Góp phần đưa thơ Việt đến với bạn đọc quốc tế

Chị tâm sự rằng, tiếng Việt là ngôn ngữ không dễ để chuyển sang một ngôn ngữ khác, nhất là thơ tiếng Việt – với những đặc trưng thi pháp rất riêng về câu chữ, nhịp điệu, thức điệu… – lại càng khó chuyển ngữ. Thêm nữa, tâm tình người Việt cũng không dễ để “chuyển dịch”. Tuy vậy, chị vẫn miệt mài lao vào công việc “nhọc nhằn mà lý thú” này, để thêm cơ hội cho thơ tiếng Việt tiếp cận với độc giả quốc tế. 

Một số cuốn sách mà dịch giả Võ Thị Như Mai là tác giả, hoặc là người chuyển ngữ

Chị là dịch giả Võ Thị Như Mai – tác giả của nhiều đầu sách đã được xuất bản, như Tản mạn (NXB Văn nghệ, 2010), Bên kia tít tắp đại dương (NXB Văn học, 2011), Vườn cổ tích (NXB Hội Nhà văn, 2015), bên cạnh là tác giả phần chuyển ngữ tiếng Anh của nhiều đầu sách khác. 

Ai cũng biết, thơ là nghệ thuật ngôn từ được nhà thơ chưng cất tới mức cô đặc. Nếu chuyển sang một ngôn ngữ khác thì vẻ lấp lánh của ngôn ngữ thơ ít nhất cũng mất đi một nửa. Chưa kể, việc tìm từ tiếng Anh đắc địa, tương ứng và đồng điệu hoàn toàn với từ tiếng Việt là điều không phải dễ. Nó đòi hỏi người dịch cùng lúc phải thông thạo cả ngôn ngữ gốc (tiếng Việt) lẫn ngôn ngữ dịch (tiếng Anh), còn phải có phông văn hóa rộng. Như vậy, người dịch mới tìm được những thuật ngữ, những khái niệm tiếng Anh đúng và trúng nhất với những thuật ngữ, những khái niệm trong tiếng Việt để có một bản dịch tiếng Anh hoàn hảo. Thấu hiểu điều đó, dịch giả Võ Thị Như Mai ưu tiên chọn những tác phẩm thơ độc đáo của các tác giả người Việt, ít nhiều mang tính quốc tế để chuyển ngữ sang tiếng Anh. Mỗi một bài thơ, mỗi thể loại thơ, chị sẽ có cách dịch phù hợp. Thơ thuộc thể tự do, dịch giả Võ Thị Như Mai chọn cách biểu đạt sát với văn hóa và văn ngữ của nguyên tác, rồi chuyển ngữ sang tiếng Anh. Thơ ở dạng biểu hiện, chị có lối dịch riêng, nghiêng về giá trị thẩm mỹ và nặng cảm tính. Với thể thơ lục bát – một thể thơ thuần Việt – dịch giả Võ Thị Như Mai lại chọn cách “phá vỡ nhịp điệu, chỉ giữ hồn cốt của câu chữ tiếng Việt” để dịch sang tiếng Anh. 

Dịch giả Võ Thị Như Mai quê gốc tỉnh Quảng Trị, sinh năm 1976 ở TP Đà Lạt, hiện sống và công tác tại miền Tây – nước Úc. Chị là cựu sinh viên Khoa Tiếng Anh – Trường Đại học Đà Lạt, khóa 1994 – 1998. Từ năm 2004 đến nay, dịch giả Võ Thị Như Mai làm giáo viên tiểu học tại bang Tây Úc (Western Australia). Chị là Thạc sĩ chuyên ngành Văn học – một người thường xuyên có những hoạt động quảng bá thơ của các tác giả Việt ra các văn đàn trên thế giới, tạo cơ hội cho thơ Việt được độc giả khắp nơi biết đến, từ đó đóng góp vào việc phát triển văn học nước nhà, bên cạnh là một tác giả thơ có phong cách thơ riêng.

Một ưu thế ở chị, hỗ trợ rất nhiều cho công tác dịch thuật văn học, đó là dịch giả Võ Thị Như Mai cũng là người làm thơ nên mọi thủ pháp để tạo ra một tác phẩm thơ đặc sắc chị đều rõ. Từ những kinh nghiệm cá nhân trong sáng tác thơ, việc nắm bắt hồn cốt, nội dung, bút pháp, phong cách, thể loại, nhịp điệu… của mỗi bài thơ, mỗi thể loại thơ, mỗi tác giả thơ đối với dịch giả Võ Thị Như Mai có rất nhiều thuận lợi. “Thơ tiếng Việt ít được độc giả thế giới biết đến vì một phần ảnh hưởng của văn hóa Việt trên phạm vi toàn cầu chưa đủ mạnh, phần nữa người Việt chưa có nhiều tác phẩm thơ mang tính quốc tế. Một nguyên nhân nữa, việc dịch thơ Việt và quảng bá thơ Việt ra thế giới còn nhiều hạn chế”, dịch giả Võ Thị Như Mai tâm sự. 

Để độc giả thế giới biết nhiều hơn đến thơ Việt, bên cạnh việc lập trang web song ngữ Anh – Việt The Rhythm of Vietnam (Nhịp điệu Việt), chị còn tổ chức những buổi trình diễn thơ song ngữ Anh – Việt tại các giáo đường, tặng sách cho các thư viện ở Úc, cũng như tổ chức các buổi ra mắt sách, tọa đàm về thơ tại Việt Nam. Tất nhiên, không thể thiếu việc chọn dịch những tác phẩm thơ tiếng Việt đặc sắc sang tiếng Anh. Tuyển tập song ngữ Việt – Anh Nhịp điệu Việt – The Rhythm of Vi-etnam do dịch giả Võ Thị Như Mai tuyển chọn và chuyển ngữ vừa được NXB Hội Nhà văn ấn hành là đầu sách mới nhất của chị. Tập sách tập hợp 304 tác giả (trong và ngoài lãnh thổ Việt Nam), với gần 1.000 bài thơ. Dịch giả Võ Thị Như Mai bật mí: “Tôi đang chuẩn bị in tập song ngữ Việt – Anh Lục bát nếp thời gian. Dự kiến, sách sẽ in khổ nhỏ để độc giả có thể dễ dàng mang theo bên người”.