ຄູ່ແຝດ Kinh - Thuong: "ຄົນກາງ" ທີ່ງຽບ.

ket-nghia-hxh.1(1).jpg — ຜະລິດຕະພັນເຊລາມິກ ແລະ ທອງສຳລິດ “ຕົ້ນກຳເນີດ” ຈາກເຂດທົ່ງພຽງ...

ທີ່ຮັກແພງ, ໄວ້ວາງໃຈຄົນ

“… ເຮືອນຂອງຂ້ອຍກວ້າງໃຫຍ່ ແລະເຕັມໄປດ້ວຍໄຫ,/ ຂ້ອຍເປັນນາຍລ່າສັດທີ່ດີທີ່ສຸດ/ ແລະທົ່ງນາຂອງຂ້ອຍງາມທີ່ສຸດ/ ໄກ່ຈະເຮັດໃຫ້ພວກເຮົາ/ ແລະຂ້ອຍຈະພາເຈົ້າເຂົ້າໄປໃນປ່າ/ ຜູ້ໃດທີ່ພະຍາຍາມຢຸດຂ້ອຍ/ ຈະຖືກຫອກຂ້າສອງສິບເທື່ອ.”

ເພງຍ້ອງຍໍໄຫຫີນຂອງຊາວເຜົ່າເກີຕູ, ໂດຍນັກຄົ້ນຄ້ວາ Tran Ky Phuong ໄດ້ຄັດສະເໜີຈາກເອກະສານຂອງ Le Pichon (ວາລະສານ Bulletin des Amis du Vieux Hue ໄດ້ພິມຈຳໜ່າຍແຕ່ປີ 1938), ໄດ້ເປີດເຜີຍຄວາມໂຊກດີ “ເຕັມໄຫ”. ແຕ່ເສັ້ນທາງທີ່ໄຫຫີນຕ້ອງ “ໄປ”, ຈາກເຂດທົ່ງພຽງໄປຮອດເຂດສູງ, ກ່ອນຈະຖືກຈັດໃຫ້ເປັນລະບຽບຮຽບຮ້ອຍຢ່າງສະຫງ່າງາມຢູ່ພາຍໃນເຮືອນຂອງຊາວ Co Tu, ແມ່ນ “ເຊື່ອງຊ້ອນ”. ຕໍ່ມາ, ໄຫຫີນ ແລະ ຜະລິດຕະພັນເຄື່ອງປັ້ນດິນເຜົາ ໄດ້ປະກົດຕົວຫຼາຍຂຶ້ນໃນການເຄື່ອນໄຫວຊຸມຊົນຂອງບັນດາຊົນເຜົ່າຢູ່ເຂດເນີນສູງ.

ເພື່ອໄດ້ໄຫຫີນທີ່ສວຍງາມ, ຊາວເຜົ່າ ກຶມມຸ ຕ້ອງໄປຕະຫຼາດທົ່ງພຽງເພື່ອແລກປ່ຽນກັບຊາວເຜົ່າເກີຕູ (pr'đì noh). ໃນວຽກງານ “ສິລະປະຈຳປາ - ຄົ້ນຄ້ວາກ່ຽວກັບສະຖາປັດຕະຍະກຳຫໍ ແລະ ຫໍບູຊາ” (ສຳນັກພິມຈຳໜ່າຍ Gioi 2021), ນັກຄົ້ນຄ້ວາ Tran Ky Phuong ໃຫ້ຮູ້ວ່າ, ແຕ່ລະຄອບຄົວ Co Tu ລ້ວນແຕ່ມີຄວາມຕ້ອງການເກັບກຳໄຫຫຼາຍຢ່າງ, ດັ່ງນັ້ນເຂົາເຈົ້າຈຶ່ງມີສາຍພົວພັນດ້ານການຄ້າທີ່ເປັນມູນເຊື້ອ ເຊິ່ງຖືວ່າເປັນເພື່ອນ/ອ້າຍນ້ອງເພື່ອແລກປ່ຽນບັນດາຜະລິດຕະພັນນີ້ເປັນປະຈຳ.

ຊຸມຊົນໃນເຂດເນີນສູງອື່ນໆມີຄວາມຕ້ອງການທີ່ຄ້າຍຄືກັນ. ແຕ່ທໍາອິດ, ພວກເຂົາຕ້ອງມີຜະລິດຕະພັນທຽບເທົ່າເພື່ອແລກປ່ຽນ, ຫຼືມີເງິນ. ໃນບົດເພງຂັບໄລ່ແມ່ຕູ້ Ca Dong ຢູ່ແຂວງ ກວາງນາມ ໂດຍນັກຄົ້ນຄ້ວາ ຫງວຽນວັນບອນ (ເຕິນຮ່ວາຍດາວູ), ມີບາດກ້າວການຫາເງິນເພື່ອຊື້ສິນຄ້າ, ຂອງຂວັນ:

“…ຢ່າຮ້ອງໄຫ້ຫຼາຍ/ ປາກຂອງເຈົ້າເຈັບ/ ຢ່າຮ້ອງໄຫ້ຫຼາຍ/ ພໍ່ຂອງເຈົ້າໄປຕັດໄຄ້/ ໄປຂາຍຢູ່ຕາດຂ້ອຍ ເພື່ອຊື້ຂອງໃຫ້ເຈົ້າ”. (ຫງວຽນວັນບອນ, ນິຄົມຊາວກະສີກອນ ກວາງນາມ - ດ່າໜັງ, ເຫຼັ້ມ 3).

ນັກຄົ້ນຄ້ວາ ເຈີ່ນກີເຟືອງ ອະທິບາຍກ່ຽວກັບເຄືອຂ່າຍແລກປ່ຽນສິນຄ້າລະຫວ່າງເຂດທົ່ງພຽງ ແລະ ເນີນສູງ ສະແດງໃຫ້ເຫັນວ່າ, ໃນໄລຍະຜ່ານມາ, ຊາວເຜົ່າ ກຶມມຸ ໄດ້ຂົນເຄື່ອງໄປຕະຫຼາດໃຫຍ່ຄື: ຮ່າຕິ້ງ, ອ່າວເຮີ, ຕຸຍຮ່ຽນ… ເພື່ອແລກປ່ຽນໄຫຫີນ ແລະ ໂກງ. ກົງກັນຂ້າມ, ຊາວເຜົ່າກິງມັກນຳສິນຄ້າໄປຍັງໝູ່ບ້ານທີ່ຢູ່ຫ່າງໄກເພື່ອຂາຍແລກປ່ຽນ. ໂດຍປົກກະຕິ, ການຕະຫຼາດຂອງສິນຄ້າທີ່ມີລາຄາສູງເຊັ່ນ: jars ທີ່ມີຄ່າແມ່ນແນະນໍາໂດຍ "ຕົວແທນຈໍາຫນ່າຍ".

ແນ່ນອນ, ພວກເຂົາມີຄວາມຫນ້າເຊື່ອຖື. “ເນື່ອງຈາກວ່າ jars ເປັນຂອງທີ່ສູງທີ່ສຸດ, ເພື່ອແລກປ່ຽນ jars, ປົກກະຕິແລ້ວຫນຶ່ງຕ້ອງຜ່ານຕົວກາງ. ພວກເຂົາເຈົ້າແມ່ນຄົນທີ່ສາມາດສື່ສານໃນພາສາ Co Tu ຫຼື Kinh. ຊາວເຜົ່າ ກຶມມຸ ເອີ້ນຄົນກາງວ່າ, “ອັດລົມ”, ຊຶ່ງໝາຍເຖິງຜູ້ຂາຍສິນຄ້າ. ຕົວກາງສາມາດເປັນ Kinh ຫຼື Co Tu. ເມື່ອເຂົາເຈົ້າໄດ້ຍິນວ່າມີຄົນຕ້ອງຊື້ໄຫ, ເຂົາເຈົ້າຈະຊີ້ນຳຜູ້ຊື້ໂດຍກົງໄປພົບຜູ້ຂາຍເພື່ອເບິ່ງໄຫ, ແລ້ວສອງຄົນຈະປຶກສາຫາລືແລກປ່ຽນກັນ” (Tran Ky Phuong, ibid).

"ຜູ້ຂົນສົ່ງ" ໃນປ່າ

ຢູ່ເທິງແມ່ນ້ຳກາຍ, ທາງທິດເໜືອຂອງແມ່ນ້ຳຫວູຢາ, ຫ່າງຈາກເບັນຢາງປະມານ 30 ກິໂລແມັດ, ມີທະເລຊາຍຂະໜາດໃຫຍ່ຊື່ວ່າ “ບ່າຈ່າວ”, ເຄີຍເປັນຕະຫຼາດທີ່ຄຶກຄື້ນ, ປະຈຸບັນຕັ້ງຢູ່ຕາແສງ ດ໋າຍດົງ (ດ່າລົກ). ຜູ້ເຫັນເຫດການໃຫ້ຮູ້ວ່າ: ປະຊາຊົນຢູ່ເຂດທົ່ງພຽງໄດ້ນຳເອົາເຄື່ອງຂອງທົ່ວໄປມາທີ່ນີ້ເຊັ່ນ: ນ້ຳປາ, ເກືອ, ເສື່ອ, ຜ້າແພ ແລະ ອື່ນໆ ເພື່ອແລກເອົາໃບໝາກຫຸ່ງ, ນ້ຳເຜິ້ງ, ເປືອກຕົ້ນເຜືອກ (ເພື່ອແກ້ມ). ສ່ວນຊາວເຜົ່າ ກຶມມຸ, ຖ້າຢາກໄດ້ບັນດາເຄື່ອງຂອງທີ່ມີຄຸນຄ່າຄື: ໄຫ, ກົງ, ໝໍ້ທອງແດງ, ຖາດທອງແດງແລະອື່ນໆ, ເຂົາເຈົ້າຕ້ອງຂົນສົ່ງສິນຄ້າໄປຕະຫຼາດກາງເມືອງ ຮ່າຕິ້ງ, ຮ່ານາມ, ອ່າວເຮີ ເພື່ອແລກປ່ຽນ ຫຼືຊື້.

ket-nghia-hxh.2.jpg — ... ໄດ້ກາຍເປັນຊັບສິນສ່ວນຕົວ ແລະ ມີຢູ່ໃນຊີວິດດ້ານວັດທະນະທຳ ແລະ ຈິດວິນຍານຂອງຊາວ ກວ໋າງນາມ ພາບ: HXH

ໃນໄລຍະຜ່ານມາ, ການພົວພັນ Kinh -Shang ໄດ້ສະໜິດສະໜົມ, ພິເສດແມ່ນຜ່ານເສັ້ນທາງການຄ້າ. ດ້ວຍເຫດນັ້ນ, ນັບແຕ່ຕົ້ນສະຕະວັດທີ 20, ບັນດານັກລ່າເມືອງຂຶ້ນ ຝະລັ່ງ ໄດ້ສ້າງຕັ້ງສະຖານີ ອານດຽມ (ເຂດຊາຍແດນລະຫວ່າງກາງ ດ່າເລີ໋ກ ແລະ ເຂດເນີນສູງ ຮ່ຽນ-ຈ່າງ) ເພື່ອນຳໃຊ້ກົນອຸບາຍເປີດກວ້າງເສລີພາບດ້ານການຄ້າ ແລະ ການຄ້າ, ວາງແຜນດຶງດູດຊາວບັນດາເຜົ່າຢູ່ເຂດພູດອຍ. ເລິກເຊິ່ງກວ່ານັ້ນ, ສັດຕູຢາກຫຼຸດຜ່ອນອິດທິພົນຂອງຊາວຄ້າຂາຍ Kinh ຢູ່ບັນດາແຫຼ່ງກຳເນີດຂອງແມ່ນ້ຳ Bung ແລະ Cai.

ໃນກາງຊຸມປີ 1950, ຊາວເຜົ່າ ກຶມມຸ ໄດ້ຖືກເອີ້ນວ່າ “ພໍ່” ຫຼື “ລຸງ” ດ້ວຍຄວາມເຄົາລົບນັບຖືຈາກຊາວເຜົ່າ ກຶມມຸ ຍ້ອນມີຄວາມສະໜິດສະໜົມ. ເໝືອນດັ່ງ “ພໍ່ລາກ”, “ພໍ່ບຸນ” ຢູ່ຕະຫຼາດ ອ່າງໄຫ; “ພໍ່ຊູ້”, “ພໍ່ເລົາ”, “ພໍ່ເຈືອງ” ຢູ່ຕະຫຼາດ ຮ່າຕິງ ແລະ ຮ່ານາມ; “ລຸງເດ” ຢູ່ຕະຫຼາດ ຕຸຍເງິນ. ຕາມການຄົ້ນຄ້ວາຂອງນັກປະພັນ ເຈີ່ນກີເຟືອງ, ຜູ້ທີ່ມີຊື່ວ່າ “ລຸງເດ” ຢູ່ຕະຫຼາດຕຸຍໂລນ ມີຊື່ເຕັມວ່າ ໄມເດ, ເກີດໃນປີ 1913.

ເດືອນເມສາ ປີ 1975, ເມື່ອໄດ້ຍິນຂ່າວວ່າ ພະອົງຖືກຮຽກຕົວໃຫ້ໄປເຮັດວຽກກັບລັດຖະບານປະຕິວັດ (ເພາະພະອົງເປັນເຈົ້າໜ້າທີ່ຮັກສາຄວາມປອດໄພຂອງລະບອບເກົ່າ), ປະຊາຊົນກຸ່ມໜຶ່ງຢູ່ເຂດ ຈູງມານ ໄດ້ລົງມາຖາມ. ເຂົາເຈົ້າໂຕ້ຖຽງວ່າ, ໃນໄລຍະຕ້ານອາເມລິກາ, ໂດຍບໍ່ມີການຊ່ວຍເຫຼືອຈາກ “ລຸງເດ”, ເຂົາເຈົ້າບໍ່ສາມາດຊື້ອາຫານ ແລະ ຢາປົວພະຍາດເພື່ອສະໜອງໃຫ້ພະນັກງານປະຕິວັດທີ່ປະຕິບັດງານຢູ່ເຂດດັ່ງກ່າວ... ພາຍຫຼັງຄຳຮ້ອງຟ້ອງນັ້ນ, “ລຸງເດ” ຖືກປົດປ່ອຍ, ເຖິງແມ່ນເຮັດວຽກຢູ່ສະຫະກອນຫັດຖະກຳຂະໜາດນ້ອຍຢູ່ແຂວງ ຮ່ວາວາງ ແລະ ສືບຕໍ່ຄ້າຂາຍຜະລິດຕະພັນປ່າກັບຊາວເຜົ່າ ກືຕູ ຢູ່ແຂວງ Trung Man (18).

ບາງຄັ້ງ, "ຜູ້ຂົນສົ່ງ" ຍັງປະເຊີນກັບຄວາມສ່ຽງບາງຢ່າງເນື່ອງຈາກການຂັດແຍ້ງຂອງຜົນປະໂຫຍດ, ສ່ວນໃຫຍ່ແມ່ນຍ້ອນລາຄາແລກປ່ຽນທີ່ບໍ່ຍຸດຕິທໍາ. ມີເຫດການແກ້ແຄ້ນທີ່ເກີດຂຶ້ນໃນຕົ້ນຊຸມປີ 1920 (ຕາມການເລົ່າຂອງທ່ານ Quach Xan ນັກປະຕິວັດນັກຮົບເກົ່າ) ຕໍ່ແມ່ຄ້າຜູ້ໜຶ່ງຊື່ “ນາງທາມ” ຢູ່ຕະຫຼາດ ຮ່ານາມ. ແຕ່ປະເພດຂອງການຂັດແຍ້ງນີ້ບໍ່ແມ່ນເລື່ອງທົ່ວໄປ, ແລະສ່ວນຫຼາຍແມ່ນ "ຕົວກາງ" ສະເຫມີໃຫ້ກຽດ, ໄວ້ວາງໃຈແລະມອບຫມາຍ. ເຂົາເຈົ້າສົມຄວນໄດ້ຮັບການກ່າວເຖິງໃນການສັງເຄາະສາຍພົວພັນຄູ່ແຝດ ກີງ-ທ້ວນ ຢູ່ເຂດກວາງນາມ.

ທີ່ມາ: https://baoquangnam.vn/ket-nghia-kinh-thuong-tham-lang-nguoi-trung-gian-3145318.html