Miền đất mặn – khúc nối ca tình người 

Không hiểu sao khi đọc tiểu thuyết “Miền đất mặn” (Nhà xuất bản Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh, xuất bản tháng 11-2023) của tác giả Phùng Quang Thuận, tôi lại liên tưởng đến tiểu thuyết “Xa ngoài kia nơi loài tôm hát” của tác giả người Mỹ Delia Owens đã được dựng thành phim công chiếu cách đây không lâu.

“Miền đất mặn”, một bài ca tuyệt đẹp về thiên nhiên, môi trường, con người. Tác giả dẫn người đọc về vùng đất hoang sơ mà thấy gần gũi: “Đất rộng mênh mông, biển lớn, sông dài nhiều tôm cá, không có người để làm hàng xóm bầu bạn, gặp nhau thấy hợp tâm tánh, có nghĩa khí là chia nhau, cho nhau mọi thứ để cùng sống. Cây lá rừng đốn về dựng nhà gần nhau, kết làm anh em, hợp sức nhau cùng sống trong những ngày mưa sa gió táp, những đêm tối lửa tắt đèn…”.

Câu chuyện xoay quanh 2 gia đình vô tình gặp nhau, quý nhau, giang hồ trọng nghĩa, chỉ nhau công việc làm để cùng sống trên một miền đất muỗi nhiều như tôm cá, khó – dễ ngang nhau, miễn có chí thì khó sẽ thành dễ. Ở vịnh có cây mắm đen (trong sông Đầm Dơi) ban đầu chỉ có 3 người, ông Năm Quới cùng cháu nội Quế Lan và một người không họ hàng gọi là Cô Ba. Ông Năm Quới người Bạc Liêu, ông đến nơi này và loanh quanh trong miền đất mặn chỉ để tìm gia đình người con trai mất tích. Cô Ba là một cư sĩ ở Bạc Liêu xuống miệt này mở phòng thuốc Nam khám bệnh từ thiện cho dân nghèo tứ xứ về đây lập nghiệp. Giữa cái vịnh vắng vẻ này chỉ có 2 căn nhà lá ở 2 bên và một cây mắm đen cao, tàng lớn đứng giữa một bên là am Cô Ba, một bên là nhà ông Năm Quới và ông thường gọi nhà của mình là trại Câu. Một ngày, ông Năm Quới gặp gia đình Hai Tín cũng kiếm sống trên dòng sông này, cảm thông nhau khởi từ câu ca mang tính triết lý sâu sắc về kiếp nhân sinh; 2 bài ca nối tiếp trên sông vắng, tâm sự chuyện mình rồi kết nghĩa anh em. Hai Tín vốn người Rạch Giá, cưới vợ là người Hòn Sơn, cuộc đời cũng chẳng khá gì khi con chết, giờ chỉ còn một con trai là Tư Hữu theo cha mẹ lênh đênh đời sông nước, rày đây mai đó.

Thật dễ dàng hình dung qua miêu tả của tác giả về địa lý trong truyện. Từ cách nhau 2 vùng biển Tây và biển Đông, họ quy tập về miền đất mặn sau một lần Hai Tín bị thương khi “đánh vật” với ông xà vện hay ông cá đuối hùng cứ cửa biển khiến người dân sợ sệt.

Đến đây, tôi lại liên tưởng về câu chuyện “Ngư ông và biển cả” của Ernest Hemingway khi hiểu rằng đó là mộng ước vươn ra biển lớn của đời một con người. Ngược với ước mơ thầm kín của người vợ chỉ mong cuộc sống cá muối êm đềm, không phải nơm nớp lo âu về người chồng lúc nào cũng muốn chinh phục “thần sông, thần biển, thần rừng” bằng những vật dụng thô sơ cùng với các chiêu lừa kế mọn của con người. 

Vịnh có cây mắm đen thêm người thì phải nghĩ đến chuyện làm ăn. Ông Năm Quới trong vai trò đầu tàu, nhiều kinh nghiệm đã nghĩ cách và phân công việc cho những người còn lại. Thời gian trôi đi, họ làm ăn phất lên, ngoài trại Câu còn có trại Biển, trại Đáy, ghe lưới, ghe xuồng, vựa muối… và mỗi người đều có vốn liếng riêng. Đến lúc ông Năm Quới nghĩ đến việc về Bạc Liêu, cất nhà trên đất, gần gũi ngôi mộ người vợ mà ông yêu quý, hàng ngày tâm sự cùng bà; đồng thời, biết đâu ông nhận được tin tức về gia đình con trai mất tích.

3 lá thư ông viết gửi đến Cô Ba, vợ chồng Hai Tín, vợ chồng Tư Hữu (Tư Hữu bây giờ là chồng của Quế Lan) dặn dò việc phân chia tài sản và hứa hẹn sẽ trở lại trại Đáy và trại Biển thăm mọi người. Cái kết có hậu khi một ngày ông Năm Quới nhận tin gia đình người con trai hiện còn sống ở nước ngoài.

Với lượng thông tin khá nhiều, cuốn sách đã giúp người đọc hiểu biết về cuộc sống sông nước, miền đất mặn, câu chuyện về con người, văn hóa, lịch sử… Thật sự truyền cảm hứng khi đóng sách lại, ngẫm ra cuộc đời quá đẹp, quá nhân ái khi con người hiểu nhau, cùng ý chí vươn lên.

ĐÀO THỊ THANH TUYỀN