Theo Bộ Tài chính, đến giữa tháng 5, khối các bộ, ngành Trung ương mới giải ngân đạt 8,58% kế hoạch, hiện mới có ba trong tổng số 10 bộ, ngành có con số giải ngân, bảy bộ chưa giải ngân kế hoạch vốn 2024. Theo ước tính, trong sáu tháng, tỷ lệ giải ngân của các bộ, ngành chỉ đạt khoảng 15-17% kế hoạch. Tiến độ đang có xu hướng chùng xuống, rất cần có giải pháp cấp bách nhằm tháo gỡ vướng mắc, chặn đà giảm tốc giải ngân vốn đầu tư công.
Đánh giá nguyên nhân của tình trạng giải ngân vốn đầu tư đạt thấp, Bộ Tài chính cho hay, nhiều dự án phải xin gia hạn thời gian thực hiện, thời gian giải ngân do công tác triển khai dự án chậm trễ và chưa kịp thời xử lý các vướng mắc phát sinh. Trong thực tế triển khai cũng đã tiếp tục nảy sinh nhiều thủ tục hành chính.
Kế hoạch vốn giảm thấp
Theo kế hoạch giao vốn và nhập Tabmis của các địa phương cho thấy, năm 2024, các địa phương được giao tổng kế hoạch vốn gần 24.173 tỷ đồng; trong đó vốn đầu tư công (vốn ngân sách trung ương cấp phát bổ sung có mục tiêu cho ngân sách địa phương) là 9.456,86 tỷ đồng (53 địa phương), vốn vay lại 14.716 tỷ đồng (51 địa phương). Như vậy, số kế hoạch vốn được giao cho các địa phương năm nay thấp hơn nhiều so với năm 2023, chỉ bằng 70%.
Đến thời điểm ngày 15/5, lũy kế giải ngân vốn nước ngoài của các địa phương đạt 51%, trong đó vốn đầu tư công của ngân sách trung ương thuộc kế hoạch vốn năm 2024 là 488 tỷ đồng (chiếm 5,16% kế hoạch vốn được Thủ tướng Chính phủ giao), vốn vay lại là 891 tỷ đồng (chiếm 6,05% kế hoạch vốn được giao). Kết quả giải ngân vốn nước ngoài từ đầu năm tới nay của các địa phương khá thấp, chỉ đạt 5,71% kế hoạch vốn năm 2024 được giao (tính cả vốn cấp phát và vay lại).
Theo Bộ Tài chính, qua quá trình làm việc với các địa phương và theo dõi số liệu giải ngân của các dự án, có thể nhận diện được những vướng mắc xuất phát từ khâu điều chỉnh chủ trương đầu tư, điều chỉnh dự án, gia hạn giải ngân, gia hạn thời gian thực hiện, gia hạn thời gian giao vốn, sử dụng vốn dư. Vướng mắc này phát sinh ở 23 trong tổng số 94 dự án được giao kế hoạch vốn năm 2024 tại 17 địa phương.
Tỷ lệ giải ngân thấp nêu trên vẫn chủ yếu xuất phát từ việc không có khối lượng hoàn thành để giải ngân, do chậm triển khai các công tác chuẩn bị cho đầu tư (chậm giải phóng mặt bằng, tái định cư, chưa hoàn tất ký hợp đồng tư vấn thiết kế, chậm trong khâu đấu thầu, ký hợp đồng, điều chỉnh thiết kế cơ sở, hồ sơ thiết kế kỹ thuật); công tác kế hoạch vốn chưa bám sát tiến độ triển khai các dự án,…
“Một trong những vấn đề lớn nhất mà các ban quản lý dự án thường gặp là vừa phải tuân thủ các quy trình, thủ tục trong nước, vừa phải tuân thủ các quy định, yêu cầu của nhà tài trợ đã dẫn đến việc các dự án bị chậm tiến độ. Thời gian chờ ý kiến không phản đối của nhà tài trợ ở giai đoạn thực hiện dự án bị kéo dài, làm chậm tiến độ dự án nhiều tháng. Đây là nội dung cần tiếp tục trao đổi với các nhà tài trợ trong thời gian tới”, Phó Cục trưởng Quản lý nợ và tài chính đối ngoại (Bộ Tài chính) Hoàng Hải nhìn nhận.
Theo ý kiến của nhiều địa phương, thời gian vừa qua, các dự án nhóm B cũng phát sinh vướng mắc sau khi địa phương hoàn thành thủ tục gia hạn giải ngân, làm chậm tiến độ giải ngân. Thủ tục điều chỉnh chủ trương đầu tư của các địa phương tham gia thực hiện dự án một phần chưa rõ ràng, nên xảy ra hiện tượng các tiểu dự án cần điều chỉnh vốn thuộc thẩm quyền của địa phương nhưng vẫn trình lên Chính phủ để phê duyệt điều chỉnh.
Chính điều này làm mất nhiều thời gian, phát sinh thủ tục hành chính. Hiện tượng này xảy ra tại các dự án phát triển hạ tầng du lịch; hỗ trợ tăng trưởng toàn diện khu vực tiểu vùng Mê Công; dự án nâng cao hiệu quả sử dụng nước cho các tỉnh bị ảnh hưởng hạn hán,… vốn là những dự án hết sức cấp thiết đối với đời sống nhân dân.
Ngoài ra, còn phải kể tới một số vướng mắc trong triển khai thực hiện và giải ngân, phát sinh ở 12/94 dự án được giao kế hoạch vốn năm 2024 tại 11/53 địa phương. Nhóm này khá đa dạng về loại hình, như vướng mắc trong khâu đấu thầu hoặc hợp đồng thương mại, về giải phóng mặt bằng, điều chỉnh thiết kế… Đây là những vướng mắc cố hữu, thường mất nhiều thời gian để xử lý hơn so với những vướng mắc khác, thuộc trách nhiệm của ủy ban nhân dân cấp tỉnh và các ban quản lý dự án.
Tránh triệt để việc gia hạn
Việc chậm tiến hành nghiệm thu, thanh toán, năng lực triển khai dự án cũng là một trong những nguyên nhân làm chậm giải ngân. Năm 2024, có một số địa phương tỏ ra lúng túng trong việc lập kế hoạch vốn, không dự kiến được tiến độ thực hiện dự án và số vốn cần giải ngân nên lập kế hoạch vốn không sát với thực tế, thậm chí không lập kế hoạch vốn cho các dự án còn thời hạn giải ngân, nhất là các dự án có năm 2024 là năm giải ngân cuối cùng dẫn đến việc thiếu hoặc không có kế hoạch vốn để giải ngân,…
Đạt mục tiêu giải ngân 95% như kỳ vọng của Chính phủ tại Nghị quyết số 01/NQ-CP rất khó để hoàn thành, nếu như các chủ đầu tư, ban quản lý dự án cùng các bên liên quan không nỗ lực vượt bậc ngay từ bây giờ.
Việc hoàn thành kế hoạch giải ngân vốn đầu tư công năm 2024 là nhiệm vụ quan trọng, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế-xã hội, bảo đảm đạt các mục tiêu của kế hoạch đầu tư công trung hạn 2021-2025.
Chính phủ đã yêu cầu đẩy nhanh tiến độ thực hiện, giải ngân vốn đầu tư công ngay từ đầu năm, đặc biệt là các dự án trọng điểm, quan trọng quốc gia, đường cao tốc, liên vùng, ven biển và các chương trình mục tiêu quốc gia; phân cấp, phân quyền tối đa gắn với nâng cao trách nhiệm người đứng đầu trong việc quyết định chủ trương đầu tư, đầu tư dự án và giải ngân.
Tại cuộc họp Ban Chỉ đạo quốc gia về ODA và vốn vay ưu đãi nước ngoài với các đối tác phát triển, Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang đã yêu cầu các bộ, cơ quan trung ương và địa phương tiếp tục đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công; quyết tâm cao hơn nữa, coi nhiệm vụ giải ngân vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài là một trong những nhiệm vụ chính trị trọng tâm năm 2024.
Thời gian qua, Bộ Tài chính đã triển khai đồng bộ các giải pháp hỗ trợ giải ngân như tổ chức nhiều cuộc làm việc với các bộ, ngành, địa phương, các chủ đầu tư các dự án đang triển khai và ghi nhận kịp thời một số vướng mắc, khuyến nghị giải pháp xử lý theo thẩm quyền; chỉ đạo rút ngắn thời gian thực hiện kiểm soát chi và giải quyết đơn rút vốn.
Để thúc đẩy tiến độ, phấn đấu đạt tỷ lệ giải ngân cao đối với nguồn vốn ODA, vay ưu đãi nước ngoài được giao năm 2024, Bộ Tài chính đề nghị Bộ Kế hoạch và Đầu tư hỗ trợ các địa phương rút ngắn thủ tục trong việc gia hạn thời gian bố trí vốn, tránh làm ảnh hưởng đến tiến độ giải ngân dự án, đồng thời hướng dẫn rõ ràng cho các địa phương về thẩm quyền phê duyệt điều chỉnh dự án đối với dự án triển khai tại nhiều cơ quan.
Đối với các địa phương, ban quản lý dự án, Bộ Tài chính đề nghị cần rà soát, đánh giá chi tiết, cụ thể về khả năng giải ngân từng dự án, đặc biệt lưu ý các dự án có năm lập kế hoạch là năm giải ngân cuối cùng để bảo đảm đủ vốn cho các dự án, tránh việc phải gia hạn giải ngân, gia hạn thời gian thực hiện, phát sinh nhiều thủ tục hành chính.
Cần điều chuyển linh hoạt kế hoạch vốn giữa các dự án chậm giải ngân sang các dự án có tiến độ giải ngân tốt, còn thiếu vốn. Đối với các trường hợp không có khả năng hoàn thành khối lượng dự án theo tiến độ đặt ra, cần cắt giảm, chuyển giao kế hoạch vốn trước ngày 30/6 tới. Bộ Kế hoạch và Đầu tư phối hợp Bộ Tài chính điều chỉnh thời hạn giải ngân, điều chỉnh phân bổ vốn theo các hiệp định vay đã ký.
Đối với các dự án gặp vướng mắc trong chuẩn bị đầu tư và triển khai dự án, Bộ Tài chính cũng yêu cầu các địa phương, ban quản lý dự án khẩn trương hoàn tất thủ tục về đầu tư, xây dựng, về di dân tái định cư, giải phóng mặt bằng để triển khai thực hiện dự án; hoàn thiện các thiết kế kỹ thuật, giải quyết khó khăn vướng mắc trong đấu thầu hợp đồng; có hướng dẫn, tập huấn về nghiệp vụ, năng lực cho các ban quản lý dự án địa phương để bảo đảm dự án được triển khai đồng bộ, hiệu quả.
