Theo Báo cáo dòng chảy pháp luật kinh doanh Việt Nam năm 2023 vừa được Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) công bố mới đây, hoạt động cải cách, đơn giản hóa thủ tục hành chính, cắt giảm chi phí cho doanh nghiệp đang được thúc đẩy mạnh mẽ.
Chính phủ cùng các bộ, ngành, địa phương nỗ lực rất cao tháo gỡ vướng mắc cho doanh nghiệp. Song bên cạnh đó, vẫn còn một số “điểm nghẽn” pháp lý khiến nhiều doanh nghiệp phát sinh chi phí, giảm năng lực cạnh tranh.
Cộng đồng doanh nghiệp mong muốn Chính phủ nhận diện, sớm “khơi thông” dòng chảy chính sách pháp luật để hỗ trợ doanh nghiệp, tạo môi trường đầu tư kinh doanh thuận lợi cho doanh nghiệp phát triển trong giai đoạn mới.
Rào cản pháp lý
Theo VCCI, trong năm 2023, các cơ quan trung ương đã ban hành 16 luật, 98 nghị định, 33 quyết định, 510 thông tư; trong đó có một số chính sách lớn như Luật Ðất đai, Luật Nhà ở, Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt,… nhận được sự quan tâm, hưởng ứng rất lớn từ người dân và doanh nghiệp.
Bên cạnh đó, gần 100 vướng mắc, bất cập từ phản ánh của doanh nghiệp về các quy định gây tác động đến hoạt động đầu tư, kinh doanh được VCCI gửi tới các cơ quan hữu quan, phần lớn những kiến nghị này đều nhận được phản hồi, ghi nhận và đã có kế hoạch rà soát, sửa đổi nhằm tháo gỡ vướng mắc cho doanh nghiệp trong các vấn đề về thủ tục hành chính, chi phí,… Ðặc biệt, tư duy soạn thảo chính sách cũng như trong quá trình thực thi của các cơ quan quản lý đã cải thiện rất nhiều, tạo thuận lợi hơn cho các chủ thể kinh doanh.
Tuy nhiên, vẫn còn một số vướng mắc trong việc ban hành quy chuẩn xây dựng về phòng cháy, chữa cháy, kiểm tra hàng vận chuyển quá cảnh, trần chi phí lãi vay trong giao dịch liên kết với ngân hàng,… đến nay vẫn chưa được giải quyết triệt để hoặc chưa có sự thống nhất về quan điểm giữa các cơ quan quản lý và doanh nghiệp. Chủ tịch VCCI Phạm Tấn Công cho biết, hoạt động cắt giảm, đơn giản hóa điều kiện kinh doanh đã được triển khai rất quyết liệt, nhưng gần đây không còn mạnh mẽ như giai đoạn trước.
Có một nghịch lý, khi soạn thảo các văn bản quy phạm pháp luật mới hoặc sửa đổi, bổ sung văn bản hiện hành, các quy định, điều kiện kinh doanh bất hợp lý lại xuất hiện thêm hoặc được lồng ghép dưới dạng giấy phép con trong các quy chuẩn kỹ thuật hay thể hiện dưới hình thức chứng chỉ đang tạo thêm gánh nặng cho doanh nghiệp. Do đó, với sự vận động không ngừng của các hoạt động kinh tế, các cơ quan quản lý nhà nước phải tháo gỡ “điểm nghẽn” này, đồng thời thay đổi tư duy cải cách theo hướng tạo lập thể chế minh bạch, cải cách thực chất, quyết liệt, nhằm đưa ra những chính sách phù hợp hơn, thuận lợi hơn cho doanh nghiệp trong sản xuất, kinh doanh.
Chủ tịch Hiệp hội Các nhà thầu Việt Nam Nguyễn Quốc Hiệp chia sẻ, thủ tục hành chính về đầu tư ở Việt Nam rất nhiêu khê, rắc rối. Ðể đáp ứng được quy định về đầu tư, đòi hỏi phải có đủ tận hơn 30 con dấu, khiến doanh nghiệp mất rất nhiều thời gian và chi phí. Do đó, thủ tục pháp lý cần được tinh gọn một cách triệt để, có những quy định tư pháp rõ ràng về trách nhiệm trong giải quyết các thủ tục hành chính và phải có sự vào cuộc quyết liệt từ các cấp chính quyền thì công tác cải cách mới thật sự hiệu quả.
Cắt giảm thực chất, hiệu quả
Thực tế nhiều năm qua, Nhà nước đã có nhiều biện pháp khắc phục những bất cập về chính sách, thông qua các hoạt động rà soát, sửa đổi các quy định gây vướng. Báo cáo về cải cách thủ tục hành chính của Văn phòng Chính phủ cho thấy, từ năm 2021 đến 2023, đã có 2.770 quy định tại 224 văn bản quy phạm pháp luật trên tổng số 15.801 quy định kinh doanh được cập nhật, công khai trên Cổng tham vấn và tra cứu quy định kinh doanh được cắt giảm, đơn giản hóa.
Song theo đánh giá của các chuyên gia, những hoạt động này chỉ mang tính chất giải quyết tình huống, sửa chữa một vài khiếm khuyết ở “phần ngọn” mà chưa xem xét tổng thể từ “gốc rễ” của vấn đề trong hệ thống văn bản pháp luật. Số lượng các điều kiện kinh doanh cắt bỏ rất ít hoặc chỉ cắt bỏ những điều kiện kinh doanh ít ý nghĩa, chưa thật sự tạo thuận lợi cho doanh nghiệp. Ngoài ra, số lượng các quy định được coi là cắt giảm, đơn giản hóa chủ yếu tổng hợp theo báo cáo hành chính, chưa có đánh giá về chất lượng cải cách. Vì vậy, trên thực tế chi phí tuân thủ của doanh nghiệp có giảm nhưng chưa nhiều.
TS Nguyễn Minh Thảo, Trưởng ban Môi trường kinh doanh và Năng lực cạnh tranh thuộc Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng, từ năm 2019, nhất là từ năm 2020 đến nay, vấn đề cải cách môi trường kinh doanh và cắt giảm điều kiện kinh doanh có xu hướng chững lại. Các điều kiện kinh doanh vẫn còn chung chung, thiếu rõ ràng, tạo ra nhiều rào cản, làm hạn chế về quyền tự do kinh doanh, ẩn chứa rủi ro và tạo thêm gánh nặng chi phí tuân thủ với doanh nghiệp.
Kết quả rà soát năm 2023 của CIEM cho thấy, còn một số vấn đề bất cập khi việc thu gọn ngành nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện chưa thực chất, chưa đúng tinh thần cải cách. Có những điều kiện kinh doanh không cần thiết, không hợp lý, không có ý nghĩa và hiệu quả về quản lý nhà nước vẫn đang tồn tại; một số bất cập kéo dài trong nhiều năm nhưng đến nay vẫn chưa được giải quyết. Thí dụ, bất cập trong quy định về phòng cháy, chữa cháy được doanh nghiệp phản ánh từ năm 2020, nhưng đến nay vẫn đang nằm ở bước dự thảo hướng dẫn do đặt ra yêu cầu quá chặt chẽ và đòi hỏi nhận được sự đồng thuận của 100% bộ, ngành.
Ðể cải thiện môi trường kinh doanh theo chỉ đạo của Chính phủ, TS Nguyễn Minh Thảo kiến nghị các bộ, ngành cần nỗ lực rà soát, quyết liệt cải cách nhằm cắt giảm thủ tục hành chính, chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp. Việc cải cách phải chi tiết, cụ thể, minh bạch, dễ hiểu, dễ xác định và có sự thống nhất trong triển khai cũng như với các đạo luật hiện hành. Bên cạnh đó, trước khi sửa đổi, cải cách, cần tăng cường tham vấn, lấy ý kiến doanh nghiệp nhằm bảo đảm điều kiện kinh doanh phải cụ thể, minh bạch, rõ ràng, dễ hiểu và khả thi. Ðối với các điều kiện kinh doanh không phù hợp thực tiễn hoặc can thiệp sâu vào hoạt động đầu tư, kinh doanh của doanh nghiệp thì kiến nghị bãi bỏ hoặc sửa đổi theo hướng đơn giản hóa, giảm chi phí tuân thủ và không can thiệp quá sâu vào hoạt động của doanh nghiệp. Có như vậy mới tạo thêm niềm tin của nhà đầu tư, doanh nghiệp, tăng tính hấp dẫn của môi trường kinh doanh và khơi thông các “điểm nghẽn” trong dòng chảy chính sách pháp luật cho doanh nghiệp trong thời gian tới.
