Lễ hội gồm 2 phần. Phần lễ gồm các nghi thức như Cáo yết, cúng Thần Nông tế lễ, đặc biệt là phần tái diễn “Vua Hùng dạy dân cấy lúa” được tổ chức sống động, trang nghiêm; phần hội được tổ chức với các hoạt động thi cấy lúa của các đội và trò chơi dân gian với sự tham gia của người dân, du khách thập phương.
Sáng 24/2 (tức ngày 15 tháng Giêng năm Giáp Thìn 2024 ), tại đàn Tịch Điền (phường Minh Nông, TP. Việt Trì, tỉnh Phú Thọ) diễn ra lễ hội Vua Hùng dạy dân cấy lúa.
Truyền thuyết thờ Hùng Vương kể rằng, xưa kia nhân dân chưa biết cày, cấy làm ra thóc gạo mà chỉ sống dựa vào rễ cây, rau dại, thịt thú rừng, thấy vùng đất ven sông sau mỗi lần nước dâng, đất đai được phù sa bồi thêm màu mỡ mới gọi dân đến bảo tìm cách đắp bờ giữ nước.
Một hôm các con gái Vua Hùng theo dân đi đánh cá bên sông thấy chim từng đàn bay lượn khắp bãi, chợt có một con chim thả bông lúa rơi trên mái tóc một Mị nương. Nàng đem bông lúa về trình với cha. Vua Hùng bấy giờ cho là điềm lành liền bảo các Mị nương ra bãi tuốt các bông lúa đó đem về.
Mùa Xuân, Vua Hùng cùng con dân đem các hạt ra đồng. Vua xuống bãi, lấy que nhọn chọc lỗ để tra hạt. Khi mạ lên, dân không biết cấy trồng nên Vua Hùng đã nhổ mạ lên, lội xuống cấy cho dân xem. Các Mị nương và nhân dân thấy vậy cùng làm theo.
Tham gia lễ hội Vua Hùng dậy dân cấy lúa 2024, có 2 đội thi tranh tài cấy lúa gồm đội Đồi Lúa (mặc trang phục áo nâu vàng) và đội Đồi Rơm (mặc áo hồng nhạt).
Đời sau, nhân dân nhớ công ơn Vua Hùng đã tôn làm ông tổ nghề nông, dựng đàn Tịch Điền quay lưng về hướng Tây Nam ngay trên mỏm đất Vua Hùng ngồi khi dạy dân cấy lúa, đặt kho lương thực trên đồi lúa, để rạ ở đồi Rơm, đặt tên chợ là Chợ Lú.
Thực hành diễn xướng cảnh vua Hùng dạy dân cấy lúa.
Với nhận thức sâu sắc về nhiệm vụ bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa đặc sắc thời đại Hùng Vương, đáp ứng nhu cầu của cộng đồng và thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn, năm 2018 thành phố Việt Trì đã khôi phục lễ hội Vua Hùng dạy dân cấy lúa sau thời gian nghiên cứu một cách toàn diện, có hệ thống về lịch sử, phong tục truyền thống, góp phần bảo tồn giá trị di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc trên quê hương đất Tổ. Đây là lễ hội mang tính đặc trưng, tiêu biểu khởi thủy của nghề trồng lúa nước Việt Nam gắn liền với thời đại Hùng Vương; tạo điểm nhấn về hoạt động lễ hội trong tiến trình xây dựng Việt Trì trở thành thành phố lễ hội về với cội nguồn dân tộc.
