Lầu Công Chúa Hậu Lâu, hay còn gọi là Tĩnh Bắc Lâu hoặc Pagode des Dames (Chùa các bà), là một công trình độc đáo, nằm yên bình giữa lòng Hoàng Thành Thăng Long, mang trong mình những dấu ấn sâu đậm của lịch sử vương triều Việt Nam. Được xây dựng sau thời Hậu Lê, nơi đây từng là nơi sinh hoạt của hoàng hậu, công chúa và các cung tần mỹ nữ. Đến thời Nguyễn, Hậu Lâu tiếp tục làm nơi dừng chân cho các cung tần theo vua mỗi chuyến công du Bắc Hà, để lại những câu chuyện về cuộc sống nơi hậu cung. Sự bền bỉ qua thời gian và nét kiến trúc độc đáo của tòa lầu đã khẳng định giá trị vĩnh cửu của nó trong dòng chảy lịch sử.
Tòa lầu được xây dựng với diện tích 2.392m², kiên cố bằng gạch, với phần dưới hình hộp, và bên trên là các tầng mái xếp chồng tinh tế. Kết cấu ba tầng của lầu hài hòa giữa vẻ đẹp truyền thống và hiện đại. Tầng dưới cùng với ba tầng mái, lầu trên mang hai tầng mái, phỏng theo kiến trúc chồng diêm đặc trưng của cung đình Việt Nam. Những đầu đao uốn lượn ở bốn góc, họa tiết hình rồng và hổ phù đắp nổi trên mái làm tăng thêm vẻ uy nghi của công trình. Tuy nhiên, đến cuối thế kỷ XIX, Hậu Lâu đã hư hỏng nặng và được người Pháp cải tạo lại, mang dáng vẻ mà chúng ta thấy ngày nay.
Với phong cách kiến trúc kết hợp Đông – Tây, Hậu Lâu mang vẻ đẹp hài hòa giữa sự tinh tế của kiến trúc Việt Nam và sự thực dụng của kiến trúc Pháp. Những bức tường dày của tòa lầu giúp không gian bên trong luôn giữ được sự mát mẻ vào mùa hè và ấm áp vào mùa đông, một đặc điểm thường thấy trong kiến trúc thuộc địa Pháp. Sự kết hợp này tạo nên một vẻ đẹp vừa cổ kính vừa hiện đại, thể hiện sự tinh tế của người xưa trong việc giao thoa văn hóa và kiến trúc. Đặc biệt, tầng lầu thứ ba với hai tầng tám mái được thiết kế lý tưởng để thưởng ngoạn khung cảnh xung quanh, mang đến cho người xem cái nhìn bao quát về toàn bộ khu vực Hoàng Thành.
Những cuộc khai quật khảo cổ học tại Hậu Lâu vào cuối thập niên 1990 đã hé lộ nhiều hiện vật quý giá, từ những mảnh gốm sứ tinh xảo thời Lê Sơ cho đến dấu tích bến nước cổ từ thời Lý – Trần. Tại độ sâu 3,2m, các nhà nghiên cứu đã tìm thấy dấu tích của bến nước thời Lê, được xây dựng bằng gạch và đá chân tảng hoa sen đặc trưng thời Lý, Trần. Những phát hiện này càng củng cố thêm vai trò của Hậu Lâu trong tổng thể khu trung tâm Hoàng Thành Thăng Long, khẳng định rằng đây từng là nơi sinh hoạt của hoàng gia, là chứng nhân của nhiều triều đại rực rỡ trong lịch sử.
Các bức tường im lặng của Lầu Công Chúa Hậu Lâu không chỉ chứa đựng những ký ức về cuộc sống xa hoa nơi hậu cung, mà còn là minh chứng sống động cho sự tồn tại và phát triển của các triều đại Việt Nam. Mỗi viên gạch, mỗi hoa văn trên tường đều như kể lại câu chuyện về sự thăng trầm, biến đổi qua từng giai đoạn lịch sử, giúp chúng ta hình dung về một quá khứ đầy huy hoàng và bí ẩn.
Cuối thế kỷ XIX, khi Hậu Lâu bị xuống cấp nghiêm trọng, người Pháp đã bắt tay vào cải tạo lại công trình này, mang đến cho nó một diện mạo mới, kết hợp giữa nét cổ điển và hiện đại. Tuy nhiên, dù trải qua bao biến động, Hậu Lâu vẫn giữ được vẻ đẹp thanh thoát, kiêu hãnh của mình. Những tầng mái chồng diêm, những họa tiết trang trí trên tường cùng lối kiến trúc chồng tầng đã tạo nên một vẻ đẹp tinh tế, trường tồn.
Ngày nay, Hậu Lâu vẫn đứng sừng sững giữa lòng Thủ đô Hà Nội, như một nhân chứng thầm lặng cho những thăng trầm của lịch sử vương triều. Từ những năm tháng xa xưa, nơi đây đã từng là chốn lui về của các hoàng hậu, công chúa và các mỹ nữ trong cung, giờ đây trở thành một phần không thể thiếu của quần thể di tích Hoàng Thành Thăng Long, mang theo những câu chuyện chưa bao giờ cũ về sự huy hoàng của một thời đã qua.
Hoàng Anh
