CỤ THỂ NHỮNG CHÍNH SÁCH KHUYẾN KHÍCH HOẠT ĐỘNG LƯU TRỮ TƯ
Phát biểu thảo luận về Dự án Luật Lưu trữ (sửa đổi), ông Hoàng Minh Hiếu – Ủy viên Thường trực Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, đại biểu Quốc hội đoàn Nghệ An, bày tỏ sự đồng tình với việc dự thảo luật lần này đã bổ sung vào phạm vi điều chỉnh hoạt động lưu trữ tư.
Điều này xuất phát từ một thực tế là đang có rất nhiều tài liệu lưu trữ tư rất có giá trị nhưng chưa được lưu giữ, phát huy phù hợp. Hiện nay, số lượng tài liệu lưu trữ tư trong cộng đồng là tương đối lớn, như các sắc phong, gia phả, tộc phả, khế ước cổ… hoặc các tài liệu hình thành trong thời gian gần đây gắn với quá trình hoạt động của các cá nhân tiêu biểu.
Tuy nhiên, các loại tài liệu này hiện nay phần lớn đang được lưu trữ dưới hình thức rất đơn giản, chưa được đánh giá để phát huy giá trị vốn có. Thậm chí, đã xảy ra nhiều trường hợp bị đánh cắp, chuyển nhượng ra nước ngoài. Điều đó cho thấy việc khuyến khích, tăng cường quản lý đối với hoạt động lưu trữ tư là hết sức cần thiết.
Tuy nhiên, qua nghiên cứu dự thảo luật, đại biểu Hoàng Minh Hiếu đánh giá, có thể nhận thấy các quy định về hoạt động lưu trữ tư vẫn còn nhiều hạn chế. Trên cơ sở đó, vị đại biểu đoàn Nghệ An đã góp ý một số nội dung nhằm góp phần hoàn thiện các quy định này.
Trước hết, đại biểu Hoàng Minh Hiếu đề nghị cần xác định rõ mục tiêu điều chỉnh đối với hoạt động lưu trữ tư là khuyến khích tham gia để nâng cao hiệu quả quản lý.
“Chúng tôi thống nhất với Ban soạn thảo việc điều chỉnh đối với hoạt động lưu trữ tư cần phối hợp hài hòa giữa việc khuyến khích phát triển và việc quản lý chặt chẽ”, đại biểu phát biểu.
Tuy nhiên, hiện nay, dự thảo luật đang đặt ra nhiều nghĩa vụ đối với những chủ thể sở hữu tài liệu lưu trữ tư có giá trị đặc biệt. Ví dụ như phải dành quyền ưu tiên mua của Nhà nước; chỉ được mua, bán, trao đổi cho cơ quan, tổ chức và công dân Việt Nam; phải thông báo khi có sự thay đổi.
Ông cho rằng, việc đặt ra những nghĩa vụ này là cần thiết, nhưng nếu không có những giải pháp hỗ trợ, khuyến khích mạnh mẽ thì những người sở hữu tài liệu lưu trữ sẽ cân nhắc, không tham gia lập hồ sơ đề nghị công nhận tài liệu lưu trữ có giá trị đặc biệt, vì như vậy họ có thể tự do định đoạt hơn đối với các tài liệu này.
Chính vì vậy, Ủy viên Thường trực Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Minh Hiếu cho rằng, cần xác định mục tiêu quan trọng nhất của việc quản lý của Nhà nước đối với hoạt động lưu trữ tư là khuyến khích người dân đăng ký để cơ quan Nhà nước có thể thống kê đầy đủ thông tin về các tài liệu lưu trữ tư có giá trị đặc biệt, để từ đó phát huy giá trị của các tài liệu này.
Bên cạnh đó, chỉ khi có đầy đủ các thông tin thì các cơ quan Nhà nước mới có cơ sở để thực hiện các giải pháp quản lý tiếp theo, như không cho phép mua bán, trao đổi với người nước ngoài; được ưu tiên mua trước;…
Vấn đề thứ hai mà vị đại biểu đoàn Nghệ An đề cập là cần quy định cụ thể những chính sách khuyến khích hoạt động lưu trữ tư.
Điều 45 của dự thảo luật hiện nay đang quy định về những chính sách hỗ trợ hoạt động lưu trữ tư nhưng đang rất thiếu cụ thể, đồng thời, cũng chưa có quy định giao Chính phủ quy định chi tiết.
Chẳng hạn, Khoản 5 Điều này có quy định khuyến khích tổ chức, cá nhân hiến tặng tài liệu lưu trữ tư có giá trị đặc biệt cho Nhà nước, nhưng chưa làm rõ các biện pháp khuyến khích này cụ thể như thế nào. Tham khảo Luật Lưu trữ của Trung Quốc thì họ quy định rõ các hình thức khen thưởng, vinh danh các cá nhân, tổ chức đã hiến tặng tài liệu lưu trữ quan trọng cho nhà nước.
Bên cạnh đó, với mục tiêu khuyến khích sự tự nguyện tham gia của các tổ chức, cá nhân trong hoạt động lưu trữ tư, đại biểu Hoàng Minh Hiếu đề nghị cân nhắc thêm 2 chính sách.
Một là, cho phép người dân đăng ký để được đánh giá giá trị của các tài liệu lưu trữ một cách miễn phí. Thông qua biện pháp này, người dân sẽ chủ động đưa các tài liệu mình đang lưu trữ để đánh giá, tìm hiểu về tài sản mình đang nắm giữ.
Về phía Nhà nước, các cơ quan lưu trữ sẽ có điều kiện thống kê, nắm bắt các nguồn tài liệu đang được lưu giữ trong cộng đồng để từ đó có phương pháp quản lý, bảo vệ một cách tốt hơn. Trong bối cảnh ở nước ta, điều này có giá trị hết sức quan trọng, do phần lớn các tài liệu cổ có tuổi đời hơn 100 năm thường được viết bằng ngôn ngữ Hán – Nôm mà nhiều người trong hiện tại rất khó đánh giá được giá trị.
Hai là, thay vì chỉ quy định cá nhân, tổ chức được ký gửi miễn phí tài liệu lưu trữ tư có giá trị đặc biệt vào Lưu trữ lịch sử, dự thảo luật nên quy định các cơ quan lưu trữ Nhà nước có thể bảo quản miễn phí các tài liệu lưu trữ đặc biệt ngay tại các gia đình.
Thực tế cho thấy điều này phù hợp với tâm lý chung của các gia đình, dòng họ, do các tài liệu lưu trữ có giá trị đặc biệt thường có giá trị tinh thần cao nên các gia đình, dòng họ thường mong muốn được giữ ở những nơi linh thiêng của gia đình, dòng họ mình.
CẦN PHÂN ĐỊNH RÕ PHẠM VI GIỮA LUẬT LƯU TRỮ VÀ CÁC ĐẠO LUẬT LIÊN QUAN
Vấn đề thứ ba mà đại biểu Hoàng Minh Hiếu đề nghị là cần phân định rõ phạm vi giữa Luật Lưu trữ và các đạo luật có liên quan.
Bởi theo quy định hiện hành, tài liệu lưu trữ có giá trị đặc biệt có khả năng chịu sự điều chỉnh của 3 luật: Luật Lưu trữ, Luật Di sản văn hóa và Luật Thư viện. Chẳng hạn, hiện nay trong danh sách 237 di vật là bảo vật quốc gia có những tài liệu đang được lưu trữ tại các cơ quan lưu trữ như: Tập Sắc lệnh của Chủ tịch Chính phủ Lâm thời nước Việt Nam dân chủ cộng hòa 1945 -1946, Bản Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh hoặc là sách như cuốn “Đường Kách mệnh”.
Trong 3 luật này đều có những quy định về chính sách hỗ trợ của Nhà nước đối với các tài liệu có giá trị. Chẳng hạn, theo Điểm c, Điều 5 của Luật Thư viện thì Nhà nước có chính sách “sưu tầm, bảo quản và phát huy giá trị tài liệu cổ, quý hiếm, các bộ sưu tập tài liệu có giá trị đặc biệt về lịch sử, văn hóa, khoa học”; Điều 42 của Luật Di sản văn hóa thì quy định cụ thể về các chính sách của Nhà nước đối với việc bảo vệ và phát huy giá trị di vật, cổ vật thuộc sở hữu tư nhân.
“Việc trùng lặp như vậy sẽ dẫn đến những khó khăn cho người dân trong việc lựa chọn hình thức bảo vệ các tài liệu có giá trị của mình; đồng thời, cũng sẽ dẫn đến việc lãng phí ngân sách Nhà nước”, đại biểu Hoàng Minh Hiếu nêu ý kiến.
Vấn đề thứ tư là, đại biểu đề nghị cần hoàn thiện thêm về kỹ thuật lập pháp trong dự thảo về hoạt động lưu trữ tư.
Ví dụ, trong nội dung của chương quy định về hoạt động lưu trữ tư còn có một số nội dung chưa thống nhất với nhau, như Khoản 5, Điều 45 có quy định khuyến khích cơ quan, tổ chức bán tài liệu có giá trị đặc biệt cho Nhà nước, nhưng ở Khoản 2, Điều 51 và Khoản 4, Điều 47 đặt ra nghĩa vụ bắt buộc các tổ chức, cá nhân này phải dành quyền ưu tiên mua cho Nhà nước.
Một số điều khoản còn có quy định mơ hồ, khó thực hiện. Chẳng hạn, Điều 49 quy định các tổ chức, cá nhân áp dụng quy định về hoạt động nghiệp vụ lưu trữ theo các Chương III, IV của luật này để thực hiện cho phù hợp là chưa rõ ràng, chưa rõ theo quy định cụ thể nào, gây khó khăn cho tổ chức, cá nhân trong việc triển khai thực hiện luật.
Một số điều khoản còn thiếu những nội dung quan trọng. Chẳng hạn như chưa quy định trách nhiệm của cá nhân, tổ chức trong việc công bố những tài liệu lưu trữ thì cần tuân thủ theo những quy định về bảo mật có liên quan của Nhà nước, không được xâm hại đến lợi ích của Nhà nước, của xã hội, của tập thể và các lợi ích công cộng khác.
Trước đó, sáng cùng ngày, Quốc hội đã thông qua Luật Căn cước, Luật Nhà ở (sửa đổi) và tiến hành thảo luận ở hội trường về Dự án Luật Thủ đô (sửa đổi); các báo cáo của Chính phủ về: Sơ kết thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị tại Thành phố Hà Nội, thành phố Đà Nẵng và kết quả 3 năm thực hiện tổ chức chính quyền đô thị tại Thành phố Hồ Chí Minh. Chiều cùng ngày, Quốc hội đã biểu quyết thông qua Luật Tài nguyên nước (sửa đổi).
