Thành phố Hội An, di sản văn hóa thế giới, mang trong mình vẻ đẹp cổ kính và bề dày lịch sử hơn 500 năm, đang phải đối mặt với những đe dọa nghiêm trọng từ biến đổi khí hậu. Biến đổi khí hậu đang làm gia tăng các hiện tượng thiên tai khắc nghiệt như bão, lũ và tình trạng nước biển dâng, gây ảnh hưởng không chỉ đến độ bền của các công trình kiến trúc cổ mà còn tác động lớn đến cuộc sống của cộng đồng địa phương. Thời tiết bất thường và các trận bão lớn dần trở thành một phần quen thuộc của mùa mưa tại miền Trung Việt Nam, khiến tình trạng ngập úng và sạt lở nghiêm trọng hơn bao giờ hết.
Lũ lụt thường xuyên trở thành nỗi ám ảnh mỗi mùa mưa của Hội An, với những trận lũ lớn gây ngập sâu, có lúc lên đến ba mét, khiến nhiều công trình kiến trúc quý giá của khu phố cổ bị hư hại. Không dừng lại ở những ngôi nhà gỗ truyền thống, các tuyến đường như Bạch Đằng, Nguyễn Thái Học, và Trần Phú – những con phố mang biểu tượng của Hội An – đều nằm trong vùng trũng, liên tục bị nước lũ xâm nhập, gây hỏng hóc và sụt lún nền móng. Đợt lũ tháng 11 năm 2013 là một minh chứng rõ nét khi nước từ thượng nguồn sông Thu Bồn đổ về làm cho thành phố ngập chìm trong nước, gây thiệt hại lớn đến đời sống và các công trình văn hóa quý giá. Cứ mỗi năm, phố cổ Hội An đều phải chật vật ứng phó với các đợt thiên tai như vậy, để rồi hứng chịu những tổn thất không thể tránh khỏi.
Biến đổi khí hậu cũng làm tình trạng xói lở bờ sông Hoài diễn biến nghiêm trọng. Dọc tuyến đường Bạch Đằng, từ cầu Cẩm Nam đến Chùa Cầu, các công trình và tuyến đường dần bị hàm ếch xâm thực, nguy cơ sụp đổ đang ngày càng cận kề. Các lớp đất ven bờ sông ngày càng yếu đi dưới sự tấn công của sóng và dòng chảy, và nếu không có biện pháp ngăn chặn kịp thời, nhiều ngôi nhà cổ ven sông sẽ khó lòng giữ vững. Tình trạng này càng trở nên nghiêm trọng khi các hiện tượng bồi lấp và chuyển dòng nước tại sông Hoài tiếp diễn, khiến nước lũ không thể thoát nhanh, gây ra tình trạng tồn đọng và đe dọa nghiêm trọng đến sự an toàn của khu phố cổ.
Trong khi đó, sự dâng cao của mực nước biển cũng tạo thêm gánh nặng cho Hội An. Theo dự báo của tỉnh Quảng Nam, đến năm 2020, Hội An sẽ là địa phương chịu tác động nặng nề nhất khi nước biển dâng. Khoảng 17,5 km² diện tích tự nhiên, chiếm 27,63% diện tích toàn thành phố, có nguy cơ bị ngập nước. Các ngôi nhà cổ có kiến trúc mái âm dương đặc trưng, vốn là hình ảnh biểu tượng của Hội An, đang dần mất đi sự bền vững do ảnh hưởng của độ ẩm và mối mọt phát sinh từ lũ lụt. Sự suy yếu của các ngôi nhà cổ có thể gây ra hiệu ứng domino, một khi một ngôi nhà sụp đổ, nó sẽ kéo theo nguy cơ làm hỏng hóc cả khu phố cổ vốn được xây dựng san sát và có kết cấu liền kề.
Trước tình trạng này, chính quyền và người dân Hội An đã không ngừng nỗ lực để bảo tồn và duy trì giá trị của di sản. Hàng năm, hàng chục tỷ đồng được đầu tư vào việc trùng tu, chống xuống cấp các di tích, gia cố bờ kè, và tu sửa những hạng mục bị ảnh hưởng. Các phương pháp bảo tồn truyền thống, kết hợp với các công nghệ hiện đại, đã và đang được áp dụng để tăng cường sức chống chịu của các công trình cổ. Đặc biệt, Hội An đã triển khai thành công việc sản xuất ngói âm dương tại chỗ để đáp ứng nhu cầu tu bổ, trùng tu di tích. Loại ngói này không chỉ đảm bảo chất lượng tốt hơn mà còn giữ được tính nguyên bản của kiến trúc cổ Hội An, đồng thời giúp thành phố chủ động hơn trong việc cung cấp vật liệu xây dựng phù hợp với điều kiện địa phương.
Hội An không dừng lại ở những biện pháp trùng tu trực tiếp, mà còn áp dụng chiến lược “phòng vệ từ xa” nhằm giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu. Phong trào trồng cây xanh phòng hộ dọc các bãi biển, triền sông, và khu vực cồn bãi đã được phát động rộng rãi, mang lại hiệu quả tích cực trong việc chắn gió và giảm thiểu tác động của sóng biển. Đặc biệt, rừng dừa Bảy Mẫu ở Cẩm Thanh – một khu vực sinh thái quan trọng ở hạ lưu sông Thu Bồn – đang được bảo vệ nghiêm ngặt và phục hồi. Với sự tham gia tích cực của cộng đồng, rừng dừa này vừa đóng vai trò như lớp phòng thủ tự nhiên chống lại bão lũ, vừa là nguồn sinh kế cho người dân trong việc phát triển du lịch sinh thái.
Trong bối cảnh nguy cơ biến đổi khí hậu ngày càng rõ ràng, Hội An đã có những bước đi dài để bảo vệ di sản quý giá của mình. Từ các dự án bảo tồn cấp thiết đến những sáng kiến sinh thái cộng đồng, mọi nỗ lực đang được tập trung vào việc duy trì giá trị của Hội An cho các thế hệ mai sau. Thế nhưng, hành trình này vẫn còn dài và đầy thử thách khi mỗi mùa bão lũ qua đi, di sản cổ kính này lại thêm một lần chật vật chống chọi. Để đảm bảo rằng Hội An sẽ còn đó, với vẻ đẹp trường tồn và ý nghĩa văn hóa sâu sắc, không chỉ cần sự chung tay của người dân, mà còn là sự đồng thuận, hỗ trợ từ cộng đồng quốc tế, để cùng nhau bảo vệ những giá trị lịch sử vô giá của một vùng đất mà thế giới đã công nhận là di sản.
Hoàng Anh
