Tác phẩm tham dự giải báo chí Búa Liềm vàng lần thứ IX-2024: Phát huy các giá trị và nguồn lực văn hóa để tạo động lực xây dựng thành phố Nam Định trở thành đô thị văn minh, hiện đại

Thành phố Nam Định nằm ở trung tâm vùng Nam đồng bằng sông Hồng; là một đô thị cổ, một trung tâm văn hóa, chính trị và tôn giáo từ giữa thế kỷ XIII. Trải theo chiều dài lịch sử, từ năm 1812 khi nhà Nguyễn cho xây dựng Thành Nam Định và Cột Cờ Nam Định, thành phố Nam Định được biết đến với tên gọi là Thành Nam. Với bề dày truyền thống và những giá trị văn hóa đặc sắc, thành phố Nam Định luôn gìn giữ và phát huy những di sản, những giá trị nhân văn cha ông để lại để vững bước trên con đường phát triển và hội nhập.

Rước kiệu trong lễ hội Khai ấn Đền Trần Xuân. (ảnh: Khánh Dũng)

Hiện nay, trên địa bàn thành phố Nam Định có 67 di tích, trong đó có 1 di tích xếp hạng quốc gia đặc biệt (Đền Trần, Chùa Phổ Minh), 8 di tích xếp hạng quốc gia, 11 di tích xếp hạng cấp tỉnh. Các di sản văn hóa vật thể trên địa bàn thành phố có giá trị tiêu biểu về lịch sử, văn hóa và kiến trúc nghệ thuật như: Quần thể di tích lịch sử – văn hóa Đền Trần, Chùa Vọng Cung, nhà thờ Khoái Đồng, Khu tưởng niệm đồng chí Lê Đức Thọ, khu phố cổ… Số lượng di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn thành phố cũng rất phong phú bao gồm các lễ hội truyền thống, (trong đó Lễ hội Đền Trần được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia), văn hóa ẩm thực như bánh cuốn làng Kênh, kẹo Sìu Châu Nguyên Hương, bánh Gai bà Thi..; các làng, phố nghề với các nghề truyền thống lâu đời như: hương trầm với các thương hiệu “hương Hàng Giấy”, hương trầm Thuận Xương ở các phố nghề như: Hàng Giấy (nay là phố Hoàng Văn Thụ); Hàng Nâu (nay là phố Minh Khai); làng trồng hoa, cây cảnh Phù Long (phường Nam Phong); làng nghề bánh cuốn làng Kênh (phường Lộc Vượng); làng làm bún Phong Lộc Tây (phường Cửa Nam), phố nghề thuốc bắc (nay là phố Bắc Ninh và Hoàng Văn Thụ)… Thành Nam là vùng đất văn hóa, giàu truyền thống khoa cử và cái nôi của các loại hình diễn xướng dân gian như nghệ thuật Chầu văn, chèo… Những địa danh: Trường Thi – Văn Miếu Thành Nam, Vị Hoàng, Vị Xuyên, Trường Thành Chung Nam Định…, cùng với bao tên tuổi nổi tiếng gồm các nhân sĩ trí thức, các nhà kinh tế, chính trị, quân sự, ngoại giao, văn hóa xã hội…, là niềm tự hào của mảnh đất văn hiến, hiếu học này.

Trong thời đại mới, một Thành Nam văn minh và hiện đại luôn là đích đến, là khát vọng của toàn thể Đảng bộ, quân và dân thành phố Nam Định. Thành phố phát triển mạnh mẽ, mang tầm vóc mới nhưng vẫn giữ được bản sắc văn hóa, hàm chứa giá trị truyền thống hơn 760 năm lịch sử. Khát vọng lớn lao này chỉ có thể hiện thực hóa khi có sự đồng tâm, đồng sức của cả hệ thống chính trị cũng như nhân dân thành phố Nam Định, đi liền với đó là những giải pháp đồng bộ, hiệu quả. Trong đó, văn hóa được xác định là nền tảng, động lực cho sự phát triển của thành phố.

Ngay từ khi thành lập, Đảng ta luôn coi trọng văn hóa, đồng thời xác định văn hóa là một mặt trận quan trọng. Tại Hội nghị lần thứ 9 BCH Trung ương Đảng (khóa IX) đã ban hành Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày 9/6/2014 về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Đặc biệt, tại Đại hội XIII của Đảng đã xác định: “Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc. Tăng đầu tư cho phát triển sự nghiệp văn hóa”. Có thể nói, đây là tư tưởng chỉ đạo xuyên suốt trong quá trình lãnh đạo cách mạng nước ta khẳng định vai trò đặc biệt quan trọng của văn hóa trong tiến trình phát triển bền vững của đất nước.

Thấm nhuần tư tưởng trên, trong những năm qua Thành ủy, UBND thành phố Nam Định đã ban hành các nghị quyết, chương trình hành động, kế hoạch để tập trung lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng và phát triển văn hóa, phát huy các giá trị và nguồn lực văn hóa tạo động lực thúc đẩy xây dựng thành phố Nam Định trở thành đô thị văn minh, hiện đại. Cụ thể: Thành ủy đã ban hành Kế hoạch số 84-KH/TU, ngày 30/6/2014 thực hiện Nghị quyết số 33-NQ/TW; UBND thành phố xây dựng Chương trình hành động số 16/CTr-UBND, ngày 30/10/2014 về triển khai thực hiện Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày 9/6/2014 về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước; Kế hoạch 68/KH-UBND ngày 13/10/2016 triển khai thực hiện Nghị quyết 07-NQ/TU của BCH Đảng bộ tỉnh Nam Định về “Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội tỉnh Nam Định”; Chương trình hành động số 10-CTr/TU ngày 18/8/2021 của Thành ủy và Kế hoạch số 92/KH-UBND ngày 24/8/2021 của UBND thành phố triển khai thực hiện Nghị quyết số 07-NQ/TU của Tỉnh ủy về tập trung xây dựng, phát triển thành phố Nam Định giai đoạn 2021-2025 với mục tiêu “Xây dựng, phát triển thành phố Nam Định nhanh, bền vững theo hướng hiện đại, có bản sắc riêng…”. Trên cơ sở đó huy động sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị và nhân dân, tập trung mọi nguồn lực, phát huy các giá trị tốt đẹp của văn hóa, sức mạnh con người để tạo động lực xây dựng thành phố Nam Định trở thành đô thị văn minh, hiện đại đã đạt được những kết quả quan trọng: Thành phố đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị vào các thiết chế văn hóa nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm văn hóa hướng đến phát huy giá trị văn hóa Thành Nam. Bằng việc xây dựng, cải tạo nhiều công viên, khu vui chơi công cộng như: Quảng trường Hòa Bình, công viên Vị Xuyên, công viên Prato…; lắp đặt dụng cụ luyện tập thể dục thể thao công cộng tại một số công viên trên địa bàn thành phố. Vừa qua, thành phố đã trình UBND tỉnh chủ trương xây dựng, cải tạo vườn hoa Điện Biên, Giàn leo nhằm tạo cảnh quan đô thị đồng bộ với Quảng trường Hòa Bình, hình thành không gian sinh hoạt cộng đồng, góp phần hoàn thiện hạ tầng kinh tế, xã hội văn minh, hiện đại. Trung tâm Văn hóa, Thông tin và Thể thao thành phố có phòng tập thể thao, bể bơi, phòng thư viện, 12 phòng phục vụ các lớp bồi dưỡng năng khiếu. 100% xã, phường trên địa bàn thành phố đều có nhà văn hóa; 100% thôn, xóm có nơi sinh hoạt văn hóa, 25 khu thể thao thôn, xóm, tổ dân. Phong trào văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao được quan tâm phát triển, thu hút đông đảo nhân dân tham gia.

Các phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” gắn với cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh” ngày càng phát triển cả về lượng và chất, đi vào chiều sâu. Hàng năm, toàn thành phố hiện có trên 90% hộ đạt danh hiệu gia đình văn hóa; trên 50% thôn, xóm, tổ dân phố được công nhận danh hiệu văn hóa, 100% tổ dân phố, thôn, xóm, đã ban hành hương ước, quy ước theo đúng quy định góp phần nâng cao vai trò tự quản của cộng đồng dân cư trong việc giữ gìn trật tự, an toàn xã hội gắn với thực hiện dân chủ ở cơ sở. Cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp tích cực xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, đạt chuẩn văn hóa; chú trọng xây dựng văn hóa công vụ trong các cơ quan hành chính Nhà nước. Việc xây dựng văn hóa trong kinh tế được các cấp, các ngành đẩy mạnh thực hiện, nhất là việc cải thiện môi trường đầu tư, cải cách hành chính, tạo điều kiện tốt nhất cho doanh nghiệp đầu tư phát triển kinh tế.

Công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa được coi trọng. Dự án xây dựng Khu Trung tâm lễ hội thuộc Khu di tích lịch sử – văn hóa thời Trần có tổng diện tích 92,53ha, bao gồm gồm 3 phân khu chính: Khu công viên văn hóa Trần (25,6ha); Khu Trung tâm lễ hội (23,6ha) và Khu đệm, dịch vụ, công trình hạ tầng kỹ thuật, hệ thống chiếu sáng với tổng mức đầu tư trên 734 tỷ đồng, đang dần đi vào hoàn thiện. Việc phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, tập quán tốt đẹp của cộng đồng dân cư, bài trừ các hủ tục lạc hậu trong việc cưới, việc tang, tổ chức lễ hội, khơi dậy lối sống văn hóa lành mạnh, tinh thần đoàn kết giúp nhau cùng phát triển kinh tế ngày càng lan tỏa rộng khắp.

Việc phát triển công nghiệp văn hóa được tập trung phát huy những sản phẩm thế mạnh, đặc trưng của thành phố phục vụ du lịch, dịch vụ, ẩm thực… trong đó tập trung đẩy mạnh phát triển du lịch văn hóa góp phần phát triển kinh tế, xã hội. Xây dựng tổ chức không gian lãnh thổ du lịch tỉnh và thành phố theo các cụm, trung tâm, tuyến, điểm du lịch đã phát huy tác dụng: vùng du lịch Tây – Bắc gồm địa phận thành phố Nam Định, các huyện Ý Yên, Vụ Bản với chức năng chính là du lịch văn hóa. Đây là vùng có nhiều tiềm năng phát triển du lịch văn hóa. Các di tích lịch sử – văn hóa nổi bật như Đền Trần, Phủ Dầy, hệ thống di tích nội thành Nam Định, một số làng nghề đúc đồng, chạm khắc gỗ truyền thống như Tống Xá, La Xuyên…

Để tiếp tục phát  huy vai trò của các giá trị và nguồn lực văn hóa trong công cuộc xây dựng thành phố Nam Định trở thành đô thị văn minh, hiện đại; thời gian tới, thành phố Nam Định xác định tiếp tục tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của hệ thống chính trị và toàn xã hội về vị trí, vai trò của sự nghiệp xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam nói chung và phát triển văn hóa, con người Thành Nam nói riêng. Đẩy mạnh hoạt động xã hội hoá lĩnh vực văn hoá cả về cơ sở vật chất, hình thức và nội dung hoạt động; đồng thời, nhân rộng các điển hình tiên tiến, những đơn vị xuất sắc, động viên kịp thời những nhân tố mới, quan tâm chỉ đạo những nơi phong trào còn nhiều khó khăn, những nơi xa trung tâm. Tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo của cấp uỷ, chính quyền từ thành phố đến cơ sở và sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ hoạt động của các ban, ngành, đoàn thể, tổ chức chính trị – xã hội, tổ chức thực hiện có chất lượng phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá”, tập trung xây dựng thôn, xóm, tổ dân phố văn hoá, cơ quan, đơn vị, gia đình văn hoá gắn với xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu, đô thị văn minh, tạo môi trường lành mạnh để phát triển bền vững. Tiếp tục đẩy mạnh việc “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”. Coi trọng quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, bố trí cán bộ lãnh đạo quản lý văn hóa đúng thực chất; xây dựng chiến lược phát triển đội ngũ cán bộ văn hóa của thành phố đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới. Nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước về văn hóa phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế hiện nay; cụ thể hóa các quan điểm, đường lối của Đảng về văn hóa, ban hành các văn bản phù hợp với điều kiện và thực tiễn của địa phương. Chủ động đấu tranh phòng, chống các biểu hiện suy thoái về tư tưởng, đạo đức, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trên lĩnh vực văn hóa. Đẩy mạnh sự nghiệp giáo dục và đào tạo ở địa phương, đơn vị, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện trong các trường học, mở rộng các trung tâm học tập cộng đồng, khuyến khích cán bộ, đảng viên và nhân dân tự học tập vươn lên, góp phần nâng cao dân trí, tạo điều kiện tiếp thu, ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất và đời sống. Tăng cường hướng dẫn, kiểm tra nhằm nâng cao chất lượng hoạt động văn hoá và thông tin; thực hiện đúng quy định trong việc cưới, việc tang lễ hội; đẩy lùi các tệ nạn, mê tín dị đoan. Đẩy mạnh đầu tư cơ sở vật chất, duy trì hiệu quả hoạt động các mô hình văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao; nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của nhà văn hoá tổ dân phố, thôn, xóm, tăng cường tiềm lực và tài lực cho hoạt động văn hoá đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ ngày càng cao của sự nghiệp đổi mới…

Phát huy các giá trị và nguồn lực văn hóa để xây dựng thành phố Nam Định văn minh, hiện đại, kết hợp hài hòa, nhuần nhuyễn giữa giữ gìn bản sắc văn hóa với phát triển kinh tế, giữa phát triển kinh tế với phát triển văn hóa, trong đó, văn hóa vừa là mục tiêu, vừa là nền tảng, nguồn lực, động lực để phát triển thực sự là hướng đi đúng đắn, lâu dài của lãnh đạo thành phố Nam Định. Đúng như trong bài phát biểu tại Hội nghị văn hóa toàn quốc năm 2021, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh: “Văn hóa thực sự là nền tảng, nguồn lực nội sinh và động lực đột phá cho phát triển kinh tế – xã hội và hội nhập quốc tế, đặt văn hóa ngang hàng với kinh tế và các lĩnh vực trọng yếu khác của đất nước”./.

Đinh Thị Mai

(Phòng Văn hóa và Thông tin thành phố Nam Định)