Tam Đường là huyện vùng cao ở phía đông bắc của tỉnh Lai Châu, nơi có nhiều nhóm dân tộc Dao sinh sống như nhóm Dao khâu, Dao đỏ, Dao đầu bằng… Người Dao cũng là tộc người có nhiều nghi lễ độc đáo còn được duy trì, thực hiện trong cuộc sống hiện đại.
Trong đó, phải kể đến lễ Tủ Cải của người Dao đầu bằng ở xã Hồ Thầu. Theo ý nghĩa của chữ Nôm Dao, “Tủ” là báo cáo, “Cải” là đặt tên. Tủ Cải được hiểu là lễ báo cáo với thần linh, tổ tiên về việc đặt tên âm cho người con trai trong dòng họ.
Người Dao quan niệm rằng người con trai khi trải qua nghi lễ này mới được ghi nhận là đã trưởng thành, hội tụ tâm đức, biết điều hay lẽ phải để có thể đảm nhiệm trọng trách của dòng họ, cộng đồng trong những việc lớn.
Vào dịp cuối năm khi nông nhàn, lễ Tủ Cải thường được tổ chức trong thời gian khoảng 3 ngày, tùy vào điều kiện kinh tế của từng gia đình. Khoảng hơn một tuần trước khi cử hành nghi lễ này, gia chủ có người “thụ lễ” sẽ chuẩn bị chu đáo các lễ vật để thực hiện cúng tế. Trong thời gian diễn ra lễ Tủ Cải, các thầy cúng và người “thụ lễ” thường là các thanh thiếu niên có độ tuổi từ 9 đến 17 thực hiện nhiều bài cúng với mục đích để thần linh và tổ tiên ghi nhận, chứng giám bản lĩnh của người đàn ông. Mỗi bài cúng gắn với mỗi nghi thức đều mang ý nghĩa khác nhau. Chẳng hạn nghi lễ đóng dấu thông hành, khai sáng ngọn đèn với ý nghĩa tẩy sạch thể xác trước khi được tiếp nhận linh hồn.
Hay nghi thức buộc đồng xu lên đầu rồi cắt dây buộc với ý nghĩa tái hiện lại quá trình cắt rốn khi người mẹ sinh con. Ngoài các nghi thức tâm linh, thầy cúng còn truyền dạy người con trai thực hành các nghi lễ cúng bái, các bài nhảy múa truyền thống hay chơi nhiều loại nhạc cụ dân tộc. Đặc biệt, thầy cúng cũng là người dạy bảo những điều hay lẽ phải, đạo lí để thể hiện vai trò trụ cột của người đàn ông trong gia đình và cộng đồng.
Tạp chí Heritage
