Cát Cát là một bản làng đặc trưng của người Mông thuộc xã San Sả Hồ, cách trung tâm thị xã Sa Pa (tỉnh Lào Cai) chừng 2km, nằm yên ả, quần tụ dưới chân dãy núi Hoàng Liên Sơn. Bên cạnh nghề trồng lúa, ngô và chăn nuôi gia súc, người làng Cát Cát còn nuôi dưỡng và phát huy rất tốt các nghề thủ công truyền thống, trong đó nổi bật là nghề se lanh, dệt vải. Nơi đây có nhiều sản phẩm thủ công khiến biết bao du khách đến với Sapa vương vấn, phải lòng.
Nghề se lanh, dệt vải ở bản Cát Cát được những người phụ nữ H’Mông duy trì, lưu truyền bao đời thông qua tục lệ bà/mẹ truyền dạy cho con/cháu gái khi đến tuổi cập kê.
Có tục lệ, vào ngày cưới của mình, các cô gái H’Mông sẽ mặc những chiếc váy áo do chính họ tự dệt nên với tất cả sự tự hào, nâng niu và tâm huyết
Nguyên liệu chính để làm nên sản phẩm vải thổ cẩm là từ sợi cây lanh, vì sợi lanh vừa mềm vừa dai nên khi dệt thành vải sẽ rất bền.
Những chiếc váy áo thể hiện sự khéo léo của cô gái với đức tính chăm chỉ, thuần hậu, đồng thời mang theo bao gửi gắm về khát khao sinh sôi, bình yên và hạnh phúc. Cũng theo phong tục người H’Mông, người chết khi liệm phải được mặc áo ngoài dệt bằng vải lanh thì linh hồn họ mới có thể quay về đoàn tụ với tổ tiên.
Trong bản Cát Cát, nhà nào cũng có khung cửi và phụ nữ nào cũng biết se lanh, dệt vải.
Khung dệt của người phụ nữ H’Mông tuy đơn sơ nhưng bao đời nay đã dệt nên những tấm vải mịn màng, vuông vức rất bền đẹp.
Những mảnh vải tuy chất phác, mộc mạc nhưng chứa đựng sự tỉ mỉ, đều đặn, thuần thục của người thợ qua từng nhịp dệt. Nó lột tả được đời sống của bà con nơi đây, đơn sơ, giản dị nhưng vẫn tinh tế, kiên định giữa núi rừng.
Qua bao mùa mưa nắng vui buồn, những người phụ nữ ở bản Cát Cát vẫn cứ cần mẫn se lanh, chuốt chỉ, dệt vải và thêu thùa.
Sau khi nhuộm xong và phơi khô, người thợ chuyển sang công đoạn bôi sáp ong lên vải cho trơn láng và dùng con lăn bằng gỗ mài chúng trên tấm đá phẳng cho đến khi vải sáng bóng lên.
Mặc cho đời sống bao la ngoài kia có thay đổi chóng mặt đến mấy, thì nơi bản làng yên tĩnh này hoa vẫn nở, chim vẫn hót và những người phụ nữ vẫn mải miết se sợi, dệt vải vì họ sinh ra vốn dĩ là như thế.
Tạp chí Heritage
