Giáo dục di sản đang dần trở thành một phần quan trọng trong chương trình giảng dạy tại các trường học Việt Nam. Đây không chỉ là việc cung cấp kiến thức về lịch sử, văn hóa mà còn là hành trình kết nối thế hệ trẻ với quá khứ, thổi bùng ngọn lửa yêu nước và lòng tự hào dân tộc. Bằng những sáng kiến độc đáo, nhiều bảo tàng và di tích lịch sử đã thành công trong việc đưa di sản vào giảng dạy, khiến di sản sống động hơn, gần gũi hơn với thế hệ trẻ.
Tại Bảo tàng Cổ vật cung đình Huế, chương trình “Giáo dục di sản” không đơn thuần là nơi học hỏi mà còn mang đến một hành trình trải nghiệm đầy hứng khởi. Trong khoảng thời gian từ tháng 10/2023 đến tháng 4/2024, bảo tàng đã tổ chức hơn 50 chương trình giáo dục di sản cho gần 5.000 học sinh, tạo ra một sân chơi vừa mang tính học thuật vừa giải trí. Những trò chơi cung đình như Xăm hường, Bài vụ, Đầu hồ—vốn là thú vui của giới quý tộc triều Nguyễn—không chỉ giúp học sinh hiểu thêm về lịch sử mà còn làm sống lại bầu không khí cung đình xưa. Những trò chơi này đã biến không gian học tập trở nên sinh động, gần gũi và mang đến sự hứng khởi cho người tham gia, từ đó truyền cảm hứng cho các em về tầm quan trọng của việc giữ gìn và phát huy giá trị di sản.
Ngoài ra, Văn Miếu – Quốc Tử Giám tại Hà Nội cũng là một ví dụ tiêu biểu về việc biến di sản thành môi trường học tập thực tế. Từ năm 2018, Văn Miếu đã triển khai hàng loạt chủ đề giáo dục di sản nhằm giới thiệu đến học sinh những giá trị văn hóa của Nho học Việt Nam. Với “Khu trải nghiệm cùng di sản”, học sinh không chỉ lắng nghe những câu chuyện lịch sử mà còn trực tiếp tham gia vào các hoạt động thực tế như chia nhóm thảo luận, khám phá các hiện vật. Điều này giúp các em vừa mở rộng kiến thức, vừa phát triển kỹ năng mềm quan trọng. Sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành đã mở ra một phương thức giáo dục mới, khiến di sản trở thành một phần gắn bó
Việc mời các nghệ nhân và chuyên gia về di sản đến giảng dạy trực tiếp cũng đã mang lại những tác động tích cực. Tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám, học sinh có cơ hội được nghe các chuyên gia nói về các giá trị văn hóa và những hiện vật quý giá đang được bảo tồn tại khu di tích. Qua những câu chuyện truyền cảm hứng này, các em không chỉ được truyền đạt kiến thức mà còn cảm nhận sâu sắc hơn về vai trò của di sản trong đời sống hiện đại. Cách tiếp cận này đã tạo ra một mối liên kết giữa lý thuyết và thực tiễn, giữa sách vở và cuộc sống, từ đó làm nổi bật tầm quan trọng của việc bảo tồn di sản.
Một yếu tố quan trọng nữa là sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng trong giáo dục di sản. Tại Bảo tàng Cổ vật cung đình Huế, nhiều chương trình giáo dục di sản đã lôi cuốn không chỉ học sinh mà còn cả các bậc phụ huynh tham gia. Qua việc tham quan bảo tàng, trải nghiệm các trò chơi cung đình, các gia đình đã có những khoảnh khắc gắn kết quý giá, cùng nhau tìm hiểu về di sản văn hóa của quê hương. Đây cũng là cách để học sinh mở rộng kiến thức đồng thời giúp gia đình và cộng đồng cùng nhau chung tay gìn giữ những giá trị văn hóa quý báu của dân tộc.
Tuy nhiên, giáo dục di sản tại Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Trong bối cảnh xã hội hiện đại, khi công nghệ thông tin phát triển mạnh mẽ và văn hóa hiện đại ngày càng lan tỏa, việc đưa di sản vào giáo dục đòi hỏi phải có những đổi mới sáng tạo. Một số trường học đã bắt đầu áp dụng các công cụ kỹ thuật số như video, hình ảnh tương tác và thực tế ảo, giúp học sinh tiếp cận di sản một cách sinh động và thú vị hơn. Đây là những bước đi cần thiết để tạo cầu nối giữa truyền thống và hiện đại, giữa di sản quá khứ và cuộc sống hiện tại.
Nhìn chung, giáo dục di sản không dừng lại ở việc truyền đạt kiến thức, mà trở thành một hành trình xây dựng tình yêu văn hóa, lòng tự hào dân tộc và ý thức trách nhiệm đối với di sản. Những nỗ lực từ các bảo tàng, di tích, nhà trường và cộng đồng đang dần tạo ra một thế hệ học sinh hiểu biết sâu sắc về di sản, đồng thời biết cách trân trọng và bảo vệ những giá trị quý báu ấy. Di sản không phải là những ký ức ngủ quên trong quá khứ, mà chính là nền tảng vững chắc để hướng tới một tương lai tươi sáng.
Với những thành công ban đầu, giáo dục di sản tại Việt Nam cần tiếp tục được đẩy mạnh, mở rộng quy mô và đổi mới phương pháp. Sự kết hợp hài hòa giữa lý thuyết và thực tiễn, giữa truyền thống và công nghệ, cùng với sự chung tay của nhà trường, gia đình và cộng đồng sẽ là chìa khóa để giúp di sản trở thành một phần sống động trong đời sống học đường, từ đó bồi đắp tình yêu đất nước cho thế hệ trẻ. Di sản, dù là của quá khứ, nhưng luôn có một giá trị sống động, định hình tương lai.
Hoàng Anh
