Hướng tới các mục tiêu phát triển bền vững

Đầu tư và tài trợ cho văn hóa, bởi thế, không chỉ giúp bảo tồn di sản văn hóa, mà còn tạo nguồn lực để hướng tới thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững.

“Cú hích” vào thị trường văn hóa sáng tạo

Những tuần vừa qua, liên tục các concert và liveshow âm nhạc đã được tổ chức, thu hút đông đảo người tham dự. Từ các ban nhạc quốc tế nổi tiếng tới Việt Nam biểu diễn hay các concert “anh trai” Việt làm “điên đảo” bao trái tim người hâm mộ đều trong tình trạng “cháy vé” dù giá bán cao. Trên mạng xã hội, vô số người chia sẻ cảm nghĩ, hình ảnh về niềm hạnh phúc khi được “đu idol”. Đặc biệt hơn, các chương trình này không chỉ thu hút các fan tuổi teen, mà còn khiến rất nhiều khán giả trung niên cũng mê mải, hào hứng.

Có thể nói không ngoa rằng những sự kiện đó đang là một cú hích vào thị trường văn hóa Việt, cụ thể hơn là với ngành nghệ thuật biểu diễn, cho thấy một mảnh đất màu mỡ với các nhà đầu tư. Một bộ phận người Việt bắt đầu có thói quen sẵn sàng bỏ ra một khoản chi phí không nhỏ để thưởng thức một chương trình văn hóa nghệ thuật, cùng với đó là Việt Nam đã dần trở thành “điểm đến” trong những chuyến lưu diễn của những ban nhạc nổi tiếng thế giới. Và, càng có nhiều chương trình văn hóa nghệ thuật được tổ chức trên “sân nhà” thì sẽ càng tạo ra sự cạnh tranh, giúp các chương trình được tổ chức chuyên nghiệp hơn, chất lượng hơn, từ đó nâng cao vị thế công nghiệp giải trí nước nhà, góp phần thúc đẩy sự phát triển của du lịch, đồng thời nâng tầm thưởng thức văn hóa của công chúng.

Song, để các nhà đầu tư thực sự bước vào “gieo trồng” trên mảnh đất công nghiệp văn hóa ở Việt Nam thì yếu tố “tiềm năng” mới chỉ là khởi đầu. Theo TS Nguyễn Thế Hùng, Vụ trưởng Vụ Khoa học, Công nghệ và Môi trường (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch): “Trong những năm qua, hoạt động văn hóa nghệ thuật ngày càng phong phú đa dạng, chất lượng và đạt được một số thành tựu đáng ghi nhận. Tuy nhiên, việc đầu tư, tài trợ cho văn hóa không chỉ là nhiệm vụ của nhà nước mà còn là trách nhiệm của toàn xã hội, bao gồm các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân. Chúng ta cần xây dựng một môi trường thuận lợi với những chính sách rõ ràng và cụ thể để thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư, từ đó hình thành các quỹ hỗ trợ văn hóa bền vững nhằm phát triển văn hóa một cách đồng bộ, hiệu quả”.

Thực tế trong những năm qua, các dự án đầu tư cho văn hóa từ khu vực tư nhân phần lớn vẫn là dự án nhỏ bởi cơ chế về thủ tục hành chính, tiếp cận nguồn vốn, chính sách thuế, chi phí mặt bằng… còn nhiều vướng mắc khiến các nhà sản xuất chưa đủ quyết tâm đầu tư mạnh mẽ và lâu dài. Việc triển khai các dự án đầu tư và tài trợ cho văn hóa hiện còn nhiều khó khăn. Nguyên nhân được chỉ ra, theo PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương, Viện trưởng Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), là do thiếu bộ khung pháp lý rõ ràng, chính sách huy động nguồn lực cho văn hóa chưa đủ thông thoáng, sự phối hợp giữa các cơ quan nhà nước, các doanh nghiệp trong lĩnh vực văn hóa còn thiếu đồng bộ dẫn đến việc phát huy các nguồn lực chưa hiệu quả. Bên cạnh đó, sự thiếu hụt các ấn phẩm sách báo và các hội thảo khoa học trong lĩnh vực này cũng khiến các nhà nghiên cứu, các nhà quản lý, các nhà đầu tư tiềm năng gặp khó trong việc tìm kiếm thông tin chuyên sâu, khiến cho việc tiếp cận kiến thức bị hạn chế, giảm cơ hội kết nối và hợp tác giữa các bên, các sáng kiến và dự án tiềm năng không được phát triển hoặc triển khai thiếu hiệu quả.

Mô hình nào cho Việt Nam?

TS.KTS Phạm Tuấn Long, Chủ tịch UBND quận Hoàn Kiếm chia sẻ: “Thời gian vừa qua, với các hoạt động về hỗ trợ văn nghệ sĩ, hỗ trợ hoạt động văn hóa nghệ thuật trên địa bàn quận Hoàn Kiếm, chúng tôi hoàn toàn không thu phí. Điều đó giúp giới nghệ sĩ có điều kiện triển khai các dự án. Tôi tin rằng với Luật Thủ đô có hiệu lực từ 1-1-2025 tới đây, chúng ta sẽ triển khai được nội dung về hợp tác công – tư, về nhượng quyền khai thác công trình hạ tầng, từ đó thúc đẩy các nhà đầu tư và tài trợ cho văn hóa hơn nữa”.

Trên thế giới, rất nhiều quốc gia đã thành công trong vận dụng các mô hình đầu tư và tài trợ cho văn hóa nhằm tạo nên một hệ sinh thái văn hóa phong phú, đa dạng. Đó có thể là hợp tác công – tư, là xây dựng các quỹ đầu tư, hỗ trợ văn hóa từ nhà nước, doanh nghiệp, cộng đồng, hay tổ chức phi chính phủ như Quỹ văn hóa quốc gia Hoa Kỳ, Quỹ xổ số văn hóa Anh, Quỹ nghệ thuật Hàn Quốc… Các quốc gia này cũng triển khai nhiều chính sách ưu đãi thuế nhằm thu hút sự tham gia đầu tư, tài trợ cho văn hóa nghệ thuật của các tổ chức, cá nhân, đặc biệt là các tập đoàn, doanh nghiệp lớn. Bên cạnh đó là nhiều hoạt động khuyến khích sự tham gia của cộng đồng trong bảo tồn và phát triển văn hóa truyền thống, xây dựng các chương trình giáo dục nghệ thuật trong trường học nhằm nuôi dưỡng khán giả trẻ và phát triển thế hệ nghệ sĩ tương lai.

Ở nước ta, năm 2023, Quỹ bảo tồn di sản Huế đã ra mắt. Đây là quỹ quốc gia, do Chính phủ thành lập. Quỹ được tiếp nhận nguồn ngân sách nhà nước của các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương hỗ trợ, từ nguồn tài trợ của các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước và các nguồn thu hợp pháp khác. Thực tế đã cho thấy sức mạnh của việc huy động nguồn lực cộng đồng qua mô hình quỹ di sản văn hóa khi chỉ hơn một năm kể từ ngày “chào đời”, đến nay quỹ này đã huy động được gần 8 tỷ đồng. Sự thành công của Quỹ bảo tồn di sản Huế đã đưa đến nhiều đề xuất thành lập quỹ văn hóa, quỹ di sản ở các địa phương. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, để xây dựng một quỹ văn hóa phát triển bền vững thì cần duy trì nguồn lực ổn định cho quỹ thông qua việc đa dạng hóa các nguồn tài trợ. Bên cạnh yêu cầu về chính sách quản lý và sử dụng quỹ phải chuyên nghiệp, hiệu quả, minh bạch thì việc nâng cao nhận thức cộng đồng về vai trò và ý nghĩa của quỹ cũng rất quan trọng. Một quỹ văn hóa được vận hành tốt không chỉ góp phần bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống mà còn thúc đẩy sáng tạo và phát triển các ngành công nghiệp văn hóa.

Bà Phạm Thị Thanh Hường, Trưởng ban Văn hóa, Văn phòng đại diện UNESCO tại Việt Nam, cho hay: “Trong bốn năm vừa qua, chúng tôi đã thực hiện một nghiên cứu cho 9 quốc gia ở Đông Nam Á, qua đó có một số khuyến nghị đối với các cơ quan quản lý để thúc đẩy dòng đầu tư tài chính cho các mô hình tổ chức xã hội và các doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghiệp văn hóa sáng tạo”. Theo bà Thanh Hường, hầu hết các tổ chức, doanh nghiệp đều đánh giá cao nguồn đầu tư của nhà nước nhưng đầu tư phi tài chính được cho rằng quan trọng hơn và quyết định sự sống còn cũng như sự phát triển của các doanh nghiệp trong lĩnh vực văn hóa. Khuyến nghị thứ hai, quan trọng nhất là cung cấp hạ tầng thiết yếu bởi đa số doanh nghiệp văn hóa sáng tạo tập trung ở các thành phố lớn và khó khăn lớn nhất về tài chính là chi phí thuê mặt bằng để có thể duy trì hoạt động ở các khu vực trung tâm. Do đó, sự tài trợ tốt nhất từ khu vực công đối với các doanh nghiệp văn hóa sáng tạo là sự hỗ trợ có tính ổn định và lâu dài về mặt bằng. Khuyến nghị thứ ba là tạo điều kiện cho việc đơn giản hóa thủ tục cấp phép và các khung quy định quản lý. Và khuyến nghị thứ tư là đề nghị khối khu vực công có những nghiên cứu về thị trường và các phân tích về ngành liên tục được cập nhật để tư vấn về thực trạng, định hướng và xu hướng phát triển. Giá trị của việc nghiên cứu phải khách quan minh bạch và đi từ khu vực công hoặc khu vực phi lợi nhuận, không nghiêng về một tập đoàn hay nhóm lợi ích nào.

Đầu tư cho văn hóa không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn tạo ra những giá trị tinh thần lâu dài, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân. Tuy nhiên, cần tránh đầu tư một cách dàn trải, thiếu tập trung, không đồng bộ. Nhạc sĩ Quốc Trung cho rằng: “Đầu tư cho văn hóa cần có mục tiêu cụ thể và đánh giá hiệu quả đầu tư một cách khách quan. Nếu không đánh giá đúng, chúng ta sẽ không thể xây dựng chiến lược phù hợp và khó xác định chính xác những mục tiêu cũng như khu vực đầu tư. Điều này sẽ dẫn đến tình trạng, dù nhà nước đã và đang đầu tư nhưng những người làm văn hóa, nghệ sĩ vẫn cảm thấy thiếu thốn, và không có cơ hội tiếp cận hay sử dụng những nguồn lực đầu tư đó”.