Nét đẹp truyền thống của người Việt

Hướng về cội nguồn, tổ tiên

Theo truyền thuyết dân gian của người Việt, ông Công là vị thần cai quản đất đai trong nhà, còn ông Táo là ba vị thần trông coi việc bếp núc. Ông Công, ông Táo được Trời phái xuống trần gian theo dõi và ghi chép những việc làm của con người trong một năm. Với mong muốn cho gia đình mình được nhiều may mắn, hằng năm, cứ đến ngày 23 tháng Chạp, các gia đình sẽ làm lễ tiễn ông Công, ông Táo lên chầu trời để báo cáo Ngọc Hoàng các công việc và mong ước của gia chủ.

Do nếp sống và thói quen sinh hoạt, lễ cúng ông Công, ông Táo của người Việt ở các vùng, miền có sự khác nhau. Ở miền Bắc, với quan niệm sau 12h trưa ngày 23 tháng Chạp là ông Táo lên chầu trời nên thông thường các gia đình đều cố gắng thu xếp làm mâm cơm cúng trước thời gian đó. Nhà nào bận việc, có thể tổ chức làm lễ cúng sớm hơn 1-2 ngày.

Mâm cơm cúng ông Công, ông Táo được thực hiện cầu kỳ hay đơn giản, tùy vào điều kiện của từng gia đình. Thông thường, lễ cúng có một bộ mã ông Công, ba bộ mã ông Táo và cá chép. Ngoài mâm ngũ quả, nhiều gia đình cũng chuẩn bị mâm cỗ mặn với đầy đủ các món truyền thống: Gà, xôi, nem, canh măng miến, giò, xào…

Có gia đình chuẩn bị lễ cúng đơn giản gồm hoa, quả, bộ đồ mã hoặc làm mâm cúng chay. Tùy theo quan niệm từng nhà, mâm cúng ông Công, ông Táo được đặt tại ban thờ gia tiên hoặc ở khu vực bếp. Sau lễ cúng, các gia đình sẽ hóa vàng và thả cá chép ở khu vực ao, hồ gần nhà.

Trong khi đó, ở miền Trung, vật phẩm không thể thiếu là tượng của tam vị Táo quân. Ở miền Nam, người dân thường làm lễ cúng muộn hơn, vào buổi tối ngày 23 tháng Chạp và một lễ cúng vào ngày 7 tháng Giêng để đón ông Táo trở về nhà.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Viết Chức, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội (nay là Ủy ban Văn hóa, Giáo dục), giá trị cốt lõi của phong tục cúng ông Công, ông Táo là hướng về cội nguồn, tổ tiên, mong cầu hạnh phúc, no đủ. Vì thế, việc thực hành nghi lễ thờ cúng tuy có sự khác nhau ở các vùng miền và tại các gia đình, nhưng quan trọng nhất là vẫn lòng thành kính và thành tâm của mỗi người.

Để văn hóa truyền thống ngày càng đẹp

Cuộc sống hiện đại, phong tục thờ cúng ông Công, ông Táo cũng có nhiều biến đổi, thậm chí bị hiểu sai trong cách làm lẫn trong tâm thức của một số người dân.

Hiện tượng đốt nhiều vàng mã hay hoạt động thả cá chép không đúng cách khá phổ biến. Không ít người khi thả cá để cả túi ni lông hoặc thả ở những khu vực không được phép.

Tại Hà Nội, vào ngày cúng ông Công, ông Táo, những khu vực như cầu Long Biên, hồ Tây và nhiều ao hồ khác vẫn còn tình trạng túi ni lông nổi trên mặt nước hoặc vương vãi trên cầu, không chỉ gây mất mỹ quan đô thị, mà còn gây ô nhiễm môi trường.

Để giữ gìn, phát huy truyền thống văn hóa tốt đẹp trong tục cúng ông Công, ông Táo, Tiến sĩ Nguyễn Viết Chức cho rằng, cần phải đẩy mạnh tuyên truyền văn hóa ứng xử, hình thành ý thức của mỗi người trong các hoạt động tín ngưỡng dân gian.

“Không cứ mâm cao cỗ đầy, đốt nhiều vàng mã mới là thể hiện rõ lòng thành, mà quan trọng nhất, trong thâm tâm của mỗi người nhớ về tổ tiên, cội nguồn. Việc thả cá chép không chỉ có ý nghĩa tiễn ông Công, ông Táo về trời, mà còn có ý nghĩa phóng sinh, hướng thiện. Mỗi người dân cần phải hiểu rõ văn hóa thả cá chép để có hành động, ứng xử đúng, không gây phản cảm”, Tiến sĩ Nguyễn Viết Chức chia sẻ.

Những năm gần đây, để giúp người dân hiểu rõ hơn về phong tục cúng ông Công, ông Táo và ý nghĩa của việc thả cá chép, nhiều nơi đã tổ chức hoạt động thả cá chép cùng với nhiều sự kiện Tết truyền thống. Điển hình là Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long – Hà Nội tổ chức nghi lễ thả cá chép vào đúng ngày 23 tháng Chạp hằng năm và nhiều nghi lễ hoàng cung trong ngày Tết. Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long – Hà Nội Nguyễn Thanh Quang cho biết, nghi lễ cúng tiễn ông Công, ông Táo về trời và tục thả cá chép mang ý nghĩa tốt đẹp, cầu mong sự bình an, thịnh vượng cho quốc gia và gia đình vào năm mới.

“Trong văn hóa dân gian Việt Nam, cá chép gắn liền với truyền thuyết về việc hóa rồng, trở thành biểu tượng cho sự kiên trì, bền bỉ với ý chí, sức mạnh và sự thành công. Nghi thức thả cá chép tổ chức tại Hoàng thành Thăng Long nhằm góp phần giáo dục truyền thống và gìn giữ văn hóa tốt đẹp của cha ông”, ông Nguyễn Thanh Quang chia sẻ.

Hiện nay, tại các khu vực ao, hồ cho phép người dân thả cá, các tấm bảng chỉ dẫn đề nghị người dân không vứt túi ni lông xuống hồ, cùng nhiều thùng rác đã được lắp đặt. Những nỗ lực trên đang góp phần giúp cho phong tục cúng ông Công, ông Táo ngày càng đẹp và ý nghĩa hơn.