Nhà văn hóa trung tâm tỉnh Ninh Bình là thiết chế văn hóa lớn nhất được tỉnh đầu tư, khởi công xây dựng nhân dịp kỷ niệm 200 năm danh xưng Ninh Bình và 30 năm tái lập tỉnh. Để khẳng định giá trị, vị trí, vai trò của công trình trong đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân tỉnh nhà, UBND tỉnh dự kiến đặt tên cho Nhà văn hóa trung tâm tỉnh Ninh Bình là “Nhà hát Phạm Thị Trân”-mang tên bà tổ của nghệ thuật hát Chèo, đồng thời cũng là vị tổ nghề đầu tiên của ngành Sân khấu Việt Nam. Qua đó, góp phần tuyên truyền, giáo dục về bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc cho thế hệ trẻ.
Điểm nhấn của kiến trúc đô thị
Công trình Nhà văn hóa trung tâm tỉnh Ninh Bình là một trong những công trình trọng điểm của tỉnh được khởi công xây dựng từ tháng 7/2021 trên khu đất 6.453m2 . Dự án đã hoàn thành và được tổ chức khánh thành vào tháng 4/2024. Công trình được thiết kế theo phong cách kiến trúc hiện đại, độc đáo, mang tính văn hóa, tạo điểm nhấn đô thị.
Đồng chí Hoàng Hoa Thắng, Phó Chủ tịch UBND thành phố Ninh Bình cho biết, công trình Nhà văn hóa trung tâm tỉnh Ninh Bình được xây dựng trên vị trí đặc biệt, mặt chính công trình nằm trên đường Lê Đại Hành, phường Thanh Bình, thành phố Ninh Bình. Phía Nam và phía Đông giáp Đền Vân Thị, di tích được UBND tỉnh xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh năm 2012. Đây là nơi thờ cúng, tưởng niệm bà tổ nghệ thuật hát chèo Phạm Thị Trân-danh nhân thời Đinh; thờ các nhân vật trong tín ngưỡng dân gian.
Công trình Nhà văn hóa trung tâm tỉnh Ninh Bình được thiết kế theo phong cách kiến trúc hiện đại, độc đáo, mang tính văn hóa, tạo điểm nhấn đô thị. Là công trình dân dụng duy nhất của tỉnh có thiết kế tuổi thọ 100 năm, nằm trong khu vực có mật độ dân cư cao; kết hợp hài hòa giữa công năng biểu diễn nghệ thuật với trụ sở làm việc của một số đơn vị trực thuộc ngành Văn hóa. Được xây dựng trên diện tích 6.453 m2 trên trục đường Lê Đại Hành, thành phố Ninh Bình, với tổng mức đầu tư 245 tỷ đồng từ nguồn ngân sách tỉnh, gồm 3 khối chính: Khối phục vụ biểu diễn, khối trụ sở làm việc, khối hầm kỹ thuật. Bên cạnh đó, trang thiết bị âm thanh, ánh sáng của Nhà văn hóa trung tâm cũng được đầu tư hiện đại, chất lượng cao, đồng bộ, đáp ứng yêu cầu biểu diễn nghệ thuật, triển lãm và các hoạt động văn hóa có liên quan.
Như vậy, công trình Nhà văn hóa trung tâm tỉnh Ninh Bình là công trình xây dựng mới, là điểm nhấn nổi bật về kiến trúc cảnh quan đô thị. Công trình là điểm tham quan, thưởng thức nghệ thuật và các hoạt động văn hóa của du khách khi đến Ninh Bình. Do đó, việc đặt tên cho công trình Nhà văn hóa trung tâm tỉnh là việc làm hết sức cần thiết có ý nghĩa quan trọng, góp phần hiện thực hóa chủ trương, mục tiêu xây dựng và phát triển tỉnh Ninh Bình đến năm 2035 trở thành thành phố trực thuộc Trung ương với đặc trưng Đô thị di sản thiên niên kỷ, thành phố sáng tạo.
Thể hiện sự tri ân các bậc tiền nhân
Ninh Bình được xem như là một trong những “cái nôi” của nghệ thuật hát Chèo gắn liền với truyền thuyết về nguồn gốc hát Chèo và bà tổ của nghệ thuật hát Chèo-bà Phạm Thị Trân. Theo các tư liệu, thư tịch cổ như: “Đả cố lục” (nghĩa là “Phép đánh trống”) và “Dư địa chí Hải Dương-phần nhân vật chí”, có ghi rằng: Huyền nữ Phạm Thị Trân sinh năm 926, mất năm 976, người Hồng Châu (tỉnh Hải Dương ngày nay), là người giỏi hát, múa và làm trò nổi tiếng trong đám hý phường.
Bà nổi tiếng là người xinh đẹp, tài sắc, có tài hát múa và được vua Đinh Tiên Hoàng triệu vời về Kinh đô Hoa Lư, dạy cung nữ múa hát, đánh trống, gảy đàn (bấy giờ gọi là hát nhời hay hát chèo) phục vụ trong cung đình. Sau đó bà được Vua Đinh giao dạy hát, múa và tổ chức các nhóm hát (tiền thân gánh hát sau này) phục vụ trong quân đội và trong nhân dân. Bà không những giỏi hát, múa mà còn tự mình biên soạn (bằng hình thức truyền khẩu) các bài hát, các điệu múa dân gian, sáng tạo các tích trò (dạng kịch cương-vừa diễn vừa chế lời, chế tích, không có kịch bản thành văn), sử dụng đa dạng, thuần thục các nhạc cụ dân tộc, rồi tổ chức truyền dạy cho nhiều người múa hát và diễn xướng, sân khấu sơ khai, tiền thân của nghệ thuật sân khấu sau này.
Từ việc dạy cung nữ, binh lính sử dụng các loại nhạc cụ, ca hát, nhảy múa khích lệ tinh thần thượng võ và yêu nước, diễn xướng nghệ thuật sân khấu tuồng, chèo sơ khai hình thành. Với những đóng góp lớn lao của bà cho sự nghiệp đưa ca múa, diễn xướng sân khấu dân gian, phục vụ không chỉ cung đình Hoa Lư, khích lệ quân đội, mà còn phục vụ rộng rãi trong nhân dân, bà được vua Đinh Tiên Hoàng phong chức “Ưu Bà”.
Các nhà nghiên cứu lịch sử nghệ thuật chèo, tuồng và giới hoạt động trong hai ngành sân khấu Tuồng, Chèo tôn vinh bà là Tổ làng Chèo và Tổ Sân khấu Việt Nam. Ngày 12 tháng 8 hàng năm là ngày giỗ của Bà được lấy là ngày giỗ tổ chèo, sau đó được tôn vinh thành Ngày Nghệ thuật Sân khấu Việt Nam.
Kinh đô Hoa Lư xưa và Ninh Bình nay được coi là “cái nôi” của nghệ thuật hát và biểu diễn chèo, mà Ưu Bà Phạm Thị Trân là Tổ nghề Chèo Việt Nam. Với mong muốn tôn vinh nhân vật lịch sử đã có công lao to lớn trong lịch sử dân tộc, đã được sử sách và nhân dân ghi nhận thông qua việc đặt tên công trình công cộng Nhà văn hóa trung tâm tỉnh, đồng thời góp phần tuyên truyền, giáo dục các thế hệ trong việc bảo tồn, giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của tỉnh, UBND tỉnh dự kiến đặt tên cho công trình Nhà văn hóa trung tâm tỉnh Ninh Bình là “Nhà hát Phạm Thị Trân”.
Việc đặt tên công trình công cộng Nhà văn hóa trung tâm tỉnh Ninh Bình là Nhà hát Phạm Thị Trân trước hết khẳng định giá trị, vị trí, vai trò của công trình trong đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân trong tỉnh. Đồng thời là hành động thiết thực, thể hiện sự tri ân, tôn vinh bà Phạm Thị Trân, người đã sáng tạo ra loại hình nghệ thuật chèo và nghệ thuật sân khấu Việt Nam đồng thời tuyên truyền, giáo dục các thế hệ bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.
Cùng với công trình Nhà hát Phạm Thị Trân, tỉnh Ninh Bình đã và đang đẩy mạnh đầu tư đồng bộ các công trình, dự án trọng tâm, hoàn thiện cơ sở hạ tầng kỹ thuật đảm bảo các tiêu chí đô thị văn minh, văn hiến, hiện đại, hội nhập và phát triển; tiếp tục triển khai xây dựng các thiết chế văn hóa lớn, mang tính biểu tượng và đặc trưng của tỉnh như Nhà hát, Bảo tàng, Thư viện… nhằm đáp ứng các yêu cầu, mục tiêu trong nhiều giai đoạn tiếp theo của tỉnh là trở thành tỉnh khá, cực tăng trưởng các tỉnh phía Nam đồng bằng sông Hồng; cơ bản đạt tiêu chí thành phố trực thuộc Trung ương với đặc trưng Đô thị di sản thiên niên kỷ, thành phố sáng tạo; một trung tâm lớn, có giá trị thương hiệu cao về du lịch, công nghiệp văn hóa, kinh tế di sản trong nước và quốc tế.
Nguyễn Thơm
