Dọc là loại quả quen thuộc ở Phú Thọ, được sử dụng để tạo vị chua trong món canh chua giải nhiệt mùa hè. Theo tìm hiểu, loại quả này có hình cầu, khi non sẽ có màu xanh nhạt, khi già vỏ chuyển sang màu xanh sẫm, vỏ cứng. Dọc khi chín sẽ chuyển sang màu vàng.
Người dân Phú Thọ cho biết trái dọc dùng để nấu canh là quả già, bởi những quả dọc còn non hay những quả dọc chín sẽ không được sử dụng nhiều để nấu canh, vị chua lúc này của quả không được ngon.
Cây dọc có nhiều u lồi, có chiều cao trung bình từ 10 – 15m. Cành dọc mọc ngang, có mủ vàng, lá mọc đối, hoa đơn tính. Cây ưa sáng và ẩm, có khả năng chịu hạn, có thể trồng dọc bằng hạt hoặc cây con. Trước đây, quả dọc mọc dại, đến mùa chín rụng đầy không ai ngó ngàng, chỉ có một số ít hái về nấu canh chua. Vài năm gần đây, thứ quả này “lên đời” thành đặc sản lạ ở thành phố, nhiều người tìm mua về nấu thử.
Chị Nga, tiểu thương ở chợ Xa La (Hà Đông, Hà Nội) chia sẻ, quê chị ở Phú Thọ nên trồng rất nhiều cây dọc. Vì thế, cứ vào mùa, chúng lại cho quả trĩu cành. Ăn không hết, nhà chị thường thu hái rồi gửi xuống thành phố bán.
“Quả dọc kéo dài từ đầu mùa hè tới đầu thu. Quả này có vị chua thanh nên nấu canh cá rất thanh mát, ngon miệng. Với nhiều người, đây là nguyên liệu không thể thiếu của những nồi canh chua cá, nếu không có thì mất đi vị chua đặc trưng. Vị chua của quả dọc khác biệt với vị chua của chanh, của sấu, nếu ai đã từng được ăn canh chua quả dọc thì sẽ mê mẩn thứ quả này”, chị Nga chia sẻ.
Chị Nga cho biết, quả dọc dễ bị giập, thâm vỏ nên lúc vận chuyển từ Phú Thọ xuống Hà Nội phải nhẹ nhàng, cẩn thận. Một kg trái dọc có giá khoảng 70.000 đồng/kg. Quả dọc tươi có thể bảo quản trong ngăn mát khoảng 15 – 20 ngày, nếu hút chân không và bảo quản trong ngăn đông tủ lạnh sẽ giữ được khoảng 2 – 3 tháng. Người dân ở Phú Thọ còn thái nhỏ và đem phơi, sấy khô trái dọc để ăn quanh năm.
Ở Phú Thọ, món canh chua trái dọc là đặc sản nổi tiếng. Để nấu canh chua, đầu tiên phải ướp cá với chút nghệ, chút gia vị cho cá thấm đều. Trong lúc chờ cá thấm gia vị thì đun sôi trái dọc với nước, chuẩn bị cho nồi nước chua. Tiếp đến dầm trái dọc ra cho vị chua thấm đều, rồi bỏ cá và cà chua đã xắt sẵn vào, tiếp tục cho lên bếp đun sôi.
Trong quá trình nấu sẽ nêm gia vị cho vừa miệng. Đợi khi nồi canh sôi, tiếp tục cho rau ngổ, ngò gai đã xắt nhỏ vào nồi canh là đã có món canh cá trái dọc dậy mùi thơm.
Từ thứ quả dại, trái dọc giờ đây đã được người dân biết tới nhiều hơn và tìm mua vào mùa hè.
