– Mỗi dịp Thu, trong sự hân hoan chào đón Tết Độc lập 2/9, tôi lại ngược theo quốc lộ 1A trở về mảnh đất Chi Lăng lịch sử và không quên đến thăm Suối Mơ. Mùa này, nước đầy, trong xanh theo ghềnh tung bọt trắng xóa. Ký ức xưa chợt ùa về với văng vẳng bên tai ca khúc lừng danh “Suối Mơ” của nhạc sỹ Văn cao.
Suối Mơ ở Đồng Mỏ, huyện Chi Lăng – Ảnh: DUY CHIẾN
Tôi sinh ra và lớn lên ở phố núi thị trấn Đồng Mỏ, huyện Chi Lăng. Ngày thơ bé, lũ trẻ chúng tôi thường rủ nhau đến khu vực ghềnh đá có nước chảy chân đèo Rộ thuộc khu Hòa Bình, cách nhà tôi hơn nửa cây số. Nước ở đây sạch, mát vì được chảy từ trên mạn núi đá Kai Kinh hùng vĩ giúp người dân có nước ăn, sinh hoạt. Chúng tôi leo lên thác ghềnh lên mạn Lũng Ngàn cùng nhau tắm, hò hét thỏa mái. Tiếng cười giòn tan lan tỏa vào vách núi thâm u…
Khơi nguồn ca khúc “Suối Mơ”
Tôi nhớ lại một cơ duyên được gặp nhạc sỹ Văn Cao tại quê nhà. Dịp ấy, vào ngày 29/3/1984, lúc đó tôi 19 tuổi, buổi sáng đang quét sân trước cửa nhà thì bỗng nhiên có tiếng nói thật ấm, thật gần: “Cháu Chiến phải không?”. Tôi vội ngước ánh nhìn thì trước mặt hiện rõ một ông cụ mảnh dẻ, mắt sáng, chòm râu dài phất phơ bạc nhìn tôi trìu mến. Cạnh bên là thầy giáo Hiệu trưởng Trường cấp 2 thị trấn Đồng Mỏ, nhà văn Nguyễn Trường Thanh. Thầy Thanh nhanh nhảu bảo: “Đây là bác Văn Cao, tác giả “Quốc ca Việt Nam” vừa lên thăm Xứ Lạng. Biết em qua sách báo, có năng khiếu nên thầy dẫn nhạc sỹ đến thăm”. Được nhạc sỹ lừng danh đến thăm làm tôi sững người, luống cuống để chiếc chổi vào gốc nhãn, vội vã dẫn khách quý vào trong nhà.
Thấy nhạc sỹ Văn cao và nhà văn Nguyễn Trường Thanh, bố mẹ tôi rất vui. Trong khi bố tôi mải đi tìm chai rượu để trong gầm tủ, nhạc sỹ Văn Cao nhìn tôi khá kỹ rồi tủm tỉm cười trìu mến: “Cậu gầy lắm đấy nhé. Cố gắng ăn vào thì mới ra được nhiều bài thơ. Tớ cũng đã từng đọc nhiều thơ, bài văn của cậu trên các báo trung ương, văn nghệ địa phương và cả trên báo ảnh “Phụ nữ Liên Xô” nữa. Ở tận miền núi xa xôi Xứ Lạng, có người nhỏ tuổi làm thơ, viết văn được in là hiếm đấy”. Nghe nhạc sỹ Văn Cao động viên, tôi lí nhí đáp “dạ”. Nói đoạn, nhạc sỹ Văn Cao tợp một ngụm rượu men lá rồi ngước mắt nhìn về dãy núi Kai Kinh vấn vương những vạt mây trắng lan tỏa mịt mùng. Một hồi lâu, nhạc sỹ bỗng nhiên nói: “Thôi. Không uống nữa. Ông Trường Thanh cùng tôi đi thăm lại Suối Mơ nhé. Lâu lắm rồi không quay lại nơi đây”.
“Bác cứ thong thả uống rượu, bàn thơ. Ngày mai, rảnh rỗi thì ta đi cũng không muộn” – Nhà văn Trường Thanh từ chối khéo. Nhạc sỹ Văn Cao nhìn thẳng vào đôi mắt Trường Thanh rồi gật gù, khuôn mặt ông như chùng xuống, buồn bã. Bàn tay Văn Cao nắm chặt chiếc chén đựng rượu rồi nhẩn nha đáp lại: “Có thể, anh Trường Thanh đã nói dối tôi. Không muốn tôi chứng kiến cảnh Suối Mơ teo tóp, đơn độc rồi biến mất. Thôi, không đi nữa. Cũng chỉ tại rừng bị phá quá nhiều đấy mà!?”.
Trên khóe mắt nhạc sỹ Văn Cao dường như ngấn lệ. Ai cũng xúc động. Không gian chùng xuống…Tuy vậy, sáng sớm hôm sau, nhà văn Trường Thanh vẫn dậy sớm để đưa nhạc sỹ Văn Cao đi đến Suối Mơ và không quên cho tôi đi cùng. Ba thầy trò thong dong hướng về khu Đền Cấm thuộc khu Hòa Bình ở góc phố Đồng Mỏ, sát chân núi Kai Kinh. Nhạc sỹ Văn Cao ngước nhìn lên phía xa rồi giới thiệu: Theo dòng nước này, ngược núi men theo thớ đá sẽ đến cội nguồn của Suối Mơ là khu vực Lũng Cút, Làng Càng, cách đây chừng trên chục cây số. Nước được chắt ra từ đá và khí trời nên trong, mát, giúp người dân có dòng nước ngọt để ăn uống và sinh hoạt.
“Ngày xưa, truyền thuyết kể lại rằng, một hôm có ba nàng tiên trên trời thấy cảnh đẹp nên đã vén mây xuống khu vực này tắm. Chiều muộn mà các nàng quên về trời nên Ngọc Hoàng sai Thiên Lôi xuống thúc giục. Do vội, nên một cô tiên đã để sót một bộ váy dài mà sau này đã hòa vào dòng nước làm nên một Suối Mơ làm say đắm lòng người. Người ta cũng đã xây dựng một nơi ghi nhớ, gọi là Đền Cấm” – Nhạc sỹ Văn Cao kể.
Nhạc sỹ Văn Cao nheo mắt, hồi tưởng: Khu vực đền ngày xưa yên tĩnh, mát dịu với những gốc xoài và vải rừng cổ thụ to nhiều người ôm. Ở khu vực đền, khoảng 15 giờ là không còn ánh nắng do dãy núi đá Cai Kinh che ở mạn Tây. Dòng suối sau khi chảy qua Đền Cấm thì mở rộng ra, tạo những khoảng rộng cho dân lấy nước, tắm giặt rồi lượn vòng quanh các vườn rau ở thị trấn Đồng Mỏ.
“Không khí luôn nhẹ nhàng, mát dịu và gió nhẹ vi vu bên tai như những khúc nhạc trầm bổng. Si tình với cảnh đẹp nơi đây và cả những cô gái người Tày sống ở Làng Càng đến Đền Cấm lấy nước, năm 1942, khi đó tôi độ tuổi 19, đã sáng tác ca khúc Suối Mơ như một kỷ niệm đẹp” – Nhạc sỹ Văn Cao tiết lộ.
Nói đoạn, nhạc sỹ lấy tay vốc lên dòng nước té lên mặt rồi khe khẽ hát: “Từng hẹn mùa xưa cùng xây nhà bên suối/ Nghe suối róc rách trôi hoa lừng hương gió ngát/ Đàn nai đùa trong khóm lá vàng tươi”…
Nhác thấy nhạc sỹ Văn Cao sau khi hát có vẻ tương tư, đượm buồn, nhà văn Nguyễn Trường Thanh vội giải thích: “Năm 1968, khi tiến hành làm đường quốc lộ 1A kề cạnh khu Đền Cấm, ai đó đã vô tình làm hỏng mất cảnh quan khu vực này. Rồi chiến tranh, giặc giã, cũng như môi trường bị xâm hại dẫn đến dòng Suối Mơ có những thời điểm gần như cạn kiệt. Dân xây nhà, kè tường bưng kín lối đi. Giờ cũng chỉ còn một vài khu vườn giữ lại được nét yên tĩnh, thanh thản của ngày xưa”.
Nhạc sỹ Văn Cao gật đầu và bảo: “Cũng may bây giờ vẫn còn dòng Suối Mơ của tôi. Đôi lúc kỷ niệm cứ đeo đẳng và không thể quên. Những dấu ấn đẹp đẽ ở đây là những năm tháng tôi tìm được ra những điều mà tôi có lẽ không có nơi nào có được”.
Nhà văn Nguyễn Trường Thanh tiếp câu chuyện bằng những lời nhận xét chân tình: Suối Mơ có thể xem là một kiệt tác âm nhạc thời kỳ tiền chiến của nhạc sĩ Văn Cao. Khi đó, nhạc sỹ ý định viết một trường ca về tích chàng Trương Chi trong truyện cổ. Sau đó ông tách một đoạn của trường khúc này ra để viết thành bài hát Suối Mơ ( còn có tên khác là Bài thơ bên suối), còn bài Trương Chi nổi tiếng sau này có thể xem là bản Trương Chi 2.
Ba thầy trò ngược non cao lên gần thượng nguồn Suối Mơ. Lúc này, nhạc sỹ Văn Cao bỗng hào sảng, chỉ tay về phía Thành Lũy Chi Lăng nói lớn: “Cạnh dòng suối thơ mộng, người dân địa phương thật chất phác, kiên cường. Nơi này đã diễn ra cuộc chiến 3 lần đánh thắng quân Nguyên- Mông, chặt đầu tướng giặc Liễu Thăng. Nữ dân quân Quang Lang, Chi Lăng cũng đã bắn rơi máy bay Mỹ. Từ miền biên viễn này, đã tạo cho tôi những xúc tác để sau đó ít lâu, sáng tác bản hùng ca “Tiến Quân Ca!”.
Tác giả và nhạc sỹ Văn Cao (bên phải) tại Đồng Mỏ, Chi Lăng tháng 3 năm 1984 -ảnh tư liệu
Tươi mát “Suối mơ”
Trở lại Suối Mơ lần này, tôi thấy dòng nước đã “hồi sinh” với làn nước trong đầy, cảnh quan cũng được giữ gìn môi trường sạch đẹp. Bà Đinh Thị Thao, Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin huyện Chi Lăng cho biết: Để tăng cường bảo vệ và phát huy giá trị của các điểm di tích trên địa bàn, hai năm gần đây, phòng đã chủ trì phối hợp với các cơ quan liên quan tiến hành rà soát, xác định và hoàn thiện việc cắm biển tên cho 46 điểm di tích. Đồng thời, phối hợp thực hiện khoanh vùng bảo vệ, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho các điểm di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh trên địa bàn. Riêng đối với khu vực Suối Mơ gắn với tuyến đường du lịch trải nghiệm văn hóa nối liền từ thị trấn Đồng Mỏ ngược đường núi đến miếu Cô Chín và đền Chầu Mười (đền Mỏ Ba, thuộc xã Hòa Bình, huyện Chi Lăng), chúng tôi đã tổ chức khảo sát các tua-tuyến du lịch trải nghiệm. Đồng bào các dân tộc địa phương chung nhau giữ gìn nguồn nước, ý thức bảo vệ môi trường được nâng cao…
Chiều tà, theo ánh nắng vàng trải rộng Lũng Ngàn. Nơi đây, hiện là “thủ phủ” của na đặc sản. Theo báo cáo của UBND thị trấn Đồng Mỏ, khu vực này có 27ha na (phần nhiều là na bở) đã cho trái ngọt. Có thể, dòng nước Suối Mơ đã tưới mát, bồi đắp thổ nhưỡng để trái đặc sản này thơm ngon, được du khách thập phương ưa chuộng. Tôi chợt thấy những ngôi nhà cao tầng, mái tôn đỏ tươi hiện ra trước mắt. Và những đàn em nhỏ lại ríu rít chạy nhảy về Suối Mơ nô đùa, hồn nhiên…
