Thế giới "khát" đất hiếm
Đất hiếm là nguyên liệu thiết yếu trong hàng loạt ngành công nghệ cao như sản xuất điện thoại thông minh, xe điện, vũ khí hiện đại và ngành công nghiệp hàng không vũ trụ. Hiện Trung Quốc đang thống lĩnh thị trường đất hiếm toàn cầu, kiểm soát khoảng 70% nguồn cung khoáng sản đất hiếm quan trọng của thế giới. Thống kê cho thấy từ năm 2020 - 2023, Mỹ đã nhập khẩu tới 70% đất hiếm từ Trung Quốc. Cuối năm ngoái, trong bối cảnh căng thẳng thương mại leo thang, Trung Quốc đã cấm xuất khẩu một số khoáng sản quan trọng được ứng dụng rộng rãi trong lĩnh vực quân sự. Trước đó, năm 2023, nước này cũng đã cấm xuất khẩu công nghệ sản xuất nam châm đất hiếm…
Muốn phát triển ngành công nghiệp bán dẫn thành công, VN cần tăng tốc với “át chủ bài” đất hiếm
ẢNH: NGỌC DƯƠNG
Đất hiếm cũng chính là lợi thế có thể thu hút các tập đoàn công nghệ lớn trên thế giới, vốn đều đã đến VN hợp tác mở nhà máy, mở rộng đầu tư thời gian qua. Từ Foxconn Technology Group, GoerTek và Luxshare Precision Industry - những nhà sản xuất nhiều linh kiện, sản phẩm cho Apple - đều đặt cơ sở sản xuất ở VN. Tuy nhiên, điều đáng nói là dù có sự dịch chuyển sản xuất vào VN song đa số các nhà máy đều thực hiện công đoạn cuối của sản xuất như lắp ráp, đóng gói. Hiếm có nhà đầu tư nào thực hiện những công đoạn đầu như sản xuất chip, nam châm… Trong khi đó, nếu xét về lợi thế, VN sở hữu trữ lượng đất hiếm đứng thứ 2 thế giới, chỉ sau Trung Quốc. Một bài báo trên Bloomberg bình luận: "Như tên gọi, loại khoáng sản này rất hiếm và góp phần quan trọng trong ngành công nghiệp hiện đại. Nhiều loại có đặc tính điện từ độc đáo khiến chúng hữu ích trong điện tử, xe điện, thiết bị y tế và laser. Với việc nắm giữ trữ lượng đất hiếm khổng lồ, VN thu hút ánh nhìn từ nước ngoài". Thực tế, không phải chỉ có Mỹ, nền công nghiệp hiện đại toàn cầu đều cần nguồn nguyên liệu đất hiếm.
TS Nguyễn Minh Tuấn, Viện Nghiên cứu châu Mỹ (Viện Hàn lâm KHXH VN) nhận xét: Trữ lượng tài nguyên đất hiếm của VN được đánh giá đứng thứ 2 trên thế giới nhưng sản lượng cung cấp cho thế giới vẫn còn hạn chế. Cụ thể, sản lượng khai thác đất hiếm của VN nằm trong nhóm các nước khai thác chưa đến 4% tổng sản lượng nguồn cung đất hiếm toàn cầu. Sản lượng đất hiếm thô của VN từ năm 2000 - 2011 vào khoảng 400 tấn, năm 2019 và 2020 lần lượt là 1.300 tấn và 1.000 tấn. Đến nay, thông tin chúng ta có được là mới có 4 mỏ đất hiếm quy mô lớn nằm tại khu vực Tây Bắc đã hoàn thành công tác thăm dò. Trong đó, có 2 mỏ đã được cấp phép khai thác là Đông Pao và Nậm Xe.
VN hoàn toàn có thể sử dụng "át chủ bài" đất hiếm để trao đổi, tìm kiếm sớm cơ hội gia nhập chuỗi cung ứng vật liệu chiến lược với các đối tác lớn... Chúng ta đang có chiến lược phát triển ngành công nghiệp bán dẫn nên đây là giai đoạn cuối cùng mà chúng ta cần vượt qua để đẩy mạnh xây dựng nền công nghiệp bán dẫn sớm thành hình, thành khối.
Chuyên gia năng lượng, TS Khương Quang Đồng
Lợi thế nào cho VN ?
Chuyên gia năng lượng, TS Khương Quang Đồng cho rằng đất hiếm là một trong những nguyên liệu chiến lược để sản xuất chất bán dẫn. Trung Quốc từng dùng đất hiếm và các khoáng sản khác để làm vũ khí "răn đe" khi cần. Nay đất hiếm của Ukraine cũng được mang ra bàn đàm phán về hòa bình cho nước này. Không chỉ Mỹ, nền công nghiệp 4.0 toàn cầu đang chạy đua để có được nguồn cung các khoáng sản quan trọng như đất hiếm, sử dụng cho chất bán dẫn, điện thoại di động và các sản phẩm khác. VN chưa có công nghệ khai thác thân thiện với môi trường và công nghệ chế biến sâu là trở ngại rất lớn để nâng lợi thế của mình lên. Tuy vậy, trong thời gian qua, Mỹ, Hàn Quốc… đã bàn đến sự hợp tác với VN theo hướng đôi bên cùng có lợi, chẳng hạn như trao đổi công nghệ - khoáng sản.
"VN hoàn toàn có thể sử dụng "át chủ bài" đất hiếm để trao đổi, tìm kiếm sớm cơ hội gia nhập chuỗi cung ứng vật liệu chiến lược với các đối tác lớn. Muốn thu hẹp xuất siêu, chúng ta có thể đẩy mạnh hợp tác khai thác với Mỹ, nhập máy móc từ đó. Chúng ta đang có chiến lược phát triển ngành công nghiệp bán dẫn nên đây là giai đoạn cuối cùng mà chúng ta cần vượt qua để đẩy mạnh xây dựng nền công nghiệp bán dẫn sớm thành hình, thành khối", ông Đồng phân tích.
TS Nguyễn Minh Tuấn cũng đồng tình: Hiện nay, chính phủ Mỹ vẫn đặt mục tiêu để ngành công nghiệp khai thác và chế biến đất hiếm quay trở lại nước này nhưng vẫn phải đảm bảo được các quy định về an toàn môi trường trong khai thác và phân tách đất hiếm. Trong thời gian ngắn, khi chưa có công nghệ phân tách đất hiếm mới thì điều chắc chắn rằng Mỹ sẽ thúc đẩy quan hệ đối tác cung ứng đất hiếm ngoài Trung Quốc. Đây sẽ là cơ hội cho các quốc gia có tiềm năng cung ứng đất hiếm khác trên thế giới, trong đó có VN.
"Mỹ luôn có nhu cầu đất hiếm để cung cấp cho ngành công nghiệp bán dẫn nước này nên ký kết thỏa thuận với các nước có tiềm năng về nguồn khoáng sản hiếm khi có cơ hội là điều tất yếu. Hiện VN và Mỹ đã nâng cấp lên quan hệ đối tác chiến lược toàn diện, kéo theo hàng loạt doanh nghiệp công nghệ Mỹ tới VN, chứng tỏ chính phủ Mỹ ghi nhận tiềm năng của ta trong chuỗi cung ứng. Thế nên, với "át chủ bài" đất hiếm, VN cần đẩy mạnh hợp tác với các tập đoàn công nghệ lớn của Mỹ trong việc khai thác cũng như chuyển giao công nghệ phân tách đất hiếm để đẩy mạnh phát triển ngành công nghiệp bán dẫn", ông lưu ý.
Cụ thể hơn, TS Nguyễn Minh Tuấn cho rằng VN cần sớm tìm ra công nghệ phân tách đất hiếm phù hợp với các loại quặng đất hiếm để nắm "át chủ bài", đẩy mạnh cơ hội tăng tốc cho ngành công nghiệp bán dẫn quan trọng mà Chính phủ đã đưa ra. Theo ông, có một số điểm cần lưu ý để phát huy hiệu quả tiềm năng, lợi thế của VN. Thứ nhất, việc cấp giấy phép khai thác đất hiếm phải đi kèm với giấy phép xác nhận sở hữu công nghệ phân tách đất hiếm. Nhờ vậy, để không bị thất thoát tài nguyên, biện pháp này sẽ hạn chế tối đa việc khai thác và bán đất hiếm dạng thô với giá rẻ.
Thứ 2, công tác kiểm tra giám sát khai thác đất hiếm cần được thực hiện thường xuyên, có chế tài mạnh nếu vi phạm. Thứ 3, cần mở rộng hợp tác với chuyên gia của các quốc gia khác đặc biệt là Mỹ và các nước châu Âu để nâng cao khả năng tìm ra công nghệ phân tách đất hiếm phù hợp cho các loại quặng đất hiếm ở VN. Thứ 4, Mỹ đang tiếp tục mở rộng các đối tác cung cấp đất hiếm ngoài Trung Quốc, đây là cơ hội để VN đẩy mạnh hợp tác nhằm chuyển giao công nghệ phân tách đất hiếm cho VN…
Đất hiếm mặc dù được coi là tài nguyên quan trọng nhưng với công nghệ hiện tại của VN cũng như cái giá phải trả cho việc sử dụng công nghệ như hiện tại để khai thác lượng lớn đất hiếm phục vụ xuất khẩu là không khả thi. Nhật Bản có nhu cầu về tài nguyên đất hiếm và cũng đã ký thỏa thuận với VN nhưng nhu cầu của Nhật Bản hằng năm cũng không lớn, chỉ khoảng 10.000 tấn. VN hiện chưa làm giàu được từ nguồn tài nguyên này do chỉ xuất thô với giá bán quá rẻ.
TS Nguyễn Minh Tuấn, Viện Nghiên cứu châu Mỹ (Viện Hàn lâm KHXH VN)
Thanhnien.vn
Nguồn:https://thanhnien.vn/phat-huy-loi-the-dat-hiem-cua-vn-185250302221822475.htm
Bình luận (0)