Theo quan niệm của người Mơ Nâm (một nhánh của dân tộc Xơ Đăng), tượng gỗ dân gian là vật linh thiêng gắn liền với các lễ hội và để những người đang sống tưởng nhớ những kỷ niệm, hình ảnh gắn liền với người thân đã mất. Tượng gỗ còn là sợi dây kết nối, gửi gắm tình cảm của thế hệ con cháu với tổ tiên, thể hiện lối sống sinh hoạt, lao động, sản xuất truyền thống của dân tộc mình.
Nghệ nhân Ưu tú A Gông (bên phải) đang truyền dạy lại kỹ năng tạc tượng cho người dân trong làng.
Đối với đồng bào Mơ Nâm làng Kon Du (xã Măng Cành, huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum), Nghệ nhân Ưu tú A Gông được xem như người giữ hồn của làng bởi ông am hiểu và đam mê về nghệ thuật tạc tượng truyền thống. Nhờ tính cần cù, tài hoa, sự sáng tạo, cùng với con mắt tinh tường, tỉ mỉ và đôi bàn tay khéo léo, A Gông đã tạo ra những sản phẩm tượng gỗ đẹp mắt, chân thực mang đậm bản sắc văn hóa của cộng đồng dân tộc Mơ Nâm. Sinh ra và lớn lên trong gia đình có truyền thống tạc tượng, khi còn nhỏ, A Gông đã chịu khó theo cha và các già làng để học hỏi, mày mò tập đục đẽo để biến những thân gỗ xù xì thành các bức tượng có hồn.
Với dụng cụ thô sơ như: Đục, rìu, rựa, dao, nghệ nhân A Gông đã tạo ra những bức tượng ẩn chứa tình cảm và miêu tả chân thực cuộc sống đời thường của cộng đồng các dân tộc trên đại ngàn Tây Nguyên. Nghệ nhân Ưu tú A Gông chia sẻ, mỗi bức tượng được gửi gắm cả nội tâm của nghệ nhân điêu khắc; đó là tình cảm, là hy vọng, sự sáng tạo và là tượng trưng của cả một nền văn hóa. Công việc điêu khắc tượng Tây Nguyên được truyền dạy giữa các thế hệ, những ai yêu thích, say mê tạc tượng thì mới có thể theo nghề và tạo nên những bức tượng sống động, góp phần lưu giữ nét văn hóa độc đáo của dân tộc.
Anh A Niêm, sống tại làng Kon Du chia sẻ, các bức tượng gỗ được nghệ nhân A Gông miêu tả chân thực với hình dáng cơ thể và khuôn mặt, đôi mắt, gò má rất giống với người thật khi còn sống. Điều làm nên “thương hiệu” của A Gông chính là tượng gỗ thường tái hiện lại các hoạt động sinh hoạt đời thường khiến bức tượng như có hồn và mang nhiều xúc cảm.
Nghệ nhân Ưu tú A Gông cho biết, phần lớn các tộc người thường gắn việc tạc tượng gỗ với tục làm nhà mồ. Tuy nhiên, cộng đồng người Mơ Nâm lại dùng tượng gỗ để tái hiện các hoạt động sinh hoạt hằng ngày như đi làm rẫy, săn bắt, giã gạo, đánh cồng chiêng… Người Mơ Nâm thường tạc tượng có kích thước nhỏ với đường kính khoảng 15 cm, chiều dài từ 30-40 cm.
Khi đến dịp lễ hội như mừng lúa mới, mở chuồng trâu, người dân trong làng sẽ cầm bức tượng và nhảy theo tiếng cồng chiêng chung quanh nhà sàn. Đến sáng hôm sau, người dân sẽ đặt bức tượng ngay trước kho lúa hoặc chuồng trâu và gieo vài hạt lúa quanh bức tượng với quan niệm tổ tiên sẽ phù hộ cho dân làng có được vụ mùa bội thu.
Những lúc rảnh rỗi, Nghệ nhân Ưu tú A Gông thường ngồi tạc những bức tượng về các kỷ niệm với người thân; khuôn mặt, hình dáng của những người trong gia đình để tưởng nhớ và gửi gắm tình cảm với người đã mất. Với năng khiếu nghệ thuật, óc thẩm mỹ và sự kiên trì, nhẫn nại, Nghệ nhân Ưu tú A Gông còn vận động được nhiều người dân, nhất là thanh niên tại làng Kon Du tham gia vào các lớp học tạc tượng gỗ do chính mình truyền dạy.
Hiện nay, nhiều thế hệ thanh niên đã có thể tự tay tạo nên một tác phẩm hoàn chỉnh, đẹp mắt; một số phụ nữ cũng đã biết dùng rựa, đục để tạc một bức tượng gỗ có đường nét và độ chính xác cao.
