Hội thảo là một dịp quan trọng để các đại biểu phát huy trí tuệ, tâm huyết, luận bàn làm sáng tỏ những vấn đề lý luận, thực tiễn. Thế nhưng đáng buồn thay, không ít đại biểu lại xem hội thảo như sân khấu để phô trương, chứng tỏ bản thân với những mỹ từ sáo rỗng. Hành vi ấy là biểu hiện của căn bệnh “ngáo chữ”, khiến không ít hội thảo trở nên thiếu dân chủ, thiếu khoa học, gây lãng phí, nguy cơ dẫn tới nhiều mối nguy, hệ lụy.
Mối nguy từ bệnh “ngáo chữ”
Tại một cuộc hội thảo của ngành, chủ đề được xác định khá thiết thực, có ý nghĩa cả về phương diện lý luận và thực tiễn. Một nữ đại biểu trước hội thảo báo với ban tổ chức: “Bài tham luận của tôi dài 3 trang đã được in trong kỷ yếu nên tôi xin phép không đọc lại để khỏi làm mất thời giờ”. Một vị chủ tọa liền nói: “Không, cô cứ đọc bài tham luận của mình để bảo đảm đúng thời gian”. Những tưởng đã xong, nữ đại biểu nọ sau khi đọc xong tham luận của mình, liền xin phép chia sẻ một số “điều tâm huyết bấy lâu”. Chẳng quan tâm phía dưới nghĩ gì, nữ đại biểu cứ phát biểu tràng giang đại hải, khoe mẽ, tung hô, kể lể quá trình mình làm việc khó khăn thế nào, thành tích ra sao, rồi lên án, phê phán cá nhân này, tổ chức khác, khiến nhiều người nghe tỏ vẻ bức bối, khó chịu; ban tổ chức phải nhiều lần ngắt lời mới dừng được nữ đại biểu. Một số người chứng kiến tỏ ra ái ngại: Hội thảo chứ có phải buổi liveshow cá nhân đâu mà “ngáo chữ” đến vậy?
Thực tế, tại nhiều hội thảo hiện nay, bên cạnh những ý kiến tâm huyết, đi sâu vào vấn đề trọng tâm, cống hiến nhiều luận cứ khoa học, có tính lý luận và thực tiễn thì chúng ta vẫn gặp khá nhiều trường hợp bị “ngáo chữ” như vậy. Biểu hiện thường thấy của căn bệnh này là người phát biểu thao thao bất tuyệt, kiểu “nói như rồng leo”, không bám sát nội dung đề dẫn hội thảo, các vấn đề cốt lõi, những khó khăn, hạn chế, đề xuất giải pháp mà lại lạc đề, sa vào kể lể, tung hô thành tích bằng những mỹ từ sáo rỗng, sáo ngữ, lập ngôn, vừa máy móc, vừa thiếu khoa học, thiếu dân chủ. Thậm chí có đại biểu bước lên diễn đàn thì quên mất mình là ai, bỗng hóa thành “anh hùng”, có quyền phê phán, lời lẽ cay độc với người này, người nọ, tự huyễn hoặc bản thân… Lại có đại biểu “ngáo chữ”, không biết mình đang nói cái gì, nói đến đâu. Ngôn ngữ thì “đao to búa lớn”, sặc mùi sính ngoại, câu nào cũng phải thêm vào vài từ tiếng Anh như: “4.0”; thời đại “@”, “business”… mà quên mất rằng ngồi phía dưới toàn là các bậc tiền bối khoa học nước nhà.
Xét về mặt ngữ nghĩa, “ngáo chữ” và “sáo ngữ” hay “ngộ chữ” đều có nét tương đồng với nhau, ấy là hành vi đều dùng lời nói theo dạng rập khuôn máy móc, không truyền tải thông tin cần thiết, thiếu lý luận, thiếu thực tiễn. Nếu như “sáo ngữ” là hành vi người nói có dụng ý dùng lời lẽ mỹ miều, bùi tai, thuận chiều để “che lấp” những vấn đề không muốn nói, thì “ngáo chữ” là hành vi người nói không kiềm chế được lời nói của mình, ảo tưởng về bản thân, thậm chí là hành động phụ họa không bình thường trên hội thảo. Hành vi này vừa gây mất thời gian hội thảo, vừa vô bổ, lạc lõng, phiến diện. Người nghe vì thế cảm thấy mình như là “nạn nhân”, bị tra tấn tinh thần. Thậm chí, có chuyên gia còn đem so sánh hành vi “ngáo đá” và “ngáo chữ” trong các hội thảo trá hình xuất hiện lâu nay; tuy khác nhau về hành vi nhưng đều có điểm chung đó là nói về những đối tượng không còn ý thức được hành vi của mình, thường có hành động gây nguy hiểm cho bản thân, gia đình và cộng đồng.
Bệnh “ngáo chữ” có nhiều nguyên nhân, song cơ bản bắt nguồn sâu xa từ thói phô trương, ưa hình thức, sính dùng từ ngữ to tát, mỹ miều để chứng tỏ bản thân là người học cao, hiểu rộng, am tường thời cuộc, trí tuệ hơn người… Hành vi này thật sự nguy hiểm khi nó lan truyền từ người này sang người khác, bởi hiệu ứng “con gà tức nhau tiếng gáy”. Những người “ngáo chữ” chẳng những gây bực tức cho người nghe mà còn làm ảnh hưởng đến nội dung chương trình, kịch bản, chất lượng của cuộc hội thảo. Các vấn đề mang tính khoa học, lý luận và thực tiễn không được tập trung bàn luận, tháo gỡ, thậm chí đi lệch hướng, không bảo đảm tính khoa học, thiếu dân chủ, thiếu khách quan.
Nghị quyết Trung ương 4, khóa XII của Đảng chỉ rõ những biểu hiện: “Nói không đi đôi với làm; hứa nhiều làm ít; nói một đằng, làm một nẻo; nói trong hội nghị khác, nói ngoài hội nghị khác; nói và làm không nhất quán giữa khi đương chức với lúc về nghỉ hưu…”, được xác định là một trong số những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”. Bệnh “ngáo chữ” trong hội thảo, sáo rỗng, phát biểu xa rời thực tiễn chính là nguyên nhân làm mất niềm tin của nhân dân, cấp dưới, về lâu dài là mối nguy xói mòn niềm tin trong Đảng, kìm hãm sự phát triển của xã hội.
Mạnh mẽ thay đổi tư duy, thực hành nói đi đôi với làm
Hội thảo là cuộc gặp gỡ của những đại biểu có cùng mối quan tâm về một vấn đề khoa học hoặc thực tiễn cấp thiết. Cái đích cao nhất của hội thảo là đi đến tận cùng các vấn đề tri thức khoa học, tìm ra giải pháp để giải quyết vấn đề mà thực tiễn đang cần, lòng dân đang mong. Sẽ rất đáng quý nếu các đại biểu mang đến hội thảo những ý kiến hay, phát kiến mới, đóng góp cho nội dung trọng tâm hội thảo, giải quyết những khâu khó, việc yếu, cấp thiết.
Để hội thảo đạt hiệu quả thực chất, việc trước hết và quan trọng hàng đầu hiện nay là đòi hỏi những người đứng đầu, những người làm công tác tổ chức cần thay đổi tư duy, đặt ra yêu cầu cao trong công tác chuẩn bị và vận hành hội thảo. Tại phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 6-2021, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã chỉ đạo cần tiếp tục đổi mới cách thức tổ chức các phiên họp, từ khâu tổ chức, báo cáo tới khâu thảo luận, phát biểu. Trong đó, việc xây dựng các báo cáo phải theo hướng ngắn gọn, súc tích, dễ nghe, dễ hiểu, dễ nhớ, dễ làm, dễ kiểm tra, dễ đánh giá, tập trung vào những công việc trọng tâm…
Với tinh thần ấy, đã đến lúc cần kiên quyết nói không với bệnh “ngáo chữ” trong hội thảo. Cần phải xem đây là hành vi lệch chuẩn và vi phạm kịch bản, quy định của hội thảo để kịp thời xử lý. Theo đó, trước mỗi cuộc hội thảo, ban tổ chức cần phải xem xét, xây dựng kỹ lưỡng kịch bản, các đại biểu tham luận; trong đó làm rõ yêu cầu về thời gian, chủ đề, ý kiến phản biện… Việc mời các đại biểu tham luận, đóng góp ý kiến phải được xem xét phù hợp; đó phải là những người có học vấn, am hiểu, chuyên sâu về lĩnh vực hội thảo; có lý lịch khoa học tốt. Tránh việc mời đại biểu tham luận như một dịp để tri ân và giải quyết những mối quan hệ trong công tác. Quá trình điều hành hội thảo, người chủ trì cần linh hoạt, có phương pháp xử lý kịp thời, dứt khoát với các đại biểu mắc bệnh “ngáo chữ”.
Bản thân các đại biểu tham luận tại hội thảo cần phải xem đây là cơ hội quan trọng để đóng góp tâm huyết, trí tuệ, sáng kiến cho hội thảo. Từng người cần tích cực, chủ động nghiên cứu kỹ lưỡng chủ đề hội thảo và chắt lọc, cân nhắc kỹ lưỡng vấn đề mà mình được tham luận, bảo đảm tính lý luận, thực tiễn, thiết thực. Tránh trường hợp nói trong hội thảo khác, ra ngoài hội thảo nói khác, hay nói trong kỷ yếu khác nhưng tham luận trực tiếp lại khác. Hội thảo là cuộc hội ngộ của các chuyên gia, nhà khoa học, các đại biểu, thành công của cuộc hội thảo đó là công sức, trí tuệ, tâm huyết của tập thể được kết tinh, đúc rút, cung cấp nhiều luận cứ về mặt lý luận và thực tiễn, góp phần giải quyết thấu đáo vấn đề mà quần chúng nhân dân mong chờ. Bởi vậy, đứng trước hội thảo, mỗi đại biểu cần phải khiêm tốn, đúng mực, tránh hành vi lộng ngôn, cao ngạo, tự cho mình cái quyền được phê phán người này, người nọ. Muốn vậy, mỗi cán bộ, đảng viên phải không ngừng trau dồi kỹ năng, chuyên môn nghiệp vụ, kiến thức khoa học cả về lý luận và thực tiễn.
Một tham luận hay trong hội thảo cũng không phải là đọc nguyên văn như một bản báo cáo thành tích đã soạn sẵn, mà cần phải có những yếu tố phản biện, tranh luận, đóng góp, phát kiến. Bởi vậy cần phân biệt rõ việc phản biện và bệnh “ngáo chữ” trong hội thảo. Phản biện được hội thảo ghi nhận, đánh giá cao nếu đại biểu tham luận nêu lên được cái mới, tính đột phá, sáng tạo, thể hiện tinh thần dám nghĩ, dám nói, dám đột phá sáng tạo. Còn “ngáo chữ” lại là hành vi đáng phê bình bởi lối hoang tưởng, ảo tưởng sức mạnh cá nhân, khoe mẽ, sáo rỗng.
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh rất quan tâm nhắc nhở, giáo dục cán bộ, đảng viên phải nói những điều thiết thực, dễ hiểu, dễ thực hiện, tránh lời nói đao to búa lớn, sáo rỗng, nói không đi đôi với làm. Trong tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc” được Người viết năm 1947 với bút danh X.Y.Z, Bác chỉ rõ “ba chứng bệnh phải tẩy sạch” đó là bệnh chủ quan, bệnh hẹp hòi và bệnh ba hoa. Người yêu cầu: Phải tự phê bình và phê bình nghiêm khắc khi mắc vào những bệnh rất có hại ấy và phải quyết tâm sửa chữa trong tư tưởng và trong hành động, trong các mối quan hệ.
Trong bối cảnh toàn Đảng đang tích cực đẩy mạnh cải cách hành chính, đổi mới phong cách lãnh đạo, phương pháp công tác, lề lối làm việc trong các cơ quan của Đảng từ Trung ương tới cơ sở, bảo đảm tính khoa học, dân chủ, sâu sát, cụ thể, thì việc nói không với bệnh “ngáo chữ” trong hội thảo như nêu ở trên cần được nhận diện và sớm khắc phục. Muốn làm được điều này cần sự thay đổi trong tư duy của cả hệ thống chính trị, nhất là những người đứng đầu. Song hành với đó, mỗi cán bộ, đảng viên cần không ngừng tu dưỡng, rèn luyện, thực hành nói đi đôi với làm, gắn lý luận với thực tiễn, có như vậy mới tạo động lực cho sự phát triển nói chung.
TS PHẠM THỊ TRẦM
