Dân tộc Hà Nhì ở Việt Nam hiện có hơn 21 nghìn người, với 2 nhóm ngành chính là Hà Nhì hoa, Hà Nhì đen, cư trú ở các tỉnh Lào Cai, Lai Châu và Điện Biên. Là tộc người có lịch sử cư trú lâu đời, có môi trường cư trú tương đối khép kín, địa hình cư trú cao và phức tạp, nên người Hà Nhì ở Lào Cai vẫn còn bảo lưu được nhiều các nghi lễ truyền thống của dân tộc mình. Trong đó có nghi lễ tạ ơn rừng thiêng “Gạ Ma Do”, đây là nghi lễ lớn và quan trọng nhất trong năm của người Hà Nhì.
Trong album ảnh “Nghi lễ cúng rừng của người Hà Nhì đen ở huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai” tác giả, Dương Quốc Toản tại hiện lại nghi lễ cúng rừng của người Hà Nhì đen. Nghi lễ cúng rừng của người Hà Nhì được tiến hành vào ngày Ngọ, tháng Ba âm lịch hàng năm, mang giá trị giáo dục sâu sắc, không chỉ là bảo vệ môi trường rừng, giữ gìn bản sắc văn hóa của tộc người, mà còn tạo sự cố kết bền chặt của cộng đồng người Hà Nhì đen nơi vùng cao biên giới. Bộ ảnh được tác giả gửi tham dự Cuộc thi Ảnh và Video Việt Nam hạnh phúc – Happy Vietnam, do Bộ Thông tin và Truyền thông tổ chức.
Đại diện các gia đình là nam giới chuẩn bị lễ vật dâng cúng. Khi thực hành nghi lễ, lễ vật dâng cúng thường bao gồm: Một con lợn đực màu đen, một đôi gà; một kẹp xôi màu vàng có quả trứng gà luộc chín ở giữa, một ống rượu nếp ủ sống không qua chưng cất được đựng trong ống tre cũ kỹ, một ống hút rượu bằng cành trúc nhỏ, một ống nước được lấy từ nguồn nước thiêng, một đôi thớt gỗ, chín cái bát sứ và hai đôi đũa.
Người Hà Nhì quan niệm: thôn, bản có bình yên, con người có mạnh khỏe, vật nuôi có sinh sôi phát triển, cây trồng có tươi tốt hay không phụ thuộc rất nhiều vào khu rừng thiêng này. Nếu ai vi phạm đến sự tôn nghiêm của khu rừng, người đó sẽ bị thần linh trừng phạt.
Thời gian tổ chức nghi lễ là lúc tiết trời vẫn còn lạnh, sương mù bao phủ cả cánh rừng và thôn bản của người Hà Nhì đen.
Rừng thiêng luôn nằm ở vị trí cao nhất của thôn và cao hơn các khu rừng cúng khác cần có trong thôn. Đây là nơi ngự của các thần linh tốt, luôn bảo vệ thôn bản tránh được cái xấu, đuổi đi con ma ác làm hại dân bản.
Sau nghi lễ này, những người phục vụ sẽ lấy ống bương xin nước thần về làm lễ cúng “Gạ Ma Do”. Dân bản đến vị trí bàn thờ thần rừng hành lễ cầu xin thần rừng che chở cho cả thôn bản.
Do đó, để cầu bình yên, phát triển, hàng năm, dân bản đều tổ chức nghi lễ cúng “Gạ Ma Do” thật chu đáo. Mọi người đều phải hết sức thành tâm, tuân thủ đúng những quy định từ ngàn xưa của cha ông để lại.
Trong mỗi thôn bản người Hà Nhì đen ở Bát Xát đều có các khu rừng cấm, nguồn nước thiêng bao bọc, chở che. Trong đó, Rừng thiêng “Gạ Ma Do” luôn được coi là khu rừng quan trọng nhất, luôn nằm ở vị trí cao hơn thôn bản. Từ trên rừng thiêng này, các vị thần có thể quan sát được hết các hoạt động của mọi người trong thôn bản để bảo vệ thôn bản được tốt hơn.
Nghi lễ cầu mong cho năm mới nước vẫn cứ đầy và chảy mãi không cạn trong thôn bản của họ.
Để chuẩn bị cho nghi lễ rước nước về làm lễ cúng “Gạ Ma Do”, đại diện các gia đình trong bản mang lễ vật là 1 đôi gà, kẹp xôi màu vàng, rượu, hương…ra đầu nguồn nước của bản để làm lễ tạ ơn Thần nước đã cung cấp nước sinh hoạt và trồng cấy trong suốt một năm vừa qua.
Theo tập quán của người Hà Nhì ở Lào Cai, trước ngày diễn ra Lễ cúng “Gạ Ma Do”, người Hà Nhì phải tổ chức nghi lễ cấm bản “Ga Tu Tu”. Nghi lễ cấm bản được tổ chức vào ngày Dần đầu tiên của tháng Giêng. Mỗi gia đình người Hà Nhì cử một thành viên là nam giới tham gia vào lễ cấm bản.
Cúng rừng là nghi lễ cúng tế cho các vị thần cai quản đất đai, nguồn nước và cây trồng, vật nuôi với ý niệm mong muốn nhận được sự che chở từ các vị thần để mưa gió thuận hòa, mùa vụ bội thu, cây trồng vật nuôi không bị thiên tai, dịch bệnh, con người khỏe mạnh. Đây là nghi lễ lớn nhất trong năm./.
Vietnam.vn
