Kiểm soát dịch sởi, vẫn khó vì tiêm chủng thấp?

Tỷ lệ tiêm chủng chưa đạt kỳ vọng

Thống kê của ngành Y tế cho thấy, tính từ đầu năm 2024 đến nay, cả nước ghi nhận hơn 2.000 trường hợp mắc bệnh sởi, trong đó tại TP.HCM ghi nhận hơn 500 ca mắc.

Tiêm chủng là biện pháp hiệu quả để phòng bệnh sởi. Ảnh: Chí Cường

Ông Nguyễn Hồng Tâm, Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TP.HCM cho biết, trong giai đoạn từ 2021 – 2023 TP chỉ ghi nhận 1 trường hợp mắc sởi, đầu năm 2024 đến ngày 22/5, TP không ghi nhận ca mắc sởi.

Tuy nhiên, từ ngày 23/5 đến ngày 4/9 tại TP ghi nhận 541 trường hợp mắc sởi, 3 ca tử vong gồm 2 trường hợp có địa chỉ ở TP và 1 trẻ ở tỉnh, trẻ tử vong do sởi đều có bệnh nền bẩm sinh.

Đáng lưu ý, 74% trẻ bị sởi đều chưa được tiêm chủng vắc xin sởi dù đã đủ tuổi. Các quận, huyện có số trẻ mắc sởi cao nhất là huyện Bình Chánh với 136 ca, quận Bình Tân 123 ca, Hóc Môn 41 ca, TP.Thủ Đức 33 ca…

Ghi nhận cho thấy, qua 5 ngày triển khai Chiến dịch tiêm vắc-xin phòng sởi cho trẻ trên địa bàn TP.HCM, đến nay tỷ lệ tiêm chủng vắc-xin vẫn khá thấp.

Đáng lo hơn, hiện số lượng trẻ rà soát trên thực tế thấp hơn nhiều so với trẻ có tên trên Hệ thống tiêm chủng quốc gia. Điều này gây nên lo ngại về tỷ lệ bao phủ vắc-xin thực trong cộng đồng vẫn còn nhiều khoảng trống.

Theo cáo cáo của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TP.HCM (HCDC), tính đến trước ngày khai giảng năm học mới, trên địa bàn thành phố ghi nhận 541 ca sởi, trong đó có 3 ca tử vong.

Đáng chú ý, số ca mắc sởi mới tăng mạnh từng ngày, đặc biệt tăng nhanh ở nhóm trẻ từ 9 tháng đến 5 tuổi (chiếm 48%) và 74% trẻ mắc bệnh chưa tiêm chủng vắc-xin đầy đủ. Hiện tại, số ca mắc sởi xuất hiện ở 22 quận huyện và TP.Thủ Đức, riêng huyện Bình Chánh và quận Bình Tân đang có số ca mắc sởi cao nhất.

Địa phương có số mũi tiêm cao nhất là huyện Bình Chánh đạt 59,3%, địa phương thấp nhất là huyện Cần Giờ mới chỉ đạt 9,3%. Trong số 22 quận, huyện, thành phố, có đến 18 đơn vị chưa đạt tỷ lệ tiêm chủng 50%.

Để đẩy nhanh Chiến dịch, HCDC yêu cầu các địa phương tích cực mời trẻ đã được lập danh sách đến các trạm y tế để tiêm chủng.

Thời gian qua, Bộ Y tế đã đánh giá nguy cơ dịch theo bộ công cụ do Tổ chức Y tế thế giới cung cấp và xác định 18 tỉnh, thành phố sẽ tiến hành tiêm vắc-xin phòng sởi – rubella miễn phí cho các đối tượng.

Kế hoạch triển khai chiến dịch tiêm chủng vắc-xin phòng, chống dịch sởi năm 2024 sẽ diễn ra trên 18 tỉnh, thành phố với 135 huyện ở 3 miền Bắc, Trung, Nam; trong đó khu vực miền Bắc có 17 huyện, khu vực miền Trung 17 huyện, còn lại 101 huyện thuộc khu vực miền Nam.

Theo đó, mục tiêu chung của Kế hoạch là tăng tỷ lệ miễn dịch phòng bệnh sởi trong cộng đồng nhằm chủ động phòng chống dịch bệnh, giảm tỷ lệ mắc và tử vong do bệnh sởi tại các vùng nguy cơ, vùng đang có các ca sởi, dịch sởi xảy ra.

Mục tiêu cụ thể của chiến dịch là 95% trẻ thuộc nhóm đối tượng tiêm chủng chưa được tiêm đủ mũi vắc-xin theo quy định tại vùng nguy cơ, vùng đang có các ca sởi/dịch sởi xảy ra được tiêm 1 mũi vắc-xin phòng sởi – rubella.

Tăng tỷ lệ tiêm chủng để kiểm tốt dịch

PGS-TS.Tăng Chí Thượng, Giám đốc Sở Y tế TP.HCM mong muốn Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp cùng Sở Y tế thực hiện khẩn trương, làm tốt chiến dịch tiêm vắc-xin ngừa sởi bổ sung cho trẻ.

Vừa qua dịp nghỉ lễ, ngành y tế TP đã khởi động chiến dịch tiêm vắc xin sởi cho trẻ, tuy nhiên số lượng còn thấp. “Chúng tôi rất lo khi vừa qua các ngày nghỉ lễ Sở Y tế đã khởi động cho người dân biết để đi tiêm ngừa cho được gần 20.000 trẻ, nhưng số lượng rất thấp so với số trẻ được báo cáo”, ông Thượng thông tin.

Người đứng đầu ngành y tế TP mong muốn để công tác phòng chống dịch tốt hơn, tăng số lượng trẻ được tiêm sởi đầy đủ, giáo viên chủ nhiệm các lớp cần nhắc nhở phụ huynh đưa trẻ đi tiêm tại các cơ sở y tế theo đúng khuyến cáo ngành y tế.

Còn theo TS.Nguyễn Vũ Thượng, Phó viện trưởng Viện Pasteur, hiện nay có 6 quận, huyện vùng ven nổi bật có số ca sởi chiếm 73% trong tổng số ca sởi của TP gồm: Bình Chánh, Bình Tân, Hóc Môn, quận 12, quận 7 và TP.Thủ Đức. Điều này cho thấy cần ưu tiên tập trung nguồn lực giải quyết những điểm nóng này, nơi có di biến động dân cư cao để hạn chế tốc độ lây lan của dịch sởi.

Bởi về cơ chế tiêm vắc xin sởi theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), người tiếp xúc với ca bệnh sởi được tiêm vắc-xin trong vòng ba ngày khả năng mắc sởi sẽ ít đi. Nếu mắc sởi bệnh sẽ nhẹ hơn và ít bị biến chứng hoặc triệu chứng nhẹ sẽ ít lây lan bệnh cho người khác.

“Giám sát của chúng tôi tại một xã khu vực phía Nam có dịch sởi xảy ra cho thấy 40% trẻ là tạm trú. Trong đó chỉ có 1/3 số trẻ tạm trú đã tiêm 1 mũi vắc-xin sởi. Điều này cho thấy trẻ di biến động dân cư là trẻ có nguy cơ mắc sởi cao”, ông Thượng nói.

Cũng theo ông Thượng, quan trọng là khẩn trương rà soát toàn bộ nhóm di biến động dân cư để tiêm chủng vắc-xin phòng bệnh. Phương châm “đi từng ngõ, gõ từng nhà, rà từng đối tượng” là nhiệm vụ của chính quyền sở tại, trong đó có cộng tác viên y tế và những người khác để làm tốt công tác tiêm chủng.

Ông Nguyễn Vũ Thượng đề nghị ưu tiên những quận, huyện là điểm nóng, có nguy cơ cao bùng dịch sởi để tập trung giải quyết tiêm vắc xin trước nhằm ngăn dịch lây lan mạnh.

Riêng với các trường học, hiện học sinh đã tựu trường, hệ thống giám sát dịch bệnh ở trường cần phải cảnh báo cao. Những trường có trẻ mắc sởi cần ưu tiên tiêm vắc xin trước để tránh lây lan cho gia đình và cộng đồng.

Ngoài ra, cần truyền thông tới người dân về các tác dụng phụ của vắc xin sởi, cách xử trí khi trẻ gặp tác dụng phụ để phụ huynh yên tâm cho con tiêm chủng cũng như xử trí kịp thời các trường hợp hiếm gặp bị tác dụng phụ.

Giảm lây lan sởi nhờ vắc-xin

Các chuyên gia y tế cho rằng, sởi được coi là mối đe dọa toàn cầu bởi virus sởi thuộc họ Paramyxoviridae có tính lây lan nhanh chóng qua đường hô hấp từ người bệnh sang người khỏe mạnh trong cộng đồng hoặc thậm chí xuyên biên giới.

Sởi nguy hiểm bởi chúng không chỉ gây ra các triệu chứng cấp tính mà còn khiến người bệnh có nguy cơ viêm nhiễm hệ thống thần kinh, rối loạn hệ vận động, tổn thương đa cơ quan trong cơ thể, có thể để lại nhiều biến chứng nặng nề, kéo dài thậm chí là suốt đời cho người bệnh như viêm não, viêm màng não, viêm tai giữa, viêm phổi, tiêu chảy, viêm loét giác mạc, mù lòa…

Bên cạnh đó, sởi còn đặc biệt nguy hiểm bởi có khả năng xóa trí nhớ miễn dịch, phá hủy trung bình khoảng 40 loại kháng thể có khả năng chống chọi lại các tác nhân gây bệnh.

Ở trẻ em, một nghiên cứu của nhà di truyền học Stephen Elledge tại Đại học Havard vào năm 2019 đã chỉ ra sởi loại bỏ từ 11% đến 73% kháng thể bảo vệ ở trẻ em.

Tức khi mắc bệnh sởi, hệ thống miễn dịch của người bệnh sẽ bị phá hủy và thiết lập trở lại trạng thái ban đầu non nớt, chưa hoàn thiện như đứa trẻ vừa sinh ra.

Để giảm thiểu rủi ro cũng như ngăn chặn dịch sởi quay trở lại, WHO nhấn mạnh tiêm chủng là biện pháp duy nhất để bảo vệ trẻ em và người lớn khỏi căn bệnh nguy hiểm tiềm tàng này. Các quốc gia trên thế giới bắt buộc phải đạt được và duy trì tỷ lệ bao phủ trên 95% với 2 liều vắc-xin sởi.

Bác sỹ Bùi Thị Việt Hoa, hệ thống tiêm chủng Safpo/Potec cho rằng, trẻ em và người lớn cần chủ động tiêm ngừa vắc-xin sởi đầy đủ và đúng lịch để giúp cơ thể sản sinh kháng thể đặc hiệu với virus sởi, giúp ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh sởi và các biến chứng nặng nề, hiệu quả vượt trội đến 98%.

Bên cạnh đó, theo bác sỹ Việt Hoa, mỗi người cần chủ động vệ sinh mắt, mũi, họng bằng nước sát khuẩn mỗi ngày. Hạn chế tụ tập nơi đông người, tránh tiếp xúc gần với những người có biểu hiệu mắc bệnh sởi hoặc nghi ngờ mắc bệnh, đồng thời không dùng chung vật dụng cá nhân với người mắc bệnh. Giữ vệ sinh không gian sống và bổ sung thực phẩm giúp tăng cường hệ miễn dịch.

Nếu thấy có các triệu chứng của bệnh sởi (sốt, chảy nước mũi, ho khan, mắt đỏ, nhạy cảm với ánh sáng, phát ban khắp cơ thể), cần nhanh chóng đến các trung tâm hoặc cơ sở y tế gần nhất để được kiểm tra và điều trị kịp thời.