Nghệ nhân Triệu Văn Quẩy viết câu đối.
Đồng bào dân tộc Dao là một trong số ít dân tộc thiểu số của Việt Nam có chữ viết riêng. Người Dao rất trân trọng gìn giữ chữ viết qua những biến thiên thăng trầm của lịch sử. Nhờ đó, hình thành nên nhiều nét văn hóa độc đáo. Trong đó, điển hình là tục xin chữ đầu năm.
Cứ vào dịp Tết, những người giỏi chữ Nôm Dao lại sắp bút, mài mực để viết câu đối tặng cho học trò. Nội dung câu đối thường hướng đến răn dạy con người sống có đạo đức, biết kính trên nhường dưới, hiếu thuận với ông bà, cha mẹ, tránh làm các điều sai trái, vi phạm pháp luật.
Người Dao thường viết câu đối theo chủ đề con giáp của năm mới, ví dụ năm Thìn, họ sẽ viết các câu đối xoay quanh chủ đề của năm Thìn. Đặc biệt là mỗi người đến xin chữ được ông thầy của mình cho chữ phù hợp với gia đình mình, nên không nhiều trường hợp bị trùng lặp câu đối với nhau.
Nghệ nhân Triệu Văn Quẩy (ở thôn Nậm Xiu, xã Bản Phiệt, huyện Bảo Thắng, Lào Cai) cho biết, câu đối ngày Tết chủ yếu là cầu mong gia đình vạn sự bình an. Ngoài ra, ý nghĩa câu đối cũng tùy vào được treo ở vị trí nào.
Nghệ nhân ưu tú Tẩn Vần Siệu (ở Tả Phìn, Sa Pa,Lào Cai) viết câu đối ngày tết.
Nếu treo ở cửa chính hoặc nơi đặt bàn thờ gia tiên thì ý nghĩa của nó là chúc cho gia chủ đón một năm mới sức khỏe, bình an, nhiều tài lộc. Còn những câu đối được dán ở cửa buồng ngủ của ông bà, cha mẹ thì có ý nghĩa là cầu mong cho ông bà, cha mẹ đại thọ, sống lâu trăm tuổi.
“Xin chữ đầu năm không chỉ là việc treo câu đối trang trí ngày Tết hay cầu mong những điều tốt đẹp sẽ đến với gia đình trong năm mới mà sâu xa hơn là việc người Dao đề cao ý thức gìn giữ chữ của dân tộc mình. Bởi người Dao rất coi trọng chữ Nôm Dao và sách cổ của người Dao. Đó là những văn tự ghi lại toàn bộ giá trị lịch sử tộc người, các tri thức của dân tộc. Việc treo câu đối trong nhà cũng là để nhắc nhở con cháu luôn có ý thức giữ gìn và phát huy chữ của dân tộc mình”- ông Nguyễn Ngọc Thanh, cán bộ Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Lào Cai.
Ông Bàn Văn Hạnh, người Dao ở thôn Khe Mụ, xã Sơn Hà (huyện Bảo Thắng), chia sẻ: “Ngày nay do giao thoa văn hóa, những ngôi nhà truyền thống được xây dựng hiện đại hơn nhưng phong tục chơi câu đối ngày Tết của người Dao vẫn được duy trì, thậm chí là họ đi xin chữ câu đối với khổ giấy to hơn để phù hợp với không gian căn nhà của mình.
Người Dao nói là xin chữ, chứ không mua chữ nhưng như lệ bất thành văn, người đi xin chữ bao giờ cũng có một chút quà, có thể là tiền hoặc hiện vật để tặng, biếu người thầy đã cho chữ. Như thế việc cầu mong tài lộc, sức khỏe mới linh nghiệm, gia đình mới được may mắn”.
