Trong đó, công tác chính trị tư tưởng, củng cố tinh thần quyết chiến, quyết thắng cho quân và dân ta luôn được đặc biệt quan tâm, góp phần quan trọng vào thắng lợi cuối cùng của chiến dịch.
Chuẩn bị bước vào chiến dịch, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trao cờ “Quyết chiến quyết thắng” cho Quân đội và gửi thư động viên cán bộ, chiến sĩ: “Các chú sắp ra mặt trận. Nhiệm vụ các chú lần này rất to lớn, khó khăn, nhưng rất vinh quang… Bác tin chắc rằng các chú sẽ phát huy thắng lợi vừa qua, quyết tâm vượt mọi khó khăn, gian khổ để làm tròn nhiệm vụ vẻ vang sắp tới…”. Sau đó, “Lệnh động viên toàn thể cán bộ và chiến sĩ, toàn thể các đơn vị, toàn thể các binh chủng, mở cuộc đại tiến công vào Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ” của Đại tướng Võ Nguyên Giáp cũng có giá trị tinh thần to lớn. Những lời căn dặn, hiệu triệu này được phổ biến khắp mặt trận, tạo không khí phấn khởi, thi đua lập công trên khắp các trận địa.
Trong quá trình chiến đấu, ở một số cán bộ, chiến sĩ có lúc đã xuất hiện tư tưởng hữu khuynh, tiêu cực, như ngại thương vong, ngại tiêu hao, mệt mỏi, ngại khó, ngại khổ; chủ quan khinh địch, tự mãn với thắng lợi bước đầu. Để khắc phục, Bộ Chính trị ra chỉ thị để các đơn vị kiên quyết sửa chữa những khuyết điểm, quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ. Đồng thời, Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam chỉ đạo đoàn văn công đến biểu diễn ngay tại chiến hào, trong hầm pháo; hát cho bộ đội ở vị trí tiền tiêu nghe qua máy điện thoại. Nhiều bài thơ, văn, bài hát và những thước phim tư liệu quý; 33 số báo của Báo Quân đội nhân dân với nội dung phong phú đã trở thành món ăn tinh thần, cổ vũ, động viên cán bộ, chiến sĩ yên tâm công tác, phấn khởi, tin tưởng vào thắng lợi của chiến dịch…
Cán bộ, chiến sĩ đọc Báo Quân đội nhân dân để biết thông tin từ chiến trường trong Chiến dịch Điện Biên Phủ. Ảnh tư liệu
Cụ thể, công tác giải quyết tư tưởng, củng cố tinh thần quyết chiến, quyết thắng cho bộ đội trong chiến dịch thể hiện trên các phương diện sau:
Theo kế hoạch ban đầu, phương châm tác chiến của ta là “đánh nhanh, giải quyết nhanh”, tập trung lực lượng nhanh chóng tiêu diệt địch trong thời gian ngắn, khoảng 2 ngày 3 đêm. Tuy nhiên, trước tình hình mới, ta đã thay đổi phương châm tác chiến từ “đánh nhanh, giải quyết nhanh” sang “đánh chắc, tiến chắc”. Trước tình huống mới, việc chuẩn bị chiến trường phải làm lại từ đầu, đặc biệt là phải kéo pháo ra. Điều đó làm cho không ít cán bộ, chiến sĩ thắc mắc, tư tưởng chưa thông suốt. Chính vì vậy, công tác chính trị, tư tưởng đã tập trung giáo dục cho bộ đội nhận thức đầy đủ về tình hình chiến dịch, tính khách quan, tất yếu của việc thay đổi phương châm tác chiến; lấy kết quả thắng lợi của các chiến dịch trước đây để giáo dục, động viên bộ đội phát huy cao độ ý chí quyết tâm chiến đấu; tập trung làm cho bộ đội nhận rõ mục tiêu, nhiệm vụ, cách đánh, trên cơ sở đó, phát huy tinh thần quyết chiến, quyết thắng, xây dựng cho bộ đội ý chí quyết tâm chiến đấu cao và trách nhiệm chính trị đối với chiến dịch.
Với lực lượng mạnh, địch đã bố trí một hệ thống phòng ngự dày đặc gồm 49 cứ điểm với hệ thống hỏa lực nhiều tầng, có chiến hào ngang dọc và khả năng phòng ngự độc lập, có thể ứng cứu, chi viện lẫn nhau. Một số cứ điểm còn có hầm ngầm, hàng rào dây thép gai bao quanh từ 50m đến 200m. Ngoài ra, còn có các bãi mìn dày đặc và hàng rào điện sát mặt đất… Đây là khó khăn, trở ngại to lớn trong chiến đấu. Trước tình hình đó, cấp ủy, chỉ huy, cán bộ các cấp đã chủ động nắm bắt diễn biến tư tưởng của bộ đội, kịp thời động viên, truyền thụ kinh nghiệm chiến đấu và cổ vũ cán bộ, chiến sĩ thi đua hoàn thành tốt nhiệm vụ, làm cho mỗi cán bộ, chiến sĩ nêu cao tinh thần dũng cảm, kiên cường trong chiến đấu, chịu đựng gian khổ, sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc. Nhờ đó, công tác tư tưởng đã góp phần quan trọng vào thắng lợi của đợt 1, tiêu diệt cả 3 trung tâm đề kháng Him Lam, Độc Lập, Bản Kéo.
Văn công phục vụ bộ đội, dân công tại mặt trận Điện Biên Phủ.
Trong đợt 2 chiến dịch, sau các trận đánh ở cứ điểm A1 và 105 không thành công, ngày 4-4-1954, Bộ chỉ huy chiến dịch quyết định tạm ngừng tiến công để củng cố lực lượng, giữ vững trận địa và tiếp tục chuẩn bị cho một cuộc tiến công mới. Nhằm khắc phục hiện tượng hữu khuynh tiêu cực, Đảng ủy chiến dịch phát động một đợt sinh hoạt chính trị, đấu tranh với tư tưởng cầu an, dao động, ngại gian khổ, hy sinh; nâng cao niềm tin vào thắng lợi và tinh thần quyết chiến, quyết thắng của cán bộ, chiến sĩ trên toàn mặt trận. Cơ quan chính trị xuống từng đơn vị phổ biến kế hoạch tác chiến mới và giáo dục cho bộ đội nhận thức rõ tình hình, củng cố quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ. Nhờ đó, ta đã hoàn thành mục tiêu trong đợt tấn công thứ ba ngoài mong đợi. Đây là một thành công nổi bật về công tác chính trị, tư tưởng của ta trong thời điểm nóng bỏng của trận quyết chiến chiến lược cuối cùng trong cuộc kháng chiến chống Pháp.
Trong chiến dịch, đã có nhiều tấm gương xả thân chiến đấu và anh dũng hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, như: Bế Văn Đàn lấy thân mình làm giá súng; Hoàng Văn Nô dùng lê đâm liên tiếp, tiêu diệt nhiều tên địch, cho đến khi hy sinh mà vẫn trong tư thế hiên ngang diệt địch; Tô Vĩnh Diện đã không chút do dự hy sinh tính mạng để bảo vệ pháo; Phan Đình Giót lấy thân mình lấp lỗ châu mai… Đó là những chiến sĩ quân báo một mình mưu trí bắt sống nhiều địch, những chiến sĩ lái xe bị thương không rời tay lái… Tại tuyến lửa, nhân dân ta đã sát cánh cùng bộ đội, lăn mình trong khói lửa tải đạn, chuyển thương binh. Tại các bệnh viện, trên đường tải thương, nhân dân chăm sóc, thăm hỏi thương binh như con em ruột thịt, cung cấp cho bộ đội mọi nhu cầu cần thiết để chiến đấu, từ cái kim, sợi chỉ, miếng quà, tấm bánh, gửi hàng nghìn bức thư cổ vũ, thăm hỏi chiến sĩ, gửi đến chiến sĩ cả tấm lòng thương yêu đùm bọc của toàn dân.
Việc chăm sóc chu đáo và cổ vũ, động viên kịp thời đã giúp thương binh, bệnh binh giữ vững ý chí quyết tâm, có nghị lực vượt qua đau đớn, yên tâm điều trị và luyện tập để sớm bình phục. Trong đó, phát huy hiệu quả công tác tuyên truyền gắn với tổ chức thực hiện công tác chính sách, hậu phương Quân đội đã tạo nên sự đoàn kết, quyết tâm chiến đấu của quân, dân ta trong Chiến dịch Điện Biên Phủ.
Những kinh nghiệm trong việc giải quyết tư tưởng, củng cố tinh thần quyết chiến, quyết thắng trong Chiến dịch Điện Biên Phủ đến nay vẫn còn nguyên giá trị. Hiện nay, tình hình thế giới, khu vực và trong nước có cả thuận lợi, thời cơ và khó khăn, thách thức đan xen, phức tạp, khó lường. Trong xu thế hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, sự bùng nổ thông tin dưới tác động của Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang đặt ra yêu cầu mới đối với công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, nhất là việc định hướng nhận thức, tư tưởng cho bộ đội trước những luồng thông tin nhạy cảm, phức tạp, trái chiều. Nhiều vấn đề mới, yêu cầu ngày càng cao, phức tạp hơn đối với sự nghiệp xây dựng Quân đội vững mạnh về chính trị, đòi hỏi chúng ta phải tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giáo dục chính trị, tư tưởng. Bài học về công tác giáo dục, xây dựng ý chí quyết tâm chiến đấu trong Chiến dịch Điện Biên Phủ từ 70 năm trước cần được nghiên cứu, vận dụng, phát huy hiệu quả trong tình hình mới.
