Chăn thổ cẩm – Sản phẩm văn hóa độc đáo của người Tày Tây Bắc

Trong đời sống sinh hoạt của đồng bào Tày vùng Tây Bắc, chiếc chăn thổ cẩm không chỉ là vật dụng để đắp giữ ấm mà còn gắn liền với bản sắc văn hoá, phong tục tập quán từ lâu đời. Đến các bản làng của người Tày ở Tây Bắc, du khách sẽ được chiêm ngưỡng nét đẹp văn hóa và cảm nhận được sự ấm êm của những tấm chăn thổ cẩm khi trải nghiệm du lịch cộng đồng.

Đồng bào Tày vùng Tây Bắc dệt thổ cẩm để làm nguyên liệu may chăn thổ cẩm

Trên mỗi căn nhà sàn truyền thống của đồng bào Tày vùng Tây Bắc, tại không gian giường ngủ không thể thiếu chiếc chăn thổ cẩm, vật dụng quen thuộc do chính bàn tay của đồng bào làm nên. Từ xa xưa, người Tày vùng Tây Bắc quan niệm, con gái lớn trước khi gả chồng phải thuần thục nghề dệt thổ cẩm, tự tay mình dệt nên những tấm thổ cẩm rực rỡ sắc màu để làm vỏ chăn, may áo, khăn và trang trí các vật dụng trong gia đình. Vì thế, nghề dệt thổ cẩm và làm chăn thổ cẩm được phụ nữ Tày vùng Tây Bắc duy trì, trao truyền từ bao đời nay.

Nghệ nhân Ưu tú Ma Thanh Sợi ở bản Rịa, xã Nghĩa Đô, huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai chia sẻ: “Chăn thổ cẩm của đồng bào Tày không chỉ để đắp giữ ấm mà còn lưu giữ những họa tiết thổ cẩm mang triết lý nhân sinh và bản sắc văn hóa truyền thống của người Tày”.

Để có một tấm chăn thổ cẩm đẹp, khâu đầu tiên là vải thổ cẩm. Từ chiếc khung cửi truyền thống và những tơ sợi, sợi chỉ ngũ sắc, đồng bào Tày đã cần mẫn, sáng tạo nên những hoa văn đa sắc màu trên nền tấm vải thổ cẩm. Các gam màu như xanh, trắng, đen, chàm, lục, đỏ, vàng, tím được đồng bào nhuộm từ chất liệu cây lá trong tự nhiên được kết hợp hài hòa trên tấm thổ cẩm. Hoa văn, họa tiết của thổ cẩm Tây Bắc khá đa dạng, gần gũi, đó là hình cây lá, hoa trái, sông suối, các con vật trong đời sống.

Những tấm thổ cẩm với màu sắc và họa tiết tinh xảo, vật liệu chủ đạo dùng làm chăn thổ cẩm

Sau khi có thành phẩm là những tấm thổ cẩm mềm mại, hoa văn rực rỡ sắc màu, người thợ sẽ bắt tay vào công đoạn may những tấm vải thổ cẩm lại thành vỏ chăn khổ rộng, hẹp tùy kích cỡ. Chăn có 2 mặt, mặt trên là tấm thổ cẩm có đáp thêm vải hoa, vải trắng tạo viền cho chăn. Mặt dưới để đắp là vải trắng.

Sau khi vỏ chăn được may hoàn thành, người Tày dùng bông sợi hay vỏ bông lau đã phơi khô nhồi vào một cái vỏ mỏng may bằng vải trắng để làm lõi chăn, sau đó dàn đều ra toàn bề mặt của chăn. Chiếc chăn thổ cẩm được hoàn thiện với những sắc màu chủ đạo của hai tấm thổ cẩm ở chính giữa, hai bên là màu đỏ tươi của vải hoa, xung quanh là màu trắng sáng mềm mại. Những gam màu được kết hợp với nhau hài hoà, bắt mắt.

Chiếc chăn thổ cẩm rực rỡ sắc màu, mềm mại và rất ấm, nhẹ

Những chiếc chăn thổ cẩm của người Tày vùng Tây Bắc rực rỡ sắc màu, bề mặt chăn mềm mại, đắp vào mùa Đông vừa ấm áp mà nhẹ nhõm. Ngoài chăn bông, người phụ nữ Tày còn kỳ công làm nên những tấm chăn thổ cẩm mỏng để đắp vào mùa Hè và mùa Thu. Loại chăn này có kích cỡ rộng, được dệt bằng nguyên liệu chỉ sợi nhiều màu và là cả mảnh thổ cẩm nguyên tấm.

Mỗi tấm chăn thổ cẩm là nơi người phụ nữ Tày gửi gắm quan niệm nhân sinh sâu sắc về sự hoà hợp giữa con người với thiên nhiên, muông thú, hoa lá, sông suối. Đồng thời, đồng bào cũng thể hiện ước mong về cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Chăn thổ cẩm còn gắn với phong tục, tập quán của người Tày từ bao đời nay, đặc biệt là phong tục cưới hỏi, sinh đẻ, tang ma trong mỗi gia đình.

Ông Lương Cao Thế, Phó Chủ tịch UBND xã Nghĩa Đô, huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai cho biết: “Chăn thổ cẩm là sản phẩm truyền thống được lưu giữ từ bao đời nay trong mỗi gia đình người Tày. Đây cũng là sản phẩm phục vụ phát triển du lịch cộng đồng của địa phương trong những năm gần đây”.

Nguyễn Thế Lượng (Báo Dân tộc và Phát triển)