liệt của Hát Xoan, để di sản này tiếp tục được ngân vang, trở thành niềm tự hào của quê hương Phú Thọ và chung của nhân loại.
Huyền Trang
Dẫn nguồn: Những người gìn giữ làn điệu Xoan