Gia Dinh Citadel មុនពេលព្យុះ

រឿងរ៉ាវនៃការបះបោរ និងការបះបោររបស់ ឡឺ វ៉ាន់ខូយ នៅផាន់យ៉េន (ហៅជាទូទៅថា ហ្វៀនអាន) តែងតែមានការចាប់អារម្មណ៍ចំពោះអ្នកស្រាវជ្រាវ និងមនុស្សជំនាន់ក្រោយ។ ហើយជាមួយនឹងការបោះពុម្ភផ្សាយចុងក្រោយបំផុតពីប្រភពដ៏មានតម្លៃជាច្រើននៃការស្រាវជ្រាវរបស់អ្នកស្រាវជ្រាវ Tran Hoang Vu វាអាចទៅរួចក្នុងការកសាងឡើងវិញនូវ "ទេសភាព" នៃការបះបោររបស់ Le Van Khoi យ៉ាងលម្អិត។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក "អាថ៌កំបាំង" ប្រវត្តិសាស្ត្រជាច្រើននៃសម័យកាលនេះក៏ត្រូវបាន "ឌិកូដ" តាមរបៀបដ៏អស្ចារ្យ ...

បន្ទាយ Gia Dinh និងទីប្រជុំជន Phan Yen ក្នុង ផែនទី An Nam Dai Quoc ដោយ Taberd ក្នុងឆ្នាំ 1838

នៅឆ្នាំ១៨០២ ស្តេចង្វៀនអាញ់បានលើកទ័ពធំឆ្លងកាត់ទន្លេ Gianh ដើម្បីឆ្ពោះទៅ Bac Ha ។ រាជវង្ស Tay Son បានដួលរលំដូចការបាក់ដី។ ស្តេច Nguyen Anh (ស្តេច Gia Long) ឥឡូវនេះបានប្រឈមមុខនឹងភារកិច្ចថ្មីគឺការកសាងប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងថ្មីសម្រាប់ទឹកដីដែលបានរួបរួមថ្មីបន្ទាប់ពីការបែងចែកជាងពីរសតវត្ស។

ក្នុងថ្ងៃដំបូងនៃការចូលក្រុង Thang Long ស្តេច Gia Long ត្រូវងាកទៅរកចំណេះដឹងពីអតីតជនជាតិ Tay Son កុកងឺ - Nguyen Van Dung ។ តាមរយៈគាត់ ស្តេច Gia Long បានពិគ្រោះអំពីប្រព័ន្ធពន្ធដារដែលបង្កើតឡើងដោយរាជវង្ស Tay Son នៅភាគខាងជើង។ ស្តេចក៏បានកាន់កាប់ស្ថាប័នរដ្ឋបាលនៃរាជវង្សតៃសឺន ដែលជាប្រព័ន្ធបាកថាញ់។

អ្នកកាន់តំណែងមុននៃប្រព័ន្ធ Bac Thanh គឺជាក្រុមកុកងឺដែលបន្សល់ទុកដោយលោក Nguyen Hue នៅ Thang Long ក្នុងឆ្នាំ 1788 បន្ទាប់ពីបំផ្លាញ Vu Van Nham ។ នៅដើមឆ្នាំ 1789 បន្ទាប់ពីការធ្វើឱ្យស្ថានការណ៍នៅភាគខាងជើងមានស្ថិរភាពជាបណ្តោះអាសន្ន អធិរាជ Quang Trung បានត្រឡប់ទៅ Phu Xuan វិញ។ ឈ្មោះ​បាកថាញ់​ត្រូវ​បាន​រាជវង្ស​តៃ​សឺន​ដាក់​ឱ្យ​។ នៅពេលរៀបចំត្រឡប់ទៅ Phu Xuan ក្នុងខែកញ្ញាឆ្នាំទីមួយនៃ Gia Long (1802) ស្តេច Gia Long បានប្រើប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រង Tay Son ឡើងវិញដោយសម្ងាត់។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា៖ “មានតែទឹកដី Bac Ha ទើបនឹងបានស្ងប់ស្ងាត់ ប្រជាជនគឺថ្មីទាំងអស់ ហើយបន្ទាយ Thang Long ជាកន្លែងសំខាន់របស់ Bac Ha ត្រូវការមន្ត្រីសំខាន់ៗដើម្បីយាម” (វិទ្យាស្ថានប្រវត្តិសាស្ត្រជាតិនៃរាជវង្ស Nguyen, Dai Nam Thuc Luc , ភាគ ១)។

បន្ទាប់មក Gia Long បានបង្កើតតំណែងជាអភិបាលខេត្ត Bac Thanh ដើម្បីគ្រប់គ្រង។ ប៉ុន្តែ​ស្តេច​មិន​បាន​ចាត់​ទុក​បាកថាញ់​ជា​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋបាល​បណ្តោះអាសន្ន​ទេ។ ផ្ទុយទៅវិញគាត់បានពង្រីកវាទៅភាគខាងត្បូង។

កំណើតរបស់ GIA DINH ThanH

នៅឆ្នាំទី 7 នៃ Gia Long (1808) គាត់បានចាប់ផ្តើមបង្កើត Citadel Gia Dinh ។ លោក Trinh Hoai Duc បានមានប្រសាសន៍ថា ៖ “Gia Dinh ទទួលបន្ទុកកិច្ចការយោធា ស៊ីវិល ហិរញ្ញវត្ថុ និងសេវាកម្មនៃទីប្រជុំជនទាំងប្រាំគឺ Phan Yen, Bien Hoa, Vinh Thanh, Dinh Tuong និង Ha Tien; Xa ទទួលបន្ទុកទីប្រជុំជន Binh Thuan ទាំងមូល។ រាល់កិច្ចការយោធា [របស់ Binh Thuan] ត្រូវធ្វើតាមច្បាប់ ហើយកិច្ចការហិរញ្ញវត្ថុ និងសេវាកម្មដាច់ដោយឡែក។

ត្រាទីក្រុង Gia Dinh របស់អគ្គទេសាភិបាល

នៅឯប្រមុខ Gia Dinh Citadel មានអភិបាល (មន្ត្រីយោធា) និងអភិបាលរង (មន្ត្រីស៊ីវិល) ហើយក្រោយមកតំណែងអភិបាលរងត្រូវបានបន្ថែម។ ខាង​ក្រោម​គឺ​ជា​ការិយាធិបតេយ្យ​គាំទ្រ។ ទោះបីជាមានទំហំតូចជាងប្រាសាទភាគខាងជើងក៏ដោយ ក៏បទប្បញ្ញត្តិឆ្នាំ 1808 គឺជាការពង្រីកបើប្រៀបធៀបទៅនឹងឧបករណ៍របស់អភិបាលខេត្ត Gia Dinh កាលពីបួនឆ្នាំមុន។ នៅពេលនោះនៅ Gia Dinh ការិយាល័យនីមួយៗមានមនុស្សតែ 100 នាក់ប៉ុណ្ណោះ ហើយមានត្រឹមតែ 4 នាយកដ្ឋានប៉ុណ្ណោះ៖ គ្រួសារ យោធា ឧក្រិដ្ឋកម្ម និងមុខងារសាធារណៈ។ នៅចុងបញ្ចប់នៃឆ្នាំទី 12 នៃឆ្នាំ Gia Long (1813) ស្តេច Gia Long បានចាប់ផ្តើមបង្កើតនាយកដ្ឋានចំនួនបួនគឺ Ho, Binh, Hinh និង Cong នៅ Gia Dinh Citadel ។ Gia Dinh Thanh ត្រូវ​បញ្ជូន​មនុស្ស​ត្រឡប់​ទៅ​រាជធានី​វិញ​ពីរ​ដង​ក្នុង​មួយ​ខែ​ដើម្បី​រាយការណ៍​អំពី​ស្ថានភាព។

នៅក្រោម Gia Long តួនាទីគ្រប់គ្រងត្រូវបានបែងចែកស្មើៗគ្នារវាងមុខតំណែងពីរគឺ៖ យោធាកុកងឺ (តុងត្រាន) និងកុកងឺស៊ីវិល (ហ៊ីបតុងត្រាន) ហើយក្រោយមកត្រូវបានបំពេញបន្ថែមដោយអនុប្រធាន តុងត្រាន។ មុខតំណែងកំពូលរបស់ Gia Dinh Citadel ត្រូវបានបង្វិលបន្ទាប់ពីរយៈពេលជាក់លាក់មួយ។ ប្រការ​នេះ​ប្រហែល​ជា​ការពារ​ការ​បង្កើត​ទំនាក់ទំនង​ជិតស្និទ្ធ​ពេក​រវាង​ប្រមុខ Gia Dinh Thanh និង​ក្រុម​ផលប្រយោជន៍​ក្នុង​តំបន់។ បន្ទាប់ពីស្តេច Gia Long បានសោយទិវង្គត ការអនុវត្តនេះត្រូវបានបំបែកដោយអ្នកស្នងរាជ្យ។ ព្រះមហាក្សត្រ Minh Mang បានផ្ទេរអំណាចទាំងស្រុងទៅអភិបាលខេត្ត Le Van Duyet ដោយដកតំណែងអភិបាលរង និងអភិបាលរងជាបណ្តើរៗ។ នេះគឺជាគ្រាប់ពូជដែលបង្កើតជម្លោះរវាងរដ្ឋាភិបាល Gia Dinh Citadel និងតុលាការ Hue ។ (ត្រូវបន្ត)

(ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ Phan Yen Thanh Binh Muoi Ky - ទេសភាពនៃការបះបោរដោយ Le Van Khoi ដែលទើបតែបោះពុម្ពដោយគ្រឹះស្ថានបោះពុម្ពទូទៅទីក្រុងហូជីមិញ)។

បន្ទាយផាន់យ៉េន ឬ ផាន់ អាន បន្ទាយ?

ខេត្ត 藩安 សព្វ​ថ្ងៃ​ត្រូវ​បាន​បកប្រែ​ជា​ញឹក​ញាប់​ថា​ជា Phien An ។ ប៉ុន្តែនៅក្នុងទិនានុប្បវត្តិនៃសង្គមអាស៊ីនៃបេងហ្គាល់នៅឆ្នាំ 1837 វាត្រូវបានសរសេរថា: "ទី 2 ផាន់យ៉េនឬសៃហ្គនដែលជាទីក្រុងដែលមានកំពែងដែលមានឈ្មោះដូចគ្នា" ។ វចនានុក្រម​ដែល​បោះពុម្ព​ដោយ​ប៊ីស្សព ថេបឺដ (១៨៣៨) ក៏​មាន​ធាតុ​សម្រាប់ "ក្រុង" ដោយ​រាយ​ឈ្មោះ​ទីក្រុង​ទូទាំង​ប្រទេស​ដោយ​មាន​អក្សរ​ចិន និង​អក្សរ​វៀតណាម។ នៅទីនោះ 藩安 ក៏ត្រូវបានចម្លងជា ផាន់យ៉េន ផងដែរ។

ក្នុង​សៀវភៅ Dai Nam Quoc Am Tu Vi បោះពុម្ព​ក្នុង​ឆ្នាំ ១៨៩៥ ត្រង់​ពាក្យ​ថា “យ៉េន” Huynh Tinh Cua បាន​សរសេរ​ថា៖ “ផាន (យ៉េន) ជា​ឈ្មោះ​ចាស់​ខេត្ត Gia Dinh”។ ឈ្មោះ Phan Yen នៅតែត្រូវបានប្រើប្រាស់ក្នុងការបោះពុម្ពរហូតដល់ដើមសតវត្សទី 20 នៅឆ្នាំ 1910 Diep Van Cuong បានបោះពុម្ពប្រលោមលោក Phan Yen Ngoai Su ។ ការបង្រួបបង្រួមនេះអនុញ្ញាតឱ្យយើងកំណត់ឈ្មោះនៅពេលនោះថាជា Phan Yen មិនមែន Phien An ដូចដែលការបកប្រែប្រវត្តិសាស្ត្រនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះតែងតែប្រើ។

ដោយ​សារ​លែង​ប្រើ​ក្នុង​ឯកសារ​ផ្លូវ​ច្បាប់ ឬ​ក្នុង​ជីវភាព​ប្រចាំ​ថ្ងៃ​ទៀត​ហើយ ទើប​ឈ្មោះ ផាន់ យ៉េន រសាត់​បាត់​ទៅ​វិញ។ នៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ 1920 ការចម្លងផ្សេងទៀតបានលេចឡើង។ នៅឆ្នាំ 1926 ក្នុងសៀវភៅជីវប្រវត្តិ និងអនុស្សាវរីយ៍ Le Ta Quan បោះពុម្ពនៅទីក្រុងហាណូយ អ្នកនិពន្ធបានប្រើការអានទីក្រុង Phan An ខេត្ត Phan An ។ នៅក្នុងការបកប្រែភាសាជាតិរបស់ Dai Nam liet truyen Tien bien ដោយតុលាការ Hue ដើម្បីចែកចាយដល់សាលារៀន (ក្នុងឆ្នាំ 1929) ការបញ្ចេញសំឡេង Phien An បានលេចចេញមក។ ប្រតិចារិក Phan Yen, Phan An និង Phien An នៅតែត្រូវបានប្រើប្រាស់ដោយអ្នកបកប្រែ និងអ្នកនិពន្ធផ្សេងទៀត។ គួរកត់សម្គាល់ថាការបកប្រែឆ្នាំ 1972 និង 1998 របស់ Gia Dinh Thanh Thong Chi ទាំងពីរបានប្រើ Phien An ។ ដោយសារនេះជាឯកសារឈានមុខគេសម្រាប់ការស្រាវជ្រាវអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រ ភូមិសាស្ត្រ និងវប្បធម៌កូសាំងស៊ីន ការអានរបស់ហ្វៀនអានបានលេចចេញជារូបរាងបន្តិចម្តងៗ។

ប្រភព៖ https://thanhnien.vn/gia-dinh-thanh-truoc-con-bao-du-185241227233449365.htm