Nỗi lo khô hạn của già làng
Theo chân già làng Pờ Dần Xinh, chúng tôi đi dọc một vòng quanh xã Sín Thầu (huyện Mường Nhé, Điện Biên). Người già, trẻ con ở Sín Thầu gặp già đầu gật đầu cúi chào lễ phép. Họ đã sống ở đây quây quần từ bao đời, bao kiếp… Họ thuộc tính cách từng người trong bản. Người Hà Nhì nghĩa tình, chung thủy bao năm theo cách mạng, Đảng, Bác Hồ… Sau nhiều nỗ lực, đến nay đời sống của đồng bào Hà Nhì nơi đây đã được nâng lên. Những mái nhà tranh được thay bằng những làn sóng tôn xanh, đỏ. Điều đáng quý là dù nhịp sống có đổi thay đến đâu, họ vẫn giữ hồn, cốt dân tộc. Và Tết mùa mưa của người Hà Nhì là một nét đẹp của văn hóa truyền thống ở nơi đây.
Theo quan niệm của người dân tộc Hà Nhì tại huyện Mường Nhé, vào thời điểm từ 15/5 – 15/7 âm lịch hàng năm là vào mùa mưa, tiết trời bắt đầu thay đổi giao mùa; khi ấy các vị thần sông, nước bắt đầu hoành hành, sấm sét, xói mòn, lũ quét… gây ảnh hưởng tới sức khỏe con người và hoạt động lao động của bà con. Chính vì vậy, người Hà Nhì phải tổ chức nghỉ ngơi để ăn tết giữa mùa mưa, vào một ngày được ấn định giữa tháng; đồng thời làm nghi lễ cầu mưa, gọi “thần mưa” về nhận lễ vật mà bà con cầu cúng, để thần ban cho họ khỏe mạnh, cuộc sống ấm no, mùa màng bội thu.
Có dịp đến bản Tả Kố Khừ, xã Sín Thầu, huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên chúng tôi được dự tết mùa mưa của bà con nơi đây, già làng Pờ Dần Xinh chia sẻ: “Mọi năm vào dịp này, trời mưa nhiều lắm, vì đó mà tết mùa mưa luôn vui vầy, phấn khởi. Tuy nhiên năm nay, thời tiết có phần cực đoan, khô hạn và rất ít mưa, đến thời điểm tổ chức ăn tết mùa mưa mà vẫn thiếu những cơn mưa nặng hạt tưới đẫm cho cây trồng, ruộng đồng của bà con. Dù rất vui mừng vì con cháu, họ hàng nơi xa trở về và cả khách du lịch thập phương đã về dự tết mùa mưa, nhưng tôi vẫn canh cánh một nỗi trăn trở, lo âu về thời tiết. Mong sao sau dịp nghỉ ngơi ăn tết mùa mưa, bà con trở lại lao động vụ mùa thì thời tiết cũng thuận hòa hơn, những cơn mưa cũng đổ xuống cung cấp nước tưới cho mùa màng…”
Nỗi niềm lo âu của già làng Pờ Dần Xinh cũng là nỗi lo chung của bà con dân tộc Hà Nhì trong bản Tả Kố Khừ nói riêng và người Hà Nhì tại huyện Mường Nhé nói chung. Bởi từ xa xưa, tập quán của người dân tộc Hà Nhì vốn dĩ làm nông nghiệp, canh tác trên nương và dựa vào lợi tức rừng để sinh sống; thế nên việc thời tiết mưa thuận gió hòa đối với họ vô cùng quan trọng.
Không những thế, sau thời điểm diễn ra tết mùa mưa, vào tháng 6 hàng năm, nhiều diện tích lúa nương và cây rau màu của bà con bước vào giai đoạn thu hoạch, việc tiết trời quá khô hạn, thiếu đi những cơn mưa tưới đẫm khiến bà con ai cũng thấp thỏm lo lắng liệu vụ mùa này hạt lúa có thể chín đều, rau quả có thể thu hoạch được hay không…?!
Dù vậy, tết mùa mưa năm nay, bà con Hà Nhì ở bản Tả Kố Khừ vẫn tổ chức các nghi thức cúng thần mưa một cách trang trọng, đủ đầy lễ vật. Bên cạnh mâm cỗ cúng có thịt, rượu và lễ vật sống (là một số gia súc, gia cầm do bà con nuôi) của mỗi hộ gia đình, người già trong gia đình cũng dành thời gian cúng thần mưa lâu hơn mọi năm. Lời cúng được đọc bằng tiếng Hà Nhì, mong thần mưa về chứng nhận lễ vật và phù hộ cho mưa thuận, gió hòa để mùa màng bội thu.
Tế lễ cầu mưa
Không chỉ tổ chức lễ cúng thần mưa trong nhà, dịp tết mùa mưa năm nay, bà con Hà Nhì sinh sống tại xã Chung Chải, huyện Mường Nhé còn tổ chức lễ cúng ngay bên bờ dòng suối Nậm Ma – con suối lớn chảy qua địa bàn xã. Việc này cũng nhằm “cầu mưa” để con suối Nậm Ma đầy nước, cung cấp nước tưới cho mùa màng của người dân nhiều bản trong xã, sau những ngày suối cạn trơ dòng vì thiếu mưa.
Gặp gỡ chúng tôi trong lễ cúng thần mưa bên bờ suối Nậm Ma tại bản Đoàn Kết, xã Chung Chải, ông Pờ Xè Chừ, Bí thư Đảng ủy xã Chung Chải, nói: “Dòng Nậm Ma là suối lớn, có nhiệm vụ tiếp nhận nước chảy từ thượng nguồn hai suối lớn nơi ngã ba biên giới (Việt – Lào – Trung Quốc), cung cấp nước phục vụ đời sống người Hà Nhì, đồng thời điều tiết nước cho nhiều suối nhỏ trên địa bàn huyện Mường Nhé, như: Nậm Nhé, Nậm Là…
Hàng năm, vào vào mỗi mùa mưa như dịp này, các dòng chảy đều đổ về suối Nậm Ma, khiến nước suối dâng cao hơn chục mét, đủ nước tưới tiêu nội đồng và tích nước vào các hồ, ao cho bà con nuôi trồng, sử dụng đến tận mùa khô (tháng 9, tháng 10) Nhưng năm nay mưa ít, nước suối cạn sắp tới đáy, bà con ai cũng lo lắng không biết mực nước có duy trì được cho tưới tiêu hay không. Cũng vì nỗi lo ấy mà bà con quyết định làm nghi thức “cầu mưa” trong tết mùa mưa bên bờ suối Nậm Ma năm nay”.
Sáng hôm đó, bên bờ suối Nậm Ma, lễ cúng thần mưa diễn ra với sự có mặt của đông đảo bà con người Hà Nhì trong bản Đoàn Kết. Thầy cúng mặc bộ trang phục đen đặc trưng của người Hà Nhì bắt đầu cầu gọi thần mưa về chứng kiến. Rồi mời già làng cùng dân bản thả lễ vật dọc hai bên bờ suối để cảm tạ thần mưa, mong cho nước suối dâng cao đúng mùa, điều tiết nước hài hòa, không gây lũ ống, lũ quét và đủ nước cung cấp cho mùa màng người dân.
Trong tiềm thức của người Hà Nhì sinh sống tại huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên, tết mùa mưa luôn có ý nghĩa lớn, quan trọng bởi điều đó ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất mùa màng và quyết định đời sống kinh tế của bà con. Có thể tết mùa mưa năm nay, bà con chưa có được niềm vui trọn vẹn vì thời tiết cực đoan, khô hạn, thiếu mưa… Thế nhưng ai cũng tin tưởng thời tiết sẽ khả quan hơn trong những ngày tháng tới. Điều này cũng thể hiện niềm tin bất diệt của người dân tộc Hà Nhì vào thời tiết trong tín ngưỡng tâm linh lâu đời của họ ở nơi đây. Đó là câu chuyện cầu mưa của người Hà Nhì nơi cực Tây Tổ quốc.
